گیاهان دارویی و آبیاری تجمیعی به کمک دریاچه ارومیه می‌آیند

به گزارش ایسنا شاید زمانی که صحبت ازاقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه می‌شود کمتر کسی به فکر مزرعه گیاهان دارویی بیفتد اما این کار با همکاری استانداری، جهاددانشگاهی و اداره جهاد کشاورزی استان غربی انجام شده است.

علی حاجی مرادی – مدیر برنامه‌ریزی ستاد احیای دریاچه ارومیه – در جریان بازدید خبرنگاران از مزرعه پایلوت گیاهان دارویی روستای «گوران آباد پاشا» در شهرستان نقده می‌گوید: قراردادی با استانداری آذربایجان غربی منعقد و مکلف شده است در هر نقطه از شهرستان‌های این استان که در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع شده است پایلوت گیاهان دارویی را اجرا کند. «گوران آباد» یکی از این نقطه‌هاست. قرار است این کار چنان ارتقا پیدا کند که ظرف سه سال به هدف 2000 هکتار توسعه گیاهان دارویی برسد.

در مزرعه پایلوت گیاهان دارویی روستای «گوران آباد پاشا» در شهرستان نقده شش گیاه کاشته شده است که شامل گل محمدی،اسطوخودوس،مریم گلی،گل راعی و آویشن و بادرنجبویه می‌شود.

سیاوش همتی - عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی – می‌گوید: طرح پایلوت گیاهان دارویی کم‌آب بر در نقده اجرا می‌شود و از سال گذشته با همکاری خیلی خوب جهاد کشاورزی نقده آغاز شده است.

به گفته او در کنار اهداف ستاد احیای دریاچه ارومیه در زمینه کاهش مصرف آب، مهمترین هدف ارایه الگوی جدید کشت برای کشاورزی منطقه است که هم موجب کاهش مصرف آب و هم موجب ارایه معیشت جایگزین و درآمدزایی برای کشاورزان می‌شود.

همتی اضافه می‌کند: عمده محصول کشاورزی شهرستان نقده چغندرقند است که جزو گیاهان پر آب بر محسوب می‌شود ولی درآمد نسبتا خوبی برای کشاورز شود. گیاهان دارویی برای ایجاد رقابت با چغندرقند گزینه مناسبی است بنابراین مطالعات مربوط به آن انجام و پروژه به ستاد احیای دریاچه ارومیه ارایه شد.  

او در پاسخ به پرسش ایسنا درباره علت انتخاب این گیاهان می‌گوید: درآمدزایی و کاهش مصرف آب علت انتخاب این گیاهان بود. امسال در این مزرعه یک هکتاری بیشترین میزان آب مصرف می‌شود چون هنگامی که گیاه در مرحله نشاء است باید دوره‌های آبیاری بیشتر باشد بنابراین تقریبا 1200 مترمکعب آب طی سه ماه در این یک هکتار مصرف شده است در حالی که تقریبا چهار برابر آب برای چغندرقند باید صرف می‌شد.

به گفته همتی سال بعد مصرف آب مزرعه گیاهان دارویی کمتر می‌شود چون در حال حاضر هر 10 روز یک بار دوره آبیاری است اما در سال آینده این کار هر 20 روز یک بار انجام می‌شود و حتی این فاصله تا یک ماه هم افزایش می‌یابد.

صادرات یکی از موضوعاتی است که در کاشت گیاهان دارویی اهمیت دارد. به اعتقاد همتی عوامل مختلفی در زمینه صادرات گیاهان دارویی نقش دارد. اول اینکه گونه دلخواه کشورهای دیگر را تولید کنیم.

او می‌افزاید: ما با شرکت زرین گیاه در این پروژه همکاری می‌کنیم. این شرکت بذرهای اصلاح شده استفاده می‌کند. این بذرها در کشورهای دیگر تولید و آن‌ها اعلام کرده‌اند در صورت تولید محصول با این بذرها، محصول را خریداری می‌کنند علاوه بر آن اجازه استفاده از سم را ندادیم بنابراین تا 80 درصد مشکل صادرات را حل کرده‌ایم البته فرآوری و خشک کردن نیز در صادرات موثر است.

به گفته همتی مزرعه پایلوت گیاهان دارویی در در ارومیه و سلماس هم به مساحت یک هکتار اجرا شده است.

یکی دیگر از اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه جلب همکاری برای نصب سازه «سردهنه» روی رودخانه حوضه آبریز دریاچه ارومیه مانند رودخانه باران‌دوز است چون در تمام رودخانه‌های اصلی حوضه آبریز دریاچه ارومیه قبل از سال 93 هیچگونه سازه‌ای به عنوان سازه سر دهنه وجود نداشت تا بتواند آب تنظیمی را کنترل کند.

