بیت کوین، اتریوم، لایت کوین، بیت کوین کش، بایننس کوین و بالغ بر 17 هزار عنوان دیگر که در ایران به «رمز ارز» معروف شده اند، درواقع رمزهایی هستند که طی معادلات پیچیده ریاضی کشف می شوند. این رمزها به سبب تقاضایی که در جهان برای آنها ایجاد شده، هم خود ارزش یافته و «بهادار» شده اند و هم به عنوان ابزار مبادله (پول) استفاده می شوند. بنابراین اولا هیچ‌گونه ارزش ذاتی ندارند، ثانیا برخلاف ارزهای رایج بین‌المللی که توسط بانک های مرکزی تضمین می شوند، هیچ گونه پشتوانه ای ندارند. صرفا برخی از این رمزهای بهادار توسط دولت ها یا بنگاه های اقتصادی خاص با ارزهای رایج بین‌المللی پشتیبانی می شوند. برای نمونه، رمز بهادار «تتر» (Tether) با دلار پشتیبانی می شود و همواره قیمت یک تتر با یک دلار برابر است. درباره رمزهای بهادار، دو مساله پیش‌روی حاکمیت قرار دارد؛ نخست کشف این رمزها (که لفظ استخراج برایش رایج شده است) و دوم خرید و فروش آنها. در یادداشت حاضر سعی می کنیم این دو مساله را از زاویه اقتصاد سیاسی مورد بررسی قرار دهیم.
محاسبات لازم برای کشف رمزهای بهادار از طریق پردازش گرهایی بسیار قدرتمند انجام می شود که به ماینر (Miner) معروف هستند. این ماینرها بسته به قدرت پردازش، متنوع هستند. در اینجا یک ماینر متوسط با قدرت 24 تراهش بر ثانیه (TH/s) را برای تحلیل خود در نظر می گیریم. قیمت هر ماینر با قدرت 24 تراهش، حدود هزار دلار است و حدود سه سال عمر می کند. هر ماینر1200 وات در ساعت برق مصرف کرده و تقریبا در هر 50 هزار ساعت، یک بیت کوین تولید می کند. یعنی برای تولید هر بیت کوین، حدود 60 هزار کیلو وات برق نیاز داریم. اگر قیمت هر کیلو وات برق را هفت سنت (ارزش برق صادراتی) در نظر بگیریم، 4200 دلار هزینه برق تولید هر بیت کوین است. ماینرها باید در یک فضای کاملا خنک فعالیت کنند وگرنه می سوزند. بنابراین هزینه دستگاه خنک کننده و برق مصرفی این دستگاه ها را هم باید به هزینه های تولید یک بیت کوین اضافه کنیم. می توان به طور تقریبی تخمین زد برای تولید هر یک بیت کوین که ارزش روز 22 تیرماه 1398 آن 11558 دلار است، حدود 6 هزار دلار باید هزینه شود.
ظاهر ماجرا یک فعالیت کاملا به صرفه است. شما هیچ کاری لازم نیست انجام دهید. سرمایه تان را هزینه تهیه یک مکان مناسب با یک سیستم خنک کننده و تعدادی ماینر کرده و اصطلاحا مزرعه تاسیس می کنید و درآمد زایی شما با یک سود بالا آغاز می شود. اگر 10 دستگاه ماینر داشته باشید، روزی 70 دلار درآمد کسب می کنید، یعنی ماهانه 2100 دلار یا به عبارتی، حدود 27 میلیون تومان.
اما واقعیت ماجرا با این ظاهر زیبا و پرسود هیچ نسبتی ندارد. شما با بیت کوین در واقع در حال نابود کردن تدریجی اقتصاد کشور خود هستید که البته بزرگ ترین متضرر آن، خود شما خواهید بود. نخستین اشکال کشف رمزهای بهادار این است که سرمایه های ملی که باید صرف تولید کالا شود، در راه دستیابی به یک ابزار مبادله هزینه می شود. یک صاحب مزرعه کشف بیت کوین، ابتدا ارز حاصل از صادرات کالا را صرف واردات ماینر می کند و یک خسارت به اقتصاد می زند. خسارت دوم، صرف شدن برق برای کشف این رمزهای بهادار است که باید برای چرخاندن موتورهای تولید و تامین رفاه جامعه استفاده می شد. خسارت سوم، تبدیل شدن کارخانه‌های کشور به مزارع بیت کوین و تعطیلی تولید است که پیوسته گزارش های متنوعی از این روند به گوش می رسد. خسارت چهارم، افزایش بیکاری به‌سبب تبدیل کارخانه های مولد به سوله های کشف رمز است. خسارت پنجم که بزرگ ترین ضربه این فرآیند به اقتصاد ملی است، تبدیل بیت کوین به ریال است. یعنی شما وقتی با صرف منابعی به ارزش حدود 6 هزار دلار یک بیت کوین به دست آوردید، آن را به یک صرافی فروخته و حدود 150 میلیون تومان دریافت می کنید. به فرآیند دقت کنید: شما هزار دلار ارزی که از طریق صادرات کالا (بخوانید نفت) به دست آمده، صرف خرید ماینر کرده اید. پنج هزار دلار دیگر منابع کشور (به ویژه برق که از محل نفت تولید می شود) صرف کشف رمز شده است. اینک 150 میلیون تومان هم پول دست شماست که قصد دارید با آن نیازمندی های خود را به خوراک، پوشاک، خودرو، مسکن و... تامین کنید. به عبارت دقیق تر، پولی که باید «ابزار مبادله» یک کالا با کالای دیگر باشد، از طریق از بین بردن یک سری کالای با ارزش به دست آمده است و خودش هیچ کاربرد مصرفی ندارد. کار شما مانند این است که دولت به طور مثال نفتی را که هزاران مصرف دارد، بسته بندی کرده و به عنوان ابزار مبادله به فروش برساند. یا یک مزرعه دار، گندمی را که برداشت می کند و این گندم باید تبدیل به نان شده و به مصرف غذایی برسد، بسته بندی کرده و جهت استفاده به عنوان یک ابزار مبادله (پول) به فروش برساند. نتیجه این فرآیند کاهش شدید ارزش پول ملی است، چرا که نه تنها به ازای پولی که خلق می شود، کالایی تولید نمی شود بلکه کالاهای با ارزشی از بین می رود. می دانیم اگر تناسب میان موجودی کالا و پول در یک بازار به هم بخورد و پول بیشتر از کالا شود، ارزش پول کاهش می یابد. یک خسارت ششم نیز وجود دارد که درباره همه ابزارهای مبادله از جمله یورو، دلار و... صادق است و آن تبدیل رمزهای بهادار به کالای سرمایه ای است؛ یعنی مردم این رمزها را برای حفظ ارزش پول خود یا با انگیزه سود از محل نوسان قیمت آن تهیه کنند که خسارات آن در حوزه ارز (و سایر دارایی های نقد شونده مانند سکه، مسکن و خودرو) در سال های گذشته به انحای مختلف نمایان شده است.
با این همه اما این پرسش کماکان باقی است که با رمزهای بهادار چه باید کرد؟ آیا نمی توان از این رمزها که به عنوان یک ابزار مبادله در حال رواج هستند در راستای منافع ملی استفاده کرد؟ آیا غیر از این است که دلار و یورو نیز ارزش ذاتی ندارند و به سبب اینکه به عنوان ابزارهای معتبر مبادله که در ازای صادرات کالا و خدمات به‌کار گرفته می شوند، تمایل به دریافت این ارزها داریم؟
رمزهای بهادار در دو حالت می توانند در راستای منافع ملی به‌کار گرفته شوند؛ نخست ایجاد رمزهای بهادار با پشتوانه بانک مرکزی به عنوان ابزار مبادلاتی (توضیح اینکه ایجاد رمز بهادار کار پیچیده ای نیست و چنانکه 17 هزار عنوان در دنیا ایجاد شده، در کشور ما نیز ایجاد شده و می شود) به نحوی که بانک مرکزی به پشتوانه دارایی های واقعی رمز بهادار خلق کند و آن را با احراز هویت اشخاص به عنوان ابزار مبادلاتی در سطح داخلی و بین‌المللی قرار دهد. تراکنش های رمز بهادار به هیچ وجه قابل ردیابی و تحریم نیستند. اگر این اتفاق بیفتد ما خواهیم توانست بدون استفاده از نظام بانکی بین‌المللی که تحت اشراف اطلاعاتی و مورد تحریم دشمن است، به مبادله کالا با کشورهای طرف تجارت خود بپردازیم. حتی می توان در پیمان های پولی دو جانبه نیز از این ابزار بهره برد. طبیعتا چنین رمز بهاداری نباید برای کشف یا همان استخراج (mining) باز باشد. این رمزها اصطلاحا باید pre-mine شده و سپس عرضه شوند.
دوم، درباره کشف رمزهای بهادار موجود مانند بیت کوین، آنچه قطعی است و درباره آن تردید نباید کرد این است که فرآیند تبدیل بیت کوین به ریال و ریال به بیت کوین، یک خسارت محض به اقتصاد کشور است. بانک مرکزی می‌تواند و باید این اقدام را سریعا انجام دهد. اگر نقصی در سامانه های رهگیری ریال و تحلیل اطلاعات تراکنش ها داریم، سریعا باید این نقص برطرف شود. به تعبیر رهبر حکیم انقلاب اسلامی، فعالیت اقتصادی در اسلام آزاد است، اما برای اشراف و نظارت دولت مرزی وجود ندارد. حدود دو سال پیش راقم این سطور مطالبه توقف تبادل ریال با بیت کوین را از نهادهای ذی ربط داشت، اما مع الاسف اقدامی صورت نگرفت، بلکه دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد استخراج بیت کوین در دولت به عنوان یک «صنعت» پذیرفته شده است. آنچه می تواند به عنوان یک راهکار مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار گیرد، این است که خریدار انحصاری رمزهای بهادار کشف شده، دولت باشد و دولت مانند ارز آن را به واردات اقلام مورد نیاز کشور تخصیص دهد. اگر راهبرد ما این باشد، می توان تدابیری اندیشید که مزارع کشف رمز بهادار در موقعیت های خاص تاسیس شده و هزینه های انتقال برق کاهش یابد. به عبارت دقیق تر، افراد در سوله هایی که دولت در نزدیکی نیروگاه ها در اختیار آنها قرار می دهد، ماینرهای خود را فعال کنند، هزینه اجاره مکان، برق و سایر هزینه های جاری را پرداخت کرده و رمز کشف شده را به صرافی تعیین شده از سوی بانک مرکزی بفروشند. در حال حاضر، چند صرافی ارز بهادار مانند دیجی اکسچنج (digiexchange) در حال خرید و فروش رمزهای بهادار در کشور هستند و ابعاد خساراتی که به اقتصاد می زنند، پیدا نیست. جالب اینکه وب سایت این صرافی فیلتر است، اما هویت مشتریان خود را از طریق دریافت سلفی به همراه کارت ملی و کارت بانکی احراز و از طریق شبکه بانکی از مردم پول دریافت می کند.
درباره نحوه مواجهه با دستاوردهای بشری در حوزه علوم انسانی و علوم تجربی، دو نگاه متفاوت و متضاد وجود دارد؛ نگاه نخست معتقد است دستاوردهای بشری خنثی نیستند، بار فرهنگی و تمدنی دارند و اگر وارد جامعه اسلامی شوند قهرا آثار فرهنگی و تمدنی خود را نیز منتقل خواهند کرد. صاحبان این نگاه به دو گروه تقسیم می شوند که یکی اجتناب همه جانبه یا حتی المقدور از دستاوردهای خارج از حوزه تمدن اسلامی را تجویز می کند و دیگری که بی نسبت با اندیشه تغلب نیست، تسلیم قهری برابر این دستاوردها را اجتناب ناپذیر شمرده و در نتیجه پذیرش همه جانبه این دستاوردها و کنار گذاشتن بخش هایی از حاکمیت اسلام را که با این جریان غالب متضاد است، توصیه می کند.
در مقابل این نگاه، نگاه دیگری نیز وجود دارد که هر چند می پذیرد آن دسته از تکنولوژی و نهادهایی که محصول حوزه تمدنی غیر اسلامی است خنثی نیست، اما نه قائل به اجتناب و نه قائل به تسلیم قهری که معتقد به «تصرف» است. از منظر تصرف دینی، ابزارهای انسانی و تجربی که در خارج از حوزه تمدنی اسلام ایجاد شده اند به دو دسته تقسیم می شوند: یا با اعمال شرایط و ایجاد جرح و تعدیل ها و حذف و اضافاتی، قابلیت به کارگیری در جامعه اسلامی را دارند که به همین ترتیب تصرف شده و مورد استفاده قرار می گیرند؛ یا اینکه اساسا قابل تصرف نیستند و به کلی کنار گذاشته می شوند. درباره رمزهای بهادار و کلا فناوری بلاک چین (Block Chain) باید گفت این فناوری را نیز نه باید کاملا نفی کرد و نه کاملا تسلیمش شد. این فناوری اگر رها شود، اقتصاد و حتی سیاست ما را به شدت آسیب پذیر خواهد کرد و اگر مدیریت شود، یک ابزار مفید در اختیار منافع ملی خواهد بود.
