د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
دکتر راحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی
مقاله گذشته بطور مفصل درباره بیماری صرع و راه‌های کنترل و درمان آن بوسیله طب‌سنتی پرداختیم.
در این مقاله هم به ادامه مباحث مشکلات و بیماری‌های مغز و اعصاب و راهکارهای درمانی که طب سنتی برای آنها در نظر گرفته می‌پردازیم که در ادامه مطلب می‌خوانید.
تشنج
به تکان های بدن تشنج یا کانوالوژن گفته می شود. صرع می تواند همراه با تشنج باشد یا نباشد. برای تشنج علل متفاوتی ذکر شده اند که به آنها می پردازیم:
* یکی از عللی که برای تشنج ذکر شده است، ریح، بخارات و گازهای تولید شده در بدن می باشد.
احتمال تولید ریح در افراد با مزاج سرد، مخصوصا اگر غذاهای نفاخ بخورند (مانند نخود، لوبیا و سیر و پیاز) و معده ضعیفی داشته باشند، بیشتر است.
نشانه وجود ریح در این افراد تکان هایی است که در بدن ایجاد می شود و معمولا زودگذر هستند. این افراد معمولا بدن خود را کش و قوس می دهند تا ریح را دفع کنند.
اولین مرحله درمان پرهیز از خوردن غذاهای نفاخ است. استفاده از ادویه جاتی مانند زردچوبه، دارچین، زیره و آویشن باعث از بین رفتن ریح و نفخ غذا می شود.
روغن مالی معده (به عنوان مثال با روغن بابونه) نیز به دفع ریح و گاز کمک می کند.
برای روغن مالی ناحیه شکم، از ناف شروع به روغن مالی کرده و در جهت عقربه ساعت و به صورت دوایر متحد المرکز که به سمت بیرون بزرگ می شوند، روغن مالی ادامه می یابد.
این دوایر بزرگتر شده و تمامی حفره شکمی و معده را نیز در بر می گیرد.
* یکی دیگر از علت هایی که برای تشنج ذکر می شود، امتلاء است که می تواند صرع هم ایجاد کند. امتلاء (اخلاط بلغم و سودا) احتمال بیشتری برای ایجاد صرع دارد.
این افراد معمولاً چاق هستند (رطوبت دارند) یا استعداد چاقی دارند.
* علت دیگری که برای تشنج ذکر می شود، خشکی است. در هر چیزی اعتدالی است و در هیچ چیزی نباید زیاده روی کرد حتی در آب خوردن، ورزش یا غیره. هر چیزی از حد بگذرد عارضه ایجاد می کند؛ اگر ورزش بیش از حد باشد، باعث خشکی مزاج و بدن و در نتیجه خشکی مغز می شود.
عواملی دیگر از قبیل تب و تحریکات زیاد مغزی مانند دیر خوابیدن، باعث خشکی بدن و به خصوص خشکی مغز می شوند.
برای درمان این افراد بایستی رطوبت بخشی بدن (ترطیب بدن) انجام شود. اعمالی مانند توقف بیشتر در حمام یا سونا، روغن مالی بدن مخصوصا با روغن های بنفشه، کدو و بادام شیرین، چکاندن روغن بنفشه در بینی، مصرف ماءالشعیر طبی، آبگوشت، کاهو و سکنجبین، سوپ جو، پاچه گوسفند و بره که رطوبت و لعاب دارند باعث رطوبت بخشی به این افراد می شود.
بطور حتم این تدابیر برای افرادی که رطوبت زیادی دارند مانند بلغمی ها و دموی ها ممنوع است. عضلات و مفاصل به سردی حساسند و ماساژ با روغن های گرم برای این افراد مفید می باشد.
یکی از علت های تشنج و پرش های دست و پا معده ای است که سرد شده و نفخ و سایر مشکلات را نشان می دهد.
این افراد بایستی تدابیر مربوط به معده را رعایت کنند از قبیل سریع نخوردن غذا یا درهم نخوردن آن و غیره که در مقاله های قبلی ذکر شده است.
* آسیب به مغز یا به عصب، به عنوان یکی دیگر از علت های تشنج ذکر می شود که در صورت آسیب دیدگی حتما بایستی به پزشک مراجعه شود.
* تجمع مواد زائد در سایر قسمت های بدن مانند روده، معده، کبد و اندام تناسلی (که به عنوان مثال نشانه آن اختلال در عادت ماهانه است) می تواند منجر به تشنج شود.
رعشه
یکی دیگر از بیماری های سیسـتم عصبی، رعشه یا Tremor است.
در این بیماری لرزه هایی در دست، پا و صورت اتفاق می افتد که تحت کنترل خود فرد نیست.
حتی گاهی اوقات این لرزش ها به سمت پارکینسون می رود.
علت های متعددی برای این امر ذکر شده است که در اینجا به ذکر چند علت می پردازیم:
یکی از علت ها ضعف قوای محرکه است که برای ایجاد حرکت، تحریک می کند. انسداد و سُدّه از دیگر عللی هستند که برای رعشه ذکر شده اند و در هر دو طب قدیم و رایج به آن توجه شده است.
هر کجا در بدن انسدادی صورت بگیرد، به دنبال آن بیماری ایجاد می شود.
انسداد در رگ های کرونر قلب، سکته قلبی؛ در مجاری کبدی، کبد چرب و بالا رفتن آنزیم ها و در مجاری تناسلی، ناباروری را به دنبال دارد.
انسداد کامل عروق مغزی، باعث ایجاد سکته و انسدادهای ناقص و گذرا، انواع و اقسام مشکلات مغزی مانند تومور، رعشه و لرزه را به دنبال خواهد داشت.
علت آن عدم انتقال صحیح و پیوسته پیام عصبی است، به عبارتی انتقال پیام به صورت قطع و وصل می باشد و عضله با پیام منقطع، منقبض و منبسط می شود.
این حرکات رفت و برگشتی که نمی تواند خودش را حفظ کند باعث ایجاد رعشه می شود، یعنی انقباض و انبساط‌هایی که عضله به آنها پاسخ می دهد.
گاهی اوقات به دنبال اعراض نفسانی مانند شادی، غم، استرس، ترس و وحشت، رعشه ایجاد می‌شود؛ به عنوان مثال در هنگام استرس و امتحان، رعشه شدت می یابد و در مسافرت از بین می رود.
رعشه
همین طور مشاهده می شود افرادی که دچار غضب یا شادی ناگهانی می شوند، دچار رعشه می شوند. در واقع در این افراد حرارت باعث حرکت رطوبت های زیر پوستی به سمت عضله می شود و عضله با تکاندن خود رطوبت اضافه را دور می کند که یک واکنش دفاعی است.
* گاهی اوقات بعد از بیماری بدن شخص ضعیف شده و از آن طرف عضو، عصب یا یک ماهیچه نیز دچار مشکل می شود و نمی تواند به درستی منبسط و منقبض شود.
مانند شخصی که از یک عضله بدنش زیاد کار کشیده و ورزش غیر متعارف کرده است یا به مدت طولانی به یک سمت خوابیده است و عضله به تدریج دچار ضعف و مشکلات شده است.
* از علل دیگری که برای رعشه بیان می شود، ورزش نکردن و سوء هضم است که باعث امتلاء و تجمع مواد زائد در عضله می شود که این خود می تواند باعث کاهش پاسخ‌دهی عضلات شود.
برای بعضی افراد رعشه در پاها ایجاد می شود که دلیل آن تجمع اخلاط سرد و سنگین در این نواحی است. در افراد با مزاج گرم، حرارت به سمت بالا است و تیک در صورت و پلک ها مشاهده می شود.
* علت دیگر رعشه، خشکی است. افرادی که لاغرند و بیش از حد ورزش می کنند، به دلیل بیش از حد کار کشیدن از عضله، عضله به سمت خشکی رفته و پاسخ دهی آن مختل و درنتیجه رعشه ایجاد می شود.
استفاده از مرطبات، روغن مالی بدن و استراحت کافی به این افراد توصیه می‌شود تا بدن از حالت خشکی درآید.
* مشکلات مغزی و آسیب عضوی که علت آن زخم شدگی، گزیدگی و سوختگی می‌تواند باشد، از دیگر علل رعشه یا ترومور ذکر می شوند که بایستی در بیمارستان ها به آن رسیدگی شود.
لقوه
لقوه اصطلاحی است در طب سنتی و به حالتی گفته می شود که در آن عضلات صورت و چهره درگیر می شوند و انحرافی که در نیمه صورت رخ دهد.
ممکن است حتی با دوبینی موقت نیز همراه باشد. تصور شخص در این حالت این است که دچار ام اس یا سکته شده است.
* یکی از عللی که برای این امر ذکر می شود، استرخاء است. به عبارتی شلی و سستی یک طرف صورت به دلیل رطوبت های رقیقی که از مغز منشاء می گیرند، اتفاق می افتد.
رعایت نکردن سبک زندگی، غذا و مشکلات معده باعث ایجاد رطوبت های زائد در بدن شده که این رطوبت ها در مغز تجمع پیدا می کند و نشانه آن، آبریزش بینی، پف آلودگی چشم، خلط ته حلق، آبریزش چشم، ضعف حافظه و حتی احساس سستی در هنگام صبح و پس از برخواستن از خواب در نیمی از صورت است که فکر می کند دچار سکته شده است.
در واقع رطوبت ها و سردی ها به عضله وارد شده و اجازه نمی دهند که پیام عصبی به آن برسد و منقبض شود.
حکما برای ارزیابی سستی و وسعت آن تست هایی داشته اند، مثلا فوت کردن و بستن تنها یک پلک که بر اساس حرکات چانه، و بسته به شدت و وسعت قسمت درگیر شده و همچنین خطوطی که در یک سمت صورت از بین می روند، گستره عارضه را بررسی می کرده اند.
برای درمان در درجه اول پرهیز از مصرف سردی جات و رطوبتی ها، داشتن خواب متعادل، ورزش، مصرف مقداری گرمی جات و در نهایت روغن مالی با روغن های گرم توصیه می شود.
معمولا به این افراد توصیه می شود که از روغن های گرمی مثل بابونه و سیاه دانه برای ماساژ استفاده کنند.
بدین شکل که از جلوی گوش به سمت لب و سپس به سمت قسمتی که شلی و سستی وجود دارد مالیده شود.
* یکی دیگر از علت ها، اسپاسم یا تشنج است و معمولاً به علت آماس در مغز اتفاق می‌افتد.
به عبارتی بافت مغز دچار التهاب می شود یا ممکن است پرده های مغز مشکل داشته باشند.
* علت دیگر پر شدن خود عضله از بلغم غلیظ است که ایجاد اسپاسم در عضله می کند. در این حالت عصب مشکلی ندارد و اشکال در عضله ایجاد شده است.
* علت دیگر غلبه خشکی است؛ افرادی که دچار بیماری های گرم هستند، یا مکررا دچار تب می شوند، زیر آفتاب به مدت طولانی کار می کنند، به خصوص در فصول گرم، می تواند دچار خشکی شوند.
نشانه آن این است که بزاقشان شل و سست است، آب بینی و اشک معمولا وجود ندارد، و پوستی خشک دارند.
برای این افراد بایستی رطوبت بخشی با روغن های مرطب مثل بنفشه و کدو صورت گیرد.
* برای درمان مثل همیشه باید علت مشخص شود، خشکی یا رطوبت؛ سپس عملیات مختلف درمانی مانند قرقره کردن، عطسه کردن، چکاندن روغن در بینی، ماساژ سر و صورت و عضلات پشت گوش توصیه می شود که باعث پاکسازی سر و صورت می شود.
بخور نیز توصیه می شود؛ برای کسانی که خشکی دارند بخور با آب معمولی و کسانی که سردی و تری دارند بخور با بابونه و آویشن بسیار کمک کننده است.
سکته
سکته موضوعی اورژانسی است و حکما دلیل آن را خونریزی در مغز یا لخته خون ذکر کرده‌اند.
حکما اینطور بیان کرده اند که به دنبال تجمع ماده غلیظ در مجاری مغز، انعقاد صورت می گیرد.
* یا به علت غلبه خون در بدن که باعث بالا رفتن فشار خون می شود، خونریزی صورت می گیرد.
علاوه بر این عللی که ذکر شد حکما علتی را ذکر کرده اند که در طب امروزی نیست و آن انقباض مغز است.
در واقع بایستی بررسی شود که حرکات مغز و حرکات انقباضی و انبساطی چگونه است.
سکته چیزی نیست جز انسداد مطلق در مجاری مغزی به طوری که حس و حرکت مختل می شود.
معمولا نصف بدن یا سر و صورت را درگیر می کند که ناشی از بلغم و دم است. بلغم غلیظ و رسوب دهنده است.
* بلغم و سودا می تواند ایجاد لخته کند. اینها کسانی هستند که می گویند خونشان غلیظ، سنگین و رسوب دهنده است.
افزایش خلط دم باعث خون ریزی می شود، فشار را بالا می برد، عروق را پاره کرده و حالت سکته ایجاد می کند.
در هر صورت بایستی علت شناسایی شود؛ اگر ناشی از سردی، رطوبت و بلغم است، بدیهی است که بایستی سردیجات کم شود، رو به گرمی مصرف کند و ورزش زیاد شود.
* اگر ناشی از دم است کم کردن غذاهای سنگین و گوشت قرمز و مصرف برنج کمک کننده است.
دقت کنید که ورزش پایه ثابت درمان ها است، چون ورزش مواد زائد را کم می کند، و درنتیجه احتمال رسوب کردن، سکته، تشنج و غیره کاهش می یابد.
پیامبر(ص) فرموده اند که معده خانه بیماری‌ها و پرهیز سرمنشاء درمان‌هاست. بایستی مزاج شناسایی شود و متناسب با مزاج سبک زندگی را تنظیم کرد.