‌فرهاد سرخوش - مدیر دفتر استان آذربایجان غربی ستاد احیای دریاچه ارومیه – می‌گوید: پیش‌از این سر دهنه‌ رودخانه‌ها کلا خاکی بود. در مواقع زراعت ممکن بود کشاورز سردهنه را بیشتر باز و بیشتر از نیازش آب برداشت کند بنابراین آب به پایین‌دست نمی‌رسید. در زمان غیر فصول زراعی، حق‌آبه زیست محیطی مطرح بود اما متاسفانه در زمان سیلاب یا زمانی که  دبی آب بالا می‌آمد، خاک را می‌شست و آب به طرف نهرها جریان پیدا می‌کرد و موجب وارد شدن خسارت‌هایی به باغ‌ها می‌شد.

او به اقدامات انجام شده برای کنترل آب اشاره می‌کند و می‌گوید: ما برای کنترل آبیاری کشاورزی و هم در زمان غیر فصول کشاورزی در همه رودخانه‌های اصلی حوضه آبریز دریاچه ارومیه این سر دهنه‌ها و آب‌بندها را احداث کردیم تا آب تنظیمی در اختیار کشاورز قرار دهیم. در زمان غیر از برداشت کشاورزی تمام این سردهنه‌ها بسته می‌شوند و با کمترین پِرت، آب وارد پیکره دریاچه ارومیه می‌شود.

سرخوش احداث سردهنه را مکمل لایروبی رودخانه‌ها می‌داند و اظهار کرد: 114 کیلومتر رودخانه را لایروبی کردیم. اگر لایروبی را انجام دهیم سردهنه احداث نکنیم موقع سیلاب و دبی بالا نمی‌توانیم آب را کنترل کنیم و پِرت‌آب مجددا خواهیم داشت. برای جلوگیری از این وضعیت سازه‌های بنایی را روی رودخانه‌ها احداث کردیم و آب‌بندها را احداث کردیم تا آب تنظیمی به کشاورز بدهیم و بتوانیم حق‌آبه زیست محیطی را به‌راحتی کنترل کنیم.

او اضافه می‌کند: 9 سردهنه اصلی روی رودخانه باران‌دوز کار و تقریبا 11 میلیارد تومان هزینه کردیم. امسال بعد از 10 سال اولین سالی است که در این موقع سال ورودی آب به دریاچه ارومیه داریم. قبلا از اردیبهشت به بعد پایین‌دست هیچ آبی نبود چون آب در بالا دست برداشت می‌شد بنابراین آب به پایین دست نمی‌رسید.

سرخوش به نظر کشاورزان درباره این روش تخصیص آب اشاره می‌کند و می‌گوید: الان کشاورز هیچ اعتراضی نکردند و آب اضافه به پیکره دریاچه ارومیه می‌رسد.

به گفته او آبیاری تحت فشار صورت می‌گیرد. هر هکتار 4400 متر مکعب سرو آب داریم که حق‌آبه زیست محیطی است. آب‌های جاری در مواقع برداشت کشاورزی کنترل نمی‌شوند. قصد داریم هر سال 8 درصد میزان تخصیص آب را کاهش دهیم . در سدهای حوضه دریاچه ارومیه این هشت درصدها را تا جایی که زیر ساخت‌ها آماده شده،کم می‌کنیم و پشت سد نگه می‌داریم و موقع رهاسازی به سمت پیکره دریاچه رهاسازی می‌کنیم.

سرخوش اضافه می‌کند: آب جاری تقریبا پنچ ماه در اختیار کشاورز است. شرکت آب منطقه‌ای حجم آن را کنترل و دبی مورد نیاز برای 400 هکتار را رها می‌کند. بعد از پنج ماه سردهنه را می‌بندیم و گشت بازرسی برقرار می‌کنیم تا کسی سردهنه‌ها را باز نکند و صددرصد آب را به پیکره دریاچه ارومیه منتقل می‌کنیم.

ستاد احیای دریاچه ارومیه با همکاری جهاد کشاورزی پروژه آبیاری تجمیعی را نیز اجرا می‌کند. 39 روستا در استان آذربایجان غربی در قالب آبیاری تجمیعی معرفی شده‌اند.این طرح در مجموع 1100 هکتار کل حوضه آبریز آذربایجان غربی انجام شده است.

به گفته حاجی مرادی «تولکان» یکی از این 39 روستا و جزو 13 روستایی که تا به حال آبیاری تجمیعی در آن به بهره‌برداری رسیده است. ویژگی آن این است 55 حلقه چاه به یک حلقه چاه تبدیل شده است.54 حلقه چاه پلمب شده بدون اینکه معیشت کشاورزان تحت تاثیر قرار گیرد و کل اراضی آبیاری تجمیعی شده است. در واقع مالکیت زمین‌ها سر جایش است اما به جای آنکه هر کشاورز چاه منحصر به خود را داشته باشد، کل اراضی با یک حلقه چاه آبیاری تجمیعی می‌شود.

محمد غنی باسخاوت - مسوول آب و خاک جهاد کشاورزی ارومیه – علت حمایت جهاد کشاورزی از این طرح را صرفه‌جویی در مصرف آب  در بخش کشاورزی و افزایش راندمان آبیاری و عملکرد در واحد سطح پروژه‌های آبیاری تحت فشار ذکر می‌کند و می‌گوید: طرح آبیاری تحت فشار روستای تولکان 51 هکتار آبیاری تحت فشار تجمیعی است که در 82 قطعه باغات و با همکاری 61 کشاورز انجام می‌شود. الگوی کشت در این طرح سیب،انگور،هلو و شلیل است.

او با اشاره به سرمایه‌گذاری انجام شده برای این طرح اظهار می‌کند: سرمایه‌گذاری انجام شده برای این طرح 964 میلیون تومان کمک بلاعوض دولتی است که 85 درصد آن را جهاد کشاورزی و 15 درصد (144 میلیون تومان) کمک آورده شخصی از طرف کشاورزان است.

میزان صرفه‌جویی در مصرف آب در طرح‌های آبیاری اهمیت زیادی دارد. باسخاوت می‌گوید: قبل اجرای این طرح‌ها حدود 15 هزار متر مکعب آب در حالت غرقابی مصرف می‌شد ولی پس از اجرای این طرح 6000 مترمکعب آب مصرف می‌شود. بدین ترتیب 9000مترمکعب به ازای هر هکتار به نفع منابع آب زیر زمینی و آبخوان صرفه‌جویی شده است. این اراضی تحت پوشش چاه عمیق با دبی 35 لیتر در ثانیه است. از منابع آب سطحی هم حق‌آبه دارد ولی عمده نیاز آبی‌ آن‌ها از چاه عمیق تامین می‌شود.

وی می‌افزاید: سیستم، تمام اتوماتیک و خود شوینده است و نیازی به اپراتور نیست تا سیستم آبیاری تحت فشار را تمیز کند. این کار منطبق با استانداردهای روز دنیا از سال 95 اجرا شده است.

کیفیت محصول هم از نکات مهم در آبیاری تجمعیی است. رضا عبدالرئوفی  که از کشاورزان تولکان است و خود را خدمتگذار چاه عمیق روستای تولکان معرفی می‌کند،می‌گوید: از اجرای این طرح بسیار راضی هستیم چون میوه‌ها سفت و عالی است و میوه درختان یک اندازه شده.

او اضافه می‌کند: آفت درختان در آبیاری غرقابی به همدیگر منتقل می‌شد ولی در آبیاری قطره‌ای آفت منتقل نمی‌شود.

عبدالرئوفی درباره آب دزدی می‌گوید: متاسفانه برخی کشاورزان لوله‌ها را سوراخ یا قطره چکان را عوض می‌کنند و آب بیشتری بر می‌دارند. این کار باعث کمتر شدن فشار آب کشاورزان دیگر می‌شود البته دزدی شایع نیست. از جهاد کشاورزی می‌خواهم یک کم فشار بیاورند تا دزدی نشود.

با وجود تمام مزایایی که برای طرح آبیاری تجمیعی ذکر می‌شود بعضی کشاورزان از اجرای آن راضی نیستند. حسن 45 ساله از جمله آنان است. او می‌گوید: آبیاری قطره‌ای جز دردسر چیزی نیست. علف چیدنش دردسر است. حیواناتی مثل جوجه‌تیغی و سگ لوله‌ها را گاز می‌گیرند. هیزم جمع کردن و و راه رفتن سخت شده است. این طرح اصولی نیست.

او اضافه می‌کند: پولی که دولت بابت این طرح خرج کرده،به هدر رفته است چون آب به همه کشاورزان نمی‌رسد. اگر دو نفر در بالادست آب زیاد برداشت کنند،آب به پایین دست نمی‌رسد. در این شرایط من مجبورم برای درآوردن خرج پنج بچه‌ام زمینم را با آب چاه آبیاری کنم.

باسخاوت هم تایید می‌کند که ممکن است بعضی کشاورزان آب بیش از حد برداشت کنند. او می‌گوید: اگر موقع آبیاری یک نفر همکاری نکند و شیرفلکه را باز کند، فشار شبکه افت می‌کند و آب به همه زمین‌های کشاورزی نمی‌رسد بنابراین اجرای این طرح همکاری کشاورزان را می‌طلبد. سال اول و دوم بهره‌برداری مشاور گرفتیم و به کشاورز چگونگی استفاده از سیستم را آموزش دادیم. این سیستم الان استفاده می‌کنند و مشکل خاصی برای بهره‌برداری ