د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، تنظیم: دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
خلط پشت حلق جزو مسائل بسیار شایع، چه در زمان قدیم و چه در حال حاضر است که خود را به شکل ترشحات ته حلق یا آبریزش بینی نشان می دهد که هر دو ریشه مشترک داشته و در طب سنتی با هم مطرح شده اند (مانند انواع سینوزیت و سرماخوردگی ها که با هم همپوشانی دارند).
معمولاً برای آبریزش بینی که در اواخر زمستان، اوایل بهار یا پاییز رخ می دهد، آلرژی تشخیص داده می شود و درمان با داروهایی است که این درمان ها غالباً علامتی هستند.
رویکرد طب رایج به ترشحات ته حلق
رویکردی جزئی‌نگر، سلول و مولکولی است و داروها هم براساس همان تهیه می شوند از جمله آنتی هیستامین و سیتریزین.
بعد از مصرف این داروها آبریزش بینی و همچنین خارش سر و صورت و آبریزش چشم از بین می روند.
در واقع عملکرد این داروها به این شکل است که عروق داخل بینی و منطقه سر و تقریباً کل بدن را تنگ می کنند.
تنگ شدن منافذ عروقی باعث می شود که به اصطلاح آب خون کمتر از داخل مویرگ ها خارج و جاری شود و در واقع مواد دفعی در سر و مغز انباشته شوند و باعث سنگینی سر می شود.
از طرفی پاسخ دهی بدن به این داروها به تدریج کم می‌شود به طوری که در سال های بعد باید دوز دارو را بالا ببرد.
بنابراین در کوتاه مدت برای برطرف کردن، داروهای هیستامین مشکلی ندارد ولی در نهایت اگر بخواهیم آلرژی کاملاً برطرف شود باید به صورت ریشه ای آنرا برطرف کنیم.
تبعات ترشحات ته حلق برای بدن
در مبحث طب سنتی، در رابطه با خلط ته حلق با واژه هایی مثل نزله و زکام مواجه هستیم؛ زکام آبریزش از بینی و نزله (برگرفته از واژه ریختن و نازل شدن) اخلاط ته حلق است.
زکام یک پاکسازی برای مغز و دِماغ به شمار می رود، به طوری که اگر ترشحات زائد در مغز و دِماغ باقی بمانند و غلیظ شوند، می تواند زمینه ساز سردرد و انواعی از صرع و یا در طولانی مدت مشکلات روحی و روانی و حتی سکته شود.
نزله به عنوان یک واکنش دفاعی بدن، سبب خروج مواد زائد از سیستم مغزی می شود که بسیار مفید است.
حکمای طب سنتی معتقدند که ترشحات و دفعیات مغز (زکام یا نزله) چنانچه به صورت طولانی مدت ادامه یابد، تبعاتی در برخواهد داشت؛ به عنوان مثال چنانچه خلط ته حلق به داخل بدن ورود پیدا کند و به اعضای دیگر وارد شود، می تواند آسیب زا باشد و بایستی حتماً جلوی آنرا گرفت. مثلاً اگر این مواد زائد وارد ریه شوند، می توانند آسم و آلرژی ایجاد کنند.
اگر وارد سیستم گوارش شوند، التهاباتی در معده و روده ایجاد می کنند که امروزه با واژه های مختلفی مانند IBD یا Inflammatory Bowel Diseases یا بیماری التهاب روده شناخته می شود.
کولیت، انواع قولنج و مشکلات کلیوی نیز به همین علت می توانند ایجاد شوند. در نتیجه بسیار مهم است که جلوی آن گرفته شود.
دلایل بروز خلط ته حلق
خلط ته حلق می تواند در اثر حرارت یا برودت ایجاد شود که هر کدام علایمی خاص و به دنبال آن روش درمانی منحصر به فردی دارند.
هنگامی که هوا که گرم است یا افراد برای مدتی در آفتاب و یا کنار آتش می ایستند، معمولاً دچار آبریزش از بینی می شوند.
در واقع به علت حرارت، رطوبت های موجود در مغز و دِماغ، جاری می شود و به صورت زکام و خلط ته حلق مشاهده می شود.
مثال دیگر مواجهه و یا بوییدن عطرهای گرم یا ادویه جات است که می‌تواند آبریزش و یا عطسه ایجاد کند که این نیز به دنبال بالا رفتن حرارت در مغز ایجاد می شود.
کم‌خوابی و استرس نیز می توانند باعث ایجاد نزله و زکام شوند.
راه‌های پیشگیری از خلط ته حلق با منشأ گرمای بدن
معمولاً اواخر بهار آبریزش بینی و خلط ته حلق شروع می شود که به همراه سایر علائم مانند خارش بینی، چشم، ته حلق و گوش و غیره، به آلرژی تعبیر می شوند.
تمامی این موارد (خارش در بینی، ایجاد سرخی در ناحیه بینی و لب بالا، خارش و سرخی چشم) علائم افزایش حرارت هستند و در واقع این آلرژی از جنس گرم است.
عده ای تصور می کنند که این علایم، علایم سرما خوردگی است و از تدابیری مانند غرغره کردن آب نمک داخل بینی و بخور اکالیپتوس استفاده می کنند.
تمامی این موارد گرم هستند و ممکن است باعث بدتر شدن علایم شوند.
برای درمان باید عامل ایجاد کننده حرارت و گرمی موضعی حذف شود؛
* اگر کسی زیاد جلوی آفتاب است، باید حتماً آن را کاهش دهد. چون مغز گرم شده و حرارت بالا رفته است.
کلاه گذاشتن که در قدیم در تمام اقلیم های ایران مرسوم بوده، مانع از رسیدن گرما در تابستان و سرما در زمستان به سر می شده است که به دنبال آن از ایجاد آبریزش ها و خلط ته حلق که ریشه خیلی بیماری هاست جلوگیری می کرده است.
* در مرحله بعد بایستی مصرف گرمیجات مانند فلفل، ادویه، نمک، گوشت قرمز و غیره کم شود.
در ضمن باید از غذاهایی استفاده شود که این مواد و اخلاط رقیق، گزنده، تند و تیز و روان که در بدن وجود دارند و باعث این گونه آبریزش ها می شوند را مهار کند.
غذاهایی که مقداری غلظت و خنکی دارد همین کار را انجام می دهد مانند آش جو و سوپ جو. می توان داخل آن از چند عدد عناب، مقداری گل بنفشه و تخم خشخاش نیز استفاده کرد (لازم به ذکر است تخم خشخاش حالت اعتیادآوری ندارد).
علاوه بر اینها استفاده از اسفناج، خیار، حریره (با آرد باقلا یا برنج، یا نشاسته و سبوس گندم به همراه مقداری پودر بادام و روغن بادام شیرین) نیز مفید است.
استفاده از داروهای خنک مانند قطره روغن بنفشه که داخل بینی ریخته می شود و یا حجامت و فصد که بدن را سرد می کند نیز توصیه می شود.
دود دادن سبوس گندم یا جو که در سرکه خیسانده شده، صاف و سپس خشک شده نیز مفید است.
چکاندن آب عدس پخته شده در بینی و همین طور مصرف ماء الشعیر طبی یعنی آب جو پخته می‌تواند آبریزش ها و آلرژی های ناشی از حرارت را کنترل کند.
در واقع این داروها به اخلاط رقیق و سوزان غلظت می دهد و باعث مهار شدن آن می شوند. درنتیجه مانع ورود آنها به داخل سر و مغز می شوند و از ایجاد نزله و زکام جلوگیری می کنند.
برای این افراد توصیه می شود که موهای خود را زود به زود کوتاه کنند. موی زیاد باعث بالا رفتن حرارت در سر شده، منافذ را می بندد و خروج بخارات صورت نمی گیرد.
این موارد می تواند به حالت آلرژی و نزله تبدیل شود. شانه کردن نیز به عنوان ماساژی برای پوست سر و باز کردن منافذ پوستی می تواند کمک کننده باشد.
اگر به هر دلیلی زکام ایجاد شد، بهتر است در اوایل دچار شدن حمام نروند، ولی بعداً خوب است، چون حمام رفتن باعث می شود که منافذ پوستی بدن باز شود، رطوبت های زائد دفع شوند.
درنتیجه این رطوبت ها وارد مغز نمی‌شوند و نزله و زکام ایجاد نمی کنند. برای حمام هم توصیه می شود که با شکم پر و خالی انجام نشود و حتماً سر پوشانده شود.