ورزش حتماً بایستی در برنامه زندگی قرار بگیرد تا احتمال هر مریضی کاهش یابد.
رخوت، سستی، مورمور شدن و حتی فلج شدن اعضا
یکی از مشکلات شایع در مقوله بیماری های مغز و اعصاب، حالت سستی بدن، خواب رفتگی، گزگز، مورمور شدن و حتی فلج شدن است.
به ایجاد حالت رخوت و سستی در اصطلاح استرخاء گفته می شود که در آن فرد سست شده و نمی تواند دست و پا را تکان دهد.
اگر استرخاء تشدید شود و به سمت کندی و عدم تحرک برود، به آن فلج گفته می شود.
این سستی می تواند هم در اندام ها و هم در اعضای داخلی مانند مثانه و روده رخ دهد.
مثالی شایع از این مورد، عدم کنترل ادرار در خانم ها هنگام عطسه و سرفه است که در این مورد سستی و رخوت در مثانه و روده اتفاق افتاده است.
یکی از عللی که برای این موضوع بیان می شود، سوء مزاج یا فساد مزاج در عضو (تغییر مزاج از حالت اولیه) است که ممکن است عضو نسبت به حالت طبیعی گرم تر یا سردتر شده باشد.
احتمال گرمی و خشکی در این حالت کمتر است و معمولاً علت سستی و رخوت، سردی و تری است.
از آنجاییکه جنس مونث سردی مزاجشان نسبت به جنس مذکر بیشتر است، این بیماری در خانم ها شایع تر است. در این افراد به طور مثال مثانه شل شده، اسفنگترها به صورت کامل عمل نمی‌کنند و کنترل ادرار از دست خارج می‌شود.
این سستی و شلی در عضله قلب نیز می تواند اتفاق بیفتد. فرد دچار تپش قلب می شود، قدرت انقباض آن کمتر می شود و خون کمتری پمپاژ می کند.
در نتیجه قلب برای جبران تعداد ضربان را بالا می برد تا خون بیشتری را پمپاژ کند. بنابراین برای درمان در درجه اول پرهیز از سردیجات، استفاده از گرمی جات و در نهایت ورزش توصیه می شود.
* یکی دیگر از علت های شایع در مقوله صرع و تشنج، انسدادهای نسبی در سیستم مغز و اعصاب (مغز و مجاری مغزی) و حتی قطع عصب می تواند باشد.
بستن عضو یا پوشیدن لباس تنگ، می تواند به عصب فشار آورده و انسدادهای نسبی به دنبال داشته باشد.
به عنوان مثال گزگز کردن دست در خانم ها به علت استفاده طولانی مدت از کیف یا خواب رفتن پا هنگام انداختن پاها روی هم از موارد انسدادهای نسبی هستند که به عصب فشار می آورد.
در واقع این رطوبت‌های غلیظ و لزج در بدن هستند که در مجاری اعصاب وارد می شوند و جای عصب را تنگ می کنند.
حال این عصب ممکن است سیاتیک باشد، یا ممکن است عصبی در مچ دست باشد که باعث ایجاد سندروم تونل کار شود.
* آماس ها و التهاب ها که از جنس گرم و سرد هستند و با تب خودشان را نشان می دهند، می توانند به علت ضربه و تروموها ایجاد شده باشند.
ضربه می تواند به عصب آسیب مختصری برساند، باعث رخوت و سستی در عضو شود و در نتیجه حالت گزگز ایجاد کند.
* گاهی در جابجا شدن مهره ها که در ام آر آی نیز نشان داده می شود، مهره ها به جلو یا عقب و یا چپ و راست رانده می شوند که در این حالت فشردگی و کوفتگی عصب نیز می تواند رخ دهد.
به دنبال این اتفاق نیز نوک انگشتان دست و پا می تواند بی حس شود که علت را بایستی در مهره‌ها و ستون فقرات پیگیری کرد.
مانند روغن مالی ستون فقرات افرادی که دچار رخوت در دست و پا شده اند که توسط حکما در زمان های قدیم انجام می شده است.
* دو زانو نشستن نیز باعث می شود که مجاری اعصاب و عروق تنگ شود، موقتاً انسدادهای نسبی رخ می دهد و این پیام رسانی موقتاً مختل می شود و حالت خواب رفتگی (که عضو انگار حس ندارد) ایجاد می شود.
در نتیجه برای درمان باید ریشه این خواب رفتگی و یا فالج (حالت تشدید شدگی این رخوت است) مشخص شود.
اگر قطع عصب وجود نداشته باشد و حالت رخوت، سستی و یا حتی فالج ناشی از تجمع اخلاط، کشیدگی و یا سوء مزاج باشد، توفیقات درمانی زیاد است و روغن مالی بسیار کمک کننده است.
بیشتر بخوانید:
