هفته نامه سلامت - دکتر طاهره افتخار*: اغلب خانم‌ها به محض اینکه دردی را در ناحیه زیر شکم احساس می‌کنند، این تصور در آن‌ها ایجاد می‌شود که دچار بیماری زنانه شده‌اند. البته آنچه که باعث می‌شود یک خانم به وجود بیماری شک کند، درد شدید یا تداوم آن است، چون درد‌های گذرا همان‌طور که از نامشان پیداست گذرا هستند و نگرانی ایجاد نمی‌کنند، ولی در همان ناحیه به ظاهر کوچک لگنی آنقدر پیچیدگی وجود دارد که می‌توان چند منشاء را برای وجود درد در این ناحیه پیدا کرد. در این مطلب به چند درد عمده زیر شکم در خانم‌ها اشاره می‌کنیم.
درد‌های لگنی به دو صورت بروز می‌کنند؛ حاد و مزمن. حاد به معنای ناگهانی و درد مزمن به معنای طول‌کشیده یا دردی است که بیش از 3 ماه ادامه یابد. شرح‌حالی که از بیمار گرفته می‌شود، همراه با معاینه و آزمایش‌ها می‌تواند پزشک را به سوی تشخیص درست و درمان مناسب هدایت کند.
همچنین در معاینه به یکطرفه و دوطرفه بودن درد و شیوه واکنش بیمار به معاینه و حساس بودن او هم توجه می‌شود. حتی گاهی لازم است خانم‌های متاهل قبل از اقدام‌های پزشکی تخصصی تست بارداری انجام دهند. آنچه در این مطلب می‌خوانید، اشاره‌ای است به شایع‌ترین دلایل بروز درد‌های زیر شکم در خانم‌ها. با ما همراه شوید.
1. درد ناشی از تخمک‌گذاری
علل درد تخمدان متفاوت است. بعضی از خانم‌ها در نیمه چرخه عادت ماهانه دچار درد ناشی از تخمک‌گذاری می‌شوند. این درد به‌دلیل وجود مایعی است که در اثر آزاد شدن فولیکول به فضای داخل رحم ریخته می‌شود. درد مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند، فقط کمی آزار‌دهنده است و به مرور و طی 8-7 ساعت و بدون درمان فروکش می‌کند. بیشتر خانم‌ها با این نوع درد آشنا هستند و هر ماه آن را تجربه می‌کنند.
2. درد در اثر کیست تخمدان
افرادی که دچار کیست تخمدان هستند شاید هیچ علامتی نداشته باشند، ولی با بزرگ‌تر شدن کیست ممکن است عارضه‌ای به نام «تورسیون کیست» یا «پیچ خوردن کیست حول محور تخمدان» اتفاق بیفتد. این عارضه بسیار دردناک است و بیمار حتما باید خود را به مرکز درمانی برساند. مورد بعدی «پرفوراسیون کیست» است. در این مواقع نیز کیست پاره می‌شود و درد ایجاد می‌کند. پارگی ممکن است با خونریزی همراه باشد.
زنانی که دچار نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک هستند هم معمولا درد شدیدی را هنگام عادت ماهانه تجربه می‌کنند. این افراد ممکن است غیر از زمان عادت ماهانه هم درد داشته باشند البته پلی‌کیستیک تخمدان با علائم دیگری مانند هیرسوتیسم، بی‌نظمی عادت ماهانه و... همراه است.
مورد دیگری که باید به آن توجه داشت درد در اثر توده‌های سرطانی در تخمدان است. همان‌طور که می‌دانید سرطان بیماری بی‌سروصدایی است و معمولا زمانی درد ایجاد می‌کند که توده گسترش یافته است. افرادی که در خانواده و بستگان نزدیک خود سرطان زنانه داشته‌اند باید با پزشک متخصص زنان در مورد شیوه پیگیری‌ها مشورت کنند.
3. نشانگان پیش از عادت ماهانه
اغلب ما نشانگان پیش از عادت ماهانه را با تغییرات خلق‌وخو در خانم‌ها می‌شناسیم، ولی این اختلال با علائم دیگری مانند گرفتگی شدید عضلات شکم، سردرد، کمر درد و حساس شدن پستان‌ها و... نیز ممکن است همراه باشد. نشانگان پیش از عادت ماهانه مشکل خاصی محسوب نمی‌شود و نیازی هم به درمان ندارد، مگر اینکه در زندگی شخصی فرد اختلال ایجاد کند.
4. درد عادت ماهانه
درد عادت ماهانه معمولا چند ساعت قبل از شروع عادت ماهانه آغاز می‌شود. خانم‌ها ممکن است درد را در ناحیه زیرشکم، کمر، پا‌ها و... حس کنند. درد در اغلب خانم‌ها به فاصله کمی بعد از شروع عادت ماهانه فروکش می‌کند. علت آن آزاد شدن هورمونی در رحم و انقباضات عضلات صاف رحمی است. در مواقعی که درد شدید است می‌توان از مسکن‌ها، گرما دادن و... برای کاهش درد استفاده کرد.
5. درد ناشی از مشکلات لوله رحمی
یکی از موارد شایعی که موجب درد زیرشکم در خانم‌ها می‌شود، توبکتومی یا بستن لوله‌هاست. در اثر بستن لوله ممکن است چسبندگی ایجاد و فرد بعد از آن دچار درد مزمن شود.
بیماری‌ای به نام «سالپنژیت» هم باعث ایجاد درد در بیمار می‌شود. در این بیماری لوله‌های رحمی در اثر عفونت دچار التهاب و چسبندگی می‌شوند. چسبندگی لوله‌ها احتمال بارداری را در زن کاهش می‌دهد.
6. درد‌هایی که منشاء رحمی دارند
یکی از مواردی که ممکن است باعث درد در ناحیه شکم شود وجود فیبروم‌های داخل رحمی است. البته فیبروم‌ها معمولا درد ایجاد نمی‌کنند، ولی فیبروم‌هایی که بزرگ هستند ممکن است به احشای اطراف فشار وارد کنند و بیمار درد را به‌صورت درد زیر شکم یا فشار داخل شکمی احساس کند.
7. درد‌هایی که منشاء عفونی دارند
زنان ممکن است به عفونت لگنی مبتلا شوند. علت عفونت لگنی متنوع است. این بیماری معمولا با تب بالا نیز همراه است. ابتلا به بیماری‌های عفونی منتقله از راه جنسی نیز می‌تواند باعث درد ناحیه لگن و زیر شکم شود. همچنین زنانی که دچار عفونت طول‌کشیده در ناحیه واژن هستند، گاهی دچار زخم در ناحیه سرویکس می‌شوند که علائم زخم ممکن است به‌صورت درد ناحیه زیرشکم و حتی درد در ناحیه زیر کمر احساس شود.
8. آندومتریوز
در آندومتریوز بافت رحمی به مکان‌هایی غیر از حفره رحم پیشروی می‌کند. این مکانها ممکن است شامل دیواره لوله رحم، روده‌ها، حفره پریتوئن یا شکم، روی تخمدان‌ها و... باشد. آندومتریوز بیماری خطرناکی نیست، ولی ممکن است درد زیادی برای خانم ایجاد کند.
9. افتادگی واژن و مثانه
خانم‌هایی که چند بار زایمان طبیعی داشته‌اند و زنان مسن بیشتر در معرض این اختلال هستند. در این بیماری فرد معمولا فشاری را در ناحیه زیر شکم احساس می‌کند. ممکن است اختلالاتی در دفع ادرار و به‌ندرت مدفوع هم پیدا کند. گاهی بیماران از درد هم شکایت دارند. درمان افتادگی واژن و مثانه آموزش ورزشی به نام کیگل است، ولی در مواقع شدید چنین توصیه‌هایی بی‌فایده است و افتادگی واژن و مثانه باید با جراحی اصلاح شود.
10. بارداری
خانم‌های باردار نیز باید نسبت به درد هوشیار باشند. درد‌هایی که قبل از هفته 20-18 بارداری و در ناحیه شکم اتفاق می‌افتد، ممکن است نشانه سقط جنین باشد. کمتر سقط جنینی است که با درد توام نباشد. خونریزی نیز می‌تواند نشانه‌ای برای سقط جنین باشد.
11. درد ناشی از ناحیه محل جراحی سزارین
بعضی از خانم‌ها بعد از سزارین دچار درد شکمی می‌شوند. این درد ممکن است ناشی از محل برش سزارین باشد. چسبندگی بافت‌های مجاور رحم به یکدیگر ممکن است باعث درد شود.
12. درد بعد از رابطه زناشویی
بعضی از خانم‌ها از رابطه زناشویی دردناک شکایت دارند. در مواقعی که عفونت یا زخمی در ناحیه دهانه رحم وجود دارد، ممکن است بعد از رابطه زناشویی درد شکمی ایجاد شود. خشکی واژن نیز عامل دیگری است که رابطه زناشویی را دردناک می‌کند. خشکی واژن اغلب در سنین بالا دیده می‌شود. این افراد برای معاینات کلی‌تر باید به متخصص زنان مراجعه کنند.
13. درد‌هایی که در اثر عفونت دستگاه ادراری ایجاد می‌شوند
خانم‌ها ممکن است دچار عفونت دستگاه ادراری شوند. عفونت در مثانه یا سیستیت علاوه بر تکرر ادرار، سوزش و... موجب درد در ناحیه زیر شکم یا لگن هم می‌شود.
14. آپاندیسیت
آپاندیسیت یا التهاب آپاندیس عارضه شایعی است که بیشتر در سنین پایین شیوع دارد. گاهی این لوله کوچک که در قسمت پایینی سمت راست بدن قرار دارد دچار التهاب می‌شود و اگر خیلی زود خارج نشود، ممکن است پرفوره یا سوراخ شده و مایع عفونی وارد حفره شکمی شود. درد آپاندیسیت معمولا به‌صورت ناگهانی و از دور ناف شروع می‌شود و به زیر شکم گسترش می‌یابد. بیمار نسبت به معاینه بسیار حساس است و تهوع و استفراغ نیز ممکن است وجود داشته باشد. آپاندیس در دوران بارداری به‌دلیل افزایش حجم رحم، کمی بالاتر از محل واقعی خود قرار می‌گیرد.
15. نشانگاه روده تحریک‌پذیر
این اختلال در جامعه شیوع زیادی دارد. بیماران تک‌علامتی نیستند و درد شکم یا زیرشکم یکی از علائم است. چنین افرادی ممکن است دچار نفخ، یبوست یا اسهال مداوم و حرکات غیرعادی روده باشند. نشانگان روده تحریک‌پذیر بیماری محسوب نمی‌شود و اختلالی در عملکرد اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک وجود دارد، اما در صورتی که شدید باشد می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به‌شدت پایین بیاورد. قابل‌توجه اینکه در آزمایش‌های افراد مبتلا به نشانگان روده تحریک‌پذیر موردی مبنی بر نشانه‌های بیماری دیده نمی‌شود.
16. سنگ حالب
گاهی بیمار دچار سنگ کلیه است و سنگ از مکان خود حرکت می‌کند. در این مواقع سنگ باید مسیر حالب و لوله ادراری را طی کند تا به مثانه برسد. وجود سنگ در حالب و مجاری ادراری بسیار دردناک است و تا وقتی سنگ از آنجا عبور نکرده، درد ادامه خواهد یافت. اگر سنگ به مدت طولانی مجرا را مسدود کند، احتمال برگشت ادرار و عفونت کلیه وجود دارد.
17. بیماری‌های مثانه
وجود سنگ در مثانه، عفونت یا سرطان مثانه نیز باعث درد در ناحیه زیر شکم می‌شود.
18. یبوست
بعضی از افراد همیشه دچار یبوست هستند. یبوست ناشی از عملکرد بد روده‌ها، اشتباه در شیوه تغذیه، استرس و... است و حتما باید درمان شود. درد ناشی از بارداری خارج رحمی، یک مشکل اورژانسی است.
مورد مهمی که سبب بروز درد در زیر شکم خانم‌ها می‌شود، بارداری خارج رحمی است که معمولا این بارداری داخل لوله رحم اتفاق می‌افتد. در بارداری خارج رحمی ابتدا بیمار علائمی ندارد، ولی با بزرگ‌تر شدن جنین و فشار به دیوار لوله و کافی نبودن فضا برای جنین، بیمار دچار درد شدید و حاد در ناحیه زیر شکم می‌شود که ممکن است با تهوع، استفراغ و خونریزی از رحم همراه باشد. بارداری داخل لوله رحمی یک مورد اورژانسی است که خیلی زود باید جنین از آن خارج شود. گاهی جنین در مکان پرخونی از لوله قرار می‌گیرد و پارگی در این ناحیه می‌تواند کشنده باشد. همه خانم‌ها باید از لحظه‌ای که متوجه بارداری خود می‌شوند تحت‌نظر پزشک باشند تا چنین مواردی زود تشخیص داده شود.
*متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