در هر گونه آلرژی (چه زکام گرم یا سرد) توصیه شده است که حتماً سر پوشانده شود.
در رابطه با طرز خوابیدن افراد مبتلا به نزله و زکام توصیه می شود که طاق باز نخوابند، چون در حالت طاق باز، پشت و ستون فقرات روی زمین قرار دارد.
در نتیجه احتمال اینکه ترشحات از ته حلق داخل گوارش شود و آسیب وارد کند زیاد است.
بهتر است این افراد به پهلوی راست یا چپ بخوابند تا این مورد به حداقل کاهش پیدا کند.
راه‌های پیشگیری از خلط ته حلق با منشأ سرمای بدن
یکی دیگر از علل آلرژی ها و آبریزش ها سردی است که شایع تر نیز می باشند. به عنوان مثال بعد از ورزش، دوش آب سردی گرفتن، جلوی کولر نشستن و یا حمام های صبح که بسیار سریع انجام می شوند، می توانند سینوزیت و آلرژی را به دنبال داشته باشند.
* این افراد اولاً بایستی رعایت کنند، یعنی استحمام کردن حداقل باید نیم ساعت تا یک ساعت قبل از بیرون رفتن انجام شود و سر در معرض باد قرار نگیرد.
در حمام منافذ پوستی سر و بدن باز می شود و هوای بیرون به داخل بدن شخص که گرم است نفوذ می کند.
به بیانی دیگر پوست و منافذ جمع شده، بخارات داخل بدن یک دفعه به حالت میعان درآمده و به صورت زکام و خلط ته حلق ظاهر می شود. درنتیجه بایستی پس از حمام سر را پوشاند.
* همین طور نباید به سرعت از حمام بیرون بیایند چون هوای بیرون خنک تر از داخل حمام است.
علایمی مانند پف صورت، چشم ها و پلک جزو نشانه های زکام های سرد هستند که طبیعتاً باید از مصرف سردیجات و خوراکی‌های سرد پرهیز کنند.
* بخور گرم برای این افراد بسیار مفید است چون منافذ را باز کرده و سردی را برطرف می کند. می توان از بخور بابونه، آویشن، نعناع، پونه و اکالیپتوس نیز در آب گرم استفاده کرد.
* اگر این افراد تب کنند حالت آبریزش و خلط ته حلقشان کمی بهبود می یابد. چون تب گرم است و اخلاط ناشی از سردی و آبریزش ها را بهبود می دهد. دود دادن مانند اسپند و عنبرنسارا نیز مفید است چون منافذ را باز می کند.
* در خلط ته حلق ناشی از سردی یا این سردی منشاء بیرونی دارد یا سردی از خود مغز است که در واقع مزاج مغز سرد شده است و شنوایی و بویایی فرد نیز ضعیف شده است.
علت سردی مغز می تواند از خواب زیاد و مصرف سردیجات بسیار باشد.
دم کرده بابونه و عسل و ماء‌العسل (عسل حرارت داده شده در آب و تغلیظ شده) برای این افراد مفید است و اگر رعایت کنند این مشکل به صورت ریشه ای برطرف خواهد شد.
تفاوت دیدگاه طب‌سنتی و مدرن درباره آبریزش بینی
* آخرین نکته بحث عطسه است که گفته شده که در ابتدای مبتلا شدن به آلرژی جلوی عطسه را بگیرید چون این باعث فراخواندن مواد زائد بیشتر می شود، ولی اواخر دوره عطسه کردن خوب است.
در احادیث نیز آمده است که جلوی زکام را نگیرید؛ با توجه به یافته های طب جدید و سنتی این حدیث جالب و بسیار درست است.
بخاطر اینکه آبریزش بینی و زکام، تخلیه منطقه سر و مغز است. بنابراین بهتر است که جلوی آن گرفته نشود.
* حال این سؤال پیش می آید که اگر از چند روز بیشتر شد باید جلوی آن را گرفت یا نه؟ بله ولی جلوگیری از آبریزش بینی مثل جلوگیری از برون رفت آبی هرز است.
یک راه دیگر برطرف کردن ریشه این مشکل است که تفاوت برخورد طب جدید و سنتی با مسئله زکام و آلرژی همین مورد است.
بیشتر بخوانید:
