سه ناهنجاری در بخش آب

جاری شدن سیل در برخی مناطق کشور جدا از اینکه تبعات و آثار اجتماعی و اقتصادی بسیاری به جا گذاشت، مزیت‌هایی را نیز با خود حمل می‌کرد. یکی از امتیازات سیلاب‌ها، سیراب شدن تالاب‌های کشور و پر شدن ظرفیت خالی ذخایر سدهای کشور بود. یکی از سناریو‌های نوشته شده این است که با وجود اینکه ظرفیت سدها تا 82 درصد پر شده، آیا می‌توان به این ذخایر اعتماد و تابستان امسال را بدون تنش آبی سپری کرد؟ سیاست‌گذاران نیروی کشور معتقدند نه سال‌های پرآب باید ما را هیجان‌زده کند و نه سال‌های خشک ناامیدمان کند. به اعتقاد متولیان و تصمیم‌سازان آب کشور، اگر ترسالی اتفاق می‌افتد، گام‌ها باید به‌ سمت استفاده از آب قابل‌برنامه‌ریزی شده برداشته شود. زیرا با وجود بارندگی‌های مناسب امسال، همچنان قصه‌ مشکلات آبرسانی، مخازن آب و مسائل مربوط به توزیع آب به قوت خود باقی‌ است. سیاست‌گذاران آب همچنین معتقدند موضوع تنش آبی با سیل‌ها و باران‌های اخیر هم قابل‌حل نیست؛ چراکه تنش آبی شامل دو محور تامین و توزیع آب است و هر چند امسال وضعیت تامین آب بهتر است، اما در زمینه آبرسانی مشکلات همچنان پابرجاست. در این میان، برخی از عوامل که منجر به ظهور برخی ناهنجاری‌ها در بخش آب شده نیز شناسایی و معرفی شده‌اند. «وجود 320 هزار حلقه چاه غیرمجاز که 3/ 7 میلیارد مترمکعب آب را می‌بلعند»، «الگوی کشت نامناسب و ناکارآمد» و «کسری 130 میلیارد مترمکعبی منابع آب زیرزمینی»، از جمله عوامل شناسایی‌شده‌ای هستند که می‌توان ناامنی در منابع آبی امروز ایران را به آنها نسبت داد.

نشست خبری معاون آب و آبفای وزارت نیرو صبح روز گذشته به مناسبت هفته صرفه‌جویی با حضور اصحاب رسانه برگزار شد. در این نشست قاسم تقی‌زاده‌خامسی به تشریح برخی بخش‌ها و حوزه‌های مختلف آب پرداخت و تصویری از وضعیت منابع آبی کشور را ارائه کرد. معاون وزیر نیرو از برداشت حجم بالای آب توسط 97 هزار چاه غیرمجاز در کشور خبر داد و گفت: چاه‌های پرمصرف غیرمجاز هر چه زودتر تعیین تکلیف خواهند شد. وی با بیان اینکه در حال حاضر 808 هزار حلقه چاه در کشور وجود دارد که 320 هزار حلقه آن غیرمجاز است، افزود: مجموع برداشت آب به‌صورت مجاز 49 میلیارد مترمکعب و به‌صورت غیرمجاز 3/ 7 میلیارد مترمکعب است که در برخی موارد، برداشت آب در حوزه مجاز هم بیشتر از حد تعیین شده انجام می‌شود. معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با اشاره به اینکه با ایجاد بازار آب تلاش می‌کنیم تا مشکلات حوزه آب‌های زیرزمینی کاهش یابد، گفت: در برخی از استان‌ها به‌ویژه در بلوچستان برخی چاه‌های آب 30 میلیارد تومان خرید و فروش می‌شود؛ بنابراین با ایجاد بازار آب می‌توانیم مشکلات عدم استفاده از آب توسط برخی کشاورزان را کاهش دهیم. به گفته وی، 61 درصد کشور ایران خشک یا نیمه‌خشک است و این نوع اقلیم همیشه با خشکسالی‌های طولانی و ترسالی‌های ناگهانی همراه است.  تقی‌زاده خامسی با اشاره به بررسی‌ بارش‌های دو سال اخیر گفت: در مقایسه با 50 سال اخیر، سال 97 خشک‌ترین و سال جاری ترسال‌ترین بوده و همین موضوع بیانگر تغییر اقلیم است. بنابراین نه سال‌های پرآب باید ما را هیجان‌زده و نه سال‌های خشک ناامیدمان کند؛ بلکه باید ما را به سمت استفاده از آب قابل‌برنامه‌ریزی ببرد. وی تصریح کرد: تمام ذی‌نفعان و مصرف‌کنندگان آب باید روی موضوع آب برنامه‌ریزی شده به توافق برسند؛ اگر ترسالی بود و آب زیادی آمد می‌توان این آب را ذخیره و به آب برنامه‌ریزی شده اضافه کرد. امسال با توجه به بارندگی‌های مناسب نسبت به سال‌های قبل وضعیت بهتری داریم، اما مشکلات در رابطه با آبرسانی، مخازن آب و مسائل مربوط به توزیع آب همچنان پابرجاست و امیدواریم با اعتباراتی که امسال داده شده، بتوانیم بخشی از این مشکلات را جبران کنیم. وی با تاکید بر موضوع صرفه‌جویی در کشور خشک و نیمه‌خشک ایران گفت: حدود 7 درصد از آب کشور در بخش شرب و حدود 90 درصد از آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که لازم است در این بخش صرفه‌جویی لازم صورت گیرد. تقی‌زاده خامسی با بیان اینکه خوشبختانه با هماهنگی‌های انجام شده بین وزارت کشور، محیط‌زیست و وزارت نیرو می‌توانیم به سمت حل مساله الگوی کشت برویم، ادامه داد: در مناطقی که آب شرب مردم شهرها و روستاها به سختی تامین می‌شود، نمی‌توانیم اجازه دهیم کشت‌های آب‌بر انجام شود.

معاون آب و آبفای وزارت نیرو با بیان اینکه منابع آب زیرزمینی کشور 130 میلیارد مترمکعب کسری دارند و این میزان کسری ناشی از 10 سال خشکسالی اخیر، با یک‌سال بارندگی جبران نمی‌شود، گفت: امسال حدود 76 میلیارد مترمکعب ورودی آب به سدهای کشور داشتیم که بخشی از آن به تالاب‌ها و بخش دیگر آن به‌دلیل کمبود مخازن به دریا هدایت شده است. تقی‌زاده خامسی با اشاره به اینکه سدهای کشور ظرفیت ذخیره 50 میلیارد مترمکعب آب را دارند، اظهار کرد: ناچاریم بخشی از ظرفیت سدها (حدود 20 درصد) را به‌دلیل وقوع سیلاب‌های ناگهانی خالی نگه داریم و اکنون 82 درصد از مخازن سدهای کشور پر است.

وی یکی از مشکلات کنونی موجود در دنیا را عدم پیش‌بینی بارش‌ها در کوتاه‌مدت عنوان کرد و افزود: بر همین اساس، سیلاب در دنیا بیشترین خسارت‌ها را به همراه دارد. ما مجبوریم تا زمانی که به یک پیش‌بینی قابل‌اتکا برای بارندگی‌های سال آینده نرسیده‌ایم، از آب ذخیره شده به خوبی حفاظت و مراقبت کرده و صرفه‌جویی لازم را مدنظر قرار دهیم. معاون آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه گفت: در همین دولت فعلی 6 میلیون نفر در روستاها به آب قابل‌اطمینان و پایدار دسترسی پیدا کردند و برنامه ما این است که در هر هفته، آبرسانی به حدود 32روستا را انجام دهیم. وی ادامه داد: آب شرب مصرفی در شهرها و روستاها در مجموع حدود هفت میلیارد و 400 میلیون متر مکعب است که این میزان می‌تواند 5/ 4 میلیارد مترمکعب پساب تولید کند.

100 شهر نجات یافتند

معاون آب و آبفای وزیر نیرو در ادامه این نشست به آخرین وضعیت شهرهایی که در تنش آبی گرفتار هستند، اشاره کرد. به گفته او، در پی بارندگی‌های سال آبی جاری، تنش آبی در 100 شهر کشور برطرف شده است. این در حالی است که کاهش بارندگی‌ها طی یک دهه اخیر موجب شده بود تا در سال گذشته 336 شهر با جمعیتی بالغ بر 35 میلیون نفر با تنش آبی مواجه باشند. وی ادامه داد: در پی بارندگی‌های مناسب سال آبی جاری، تعداد فعلی شهرهای دارای تنش به 236 شهر با جمعیتی بالغ بر 28 میلیون نفر رسیده‌ است که عمده مشکل این مناطق نیز ناشی از نبود سامانه‌هایی مانند خطوط انتقال، شبکه یا مخازن مربوطه است. معاون آب و آبفای وزیر نیرو، تاکید کرد: در سال جاری حدود 50 میلیون یورو از منابع صندوق توسعه ملی برای کاهش شهرهای دارای تنش آبی در نظر گرفته شده است که در صورت تخصیص این رقم بخش دیگری از شهرهای یادشده از تنش آبی خارج خواهند شد. تقی‌زاده‌خامسی با اشاره به اینکه 100 سد در مرحله مطالعه و احداث هستند، عنوان کرد: ظرفیت فعلی مخازن سدهای کشور 50 میلیارد مترمکعب است که طبیعتا هرچه سدهای جدید احداث شود، ظرفیت مخازن کشور نیز افزایش پیدا خواهد کرد. وی در بخش دیگری از سخنانش به مساله لایروبی رودخانه‌ها اشاره کرد و افزود: هر سال رقم مشخصی از سوی وزارت نیرو به منظور تخصیص اعتبار لایروبی اعلام می‌شود، ولی طی سه سال اخیر تنها حدود 10 تا 12 درصد اعتبارات مورد نیاز این بخش تخصیص یافته است. لایروبی در تمامی رودخانه‌ها پاسخگو نیست و ممکن است حتی جواب معکوس نیز داشته باشد؛ بنابراین لایروبی در رودخانه‌های کشور باید با مهندسی دقیق رودخانه صورت بگیرد.

در حال‌حاضر نیز به‌طور مشخص برای لایروبی رودخانه کارون با شرکت‌های خارجی و برای اروندرود نیز با طرف عراقی وارد مذاکره شده‌ایم. تقی‌زاده‌خامسی همچنین با انتقاد از استقرار صنایع آب‌بر و کشت برنج در مناطق خشک و کم‌آب کشور گفت: براساس برنامه مقرر شده است تا حدود 700 میلیون مترمکعب آب دریای عمان به استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان‌ جنوبی و خراسان‌رضوی منتقل شود که این طرح حدود 100 هزار میلیارد تومان هزینه دربردارد. وی تاکید کرد: اجرای طرح یاد شده در حالی است که در همین سه استان سالانه 11 میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌شود که اگر 10 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب صورت گیرد، طبیعتا نیازی به اجرای چنین طرح پرهزینه‌ای نیست.