دریاچه ارومیه چرا در ۲۰ سال اخیر خشک شد؟

لازم به ذکر است که به دلیل شوری بیش از حد آب دریاچه هیچ نوع ماهی در آن زندگی نمی‌کند، اما زیستگاه گونه سخت پوست آرتمیا است که جمعیت این گونه به دلیل خشکسالی‌ها از سال 2013 در خطر انقراض قرار دارد.

حوضه آبریز دریاچه ارومیه توسط 60 رودخانه آبگیری می‌شودکه 21 رودخانه آن دایمی و فصلی هستند و 39 رودخانه به صورت دوره‌ای آبگیری می‌شود.

دریاچه ارومیه از اواسط دهه 80 شروع به خشک شدن کرد. دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شده‌ است از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر است.

اما متخصصین داخلی وبین المللی معتقدند که رعایت نکردن در مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی تاثیر به سزایی در خشک شدن دریاچه ارومیه داشت. براساس توافقات سازمان ملل برداشت مجاز از منابع آب تجدید پذیرباید حداکثر 40 درصد باشد امادر سال 93 ایران بیش از 75 درصد از منابع آبی تجدید پذیر در حوزه آبریز توسط بخش‌های مختلف برداشت شده بود.

89 درصد از مصارف متعلق به بخش کشاورزی بود این درحالی است بخش کشاورزی تنها 30 درصد از اشتغال و 15 درصد از تولسد ناخالص ملی را تامین می‌کند.

لازم به ذکر است که در حوزه دریاچه ارومیه 107 هزار حلقه چاه حفر شده است که بیش از 50 هزار حلقه این چاه‌ها به صورت غیر مجاز حفر شده بود این به معنای آن است که در هر کیلومترمربع 8 چاه غیر مجاز حفر شده است.

برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با باد‌های نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه تغییر خواهد کرد.

علاوه بر نمک بسیاری از آلودگی‌های شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.

بر همین اساس کارگروه احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد که طرح نجات دریاچه از سال 1392 تا سال 1397 تهیه شد که در مصوبه 8 تیرماه سال 93 هیات وزیران این طرح را برای اجرا توسط دستگاه‌های اجرایی مصوب کرد و 21 دستگاه دولتی با 27 راهکار و 90 طرح اجرایی را با طیف وسیعی از اقدامات سازه ایی و غیر سازه ایی آغاز کردند.

گفتنی است که هدف بلند مدت از طرح نجات دریاچه ارومیه احیای اکولوژیکی دریاچه تا سال 1404 است همچنین تهیه نقشه 10 ساله احیا است. هدف کوتاه مدت تثبیت وضعیت دریاچه بود که از ابتدا تلاش برای تثبیت روند کاهش سطح تراز دراچه ارومیه بود. روندی که از سال 74 با شیب متوسط 40 سانتی متری در 7 سال آغاز شد وتا سال آبی 92 و 93 ادامه داشت.

همچنین یکی دیگر از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شد انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن می‌توانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک کند.

به رغم برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، وضعیت دریاچه ارومیه وخیم‌تر شد. در 29 مهر 1396 تراز سطح آب این دریاچه 1270٫25 متر اعلام شد. این تراز نسبت به روز مشابه در سال 1395، 23 سانتی‌متر و نسبت به میانگین دراز مدت 4٫5 متر کاهش نشان می‌داد، اما در بهمن ماه سال 97 سطح تراز دریاچه ارومیه با رقم 1270.80 سانتی متری در بالاترین سطح قرار گرفت یعنی حدود 40 سانتی متر بیش از سال 96 و 20 سانتی متر از بهمن ماه 93 است.

با اقدامات طرح نجات دریاچه ارومیه بر خلاف روند گذشته شیب تراز سطح دریاچه مثبت اعلام شده و براساس مهمترین راهکار‌های کارگروه احیای دریاچه ارومیه اثرات سوء ناشی از اضافه حجم آبیاری در مزارع کشاورزی از قیبل شور شدن و ذهاب دریاچه است. گفتنی است که با توجه به بارندگی‌های بهار98 این دریاچه نیز از آب‌های سر ریز سد‌ها و سیلاب‌ها تغذیه شده‌است.

بر همین اساس مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در گفتگو با خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه و سیلاب‌های اخیر اظهار کرد: در سال‌های گذشته نیز بارش‌های خوبی در مناطق شمال غرب کشور داشتیم، اما سطح تراز دریاچه ارومیه هیچ تغییری در این زمینه نکرده بود.

وی افزود: وضعیت دریاچه ارومیه طی سه سال اخیر در وضعیت تثبیت قرار گرفته است و دریاچه ارومیه تنها دریاچه‌ای در دنیا است که تاکنون افت تراز آن افزایش نداشته و تراز آن ثابت مانده است.

تجریشی با اشاره به افزایش سطح دریاچه ارومیه نیز افزود: در سال‌های 85 و 86 حدود 414 میلی متر بارش داشتیم که این میزان نسبت به سال مشابه 27 سانتی متر افت داشت امادر سال‌های 88 و 89 میزان بارش‌ها نسبت به سال مشابه خود 43 سانتی متر بیشتر بود که این نشان دهند کافی نبودن بارش‌ها برای افزایش و تثبیت سطح دریاچه ارومیه است.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه تا پایان اردیبهشت ماه سال جاری انتظار بر افزایش سطح تراز دریاچه ارومیه می‌رود، اظهار کرد:در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد با افزایش 1.5 درجه‌ای دما انتظار افزایش تبخیر را نیز خواهیم داشت که این موضوع منجر به از دست دادن مقدار قابل توجهی از سطح تراز دریاچه می‌شود.

وی با اشاره به اینکه دو پروژه برای تثبیت آب دریاچه ارومیه در سال جاری داریم، اظهار کرد: از ابتدای سال 98 طرح ورود آب دائمی به دریاچه را کلید زدیم و طرح بعدی در 3 ماهه ابتدای سال آینده خواهد بود که این طرح از 5 سال گذشته با همکاری وزارت جهاد کشاورزی برای جایگزینی توسعه کشاورزی و همچنین تامین زیست محیطی دریاچه ارومیه و کاهش نوسان آب آن صورت گرفت.

هم اکنون دریاچه ارومیه با افزایش 98 سانتی متری سطح تراز رو به رو شده و این به معنای روند احیای این دریاچه است.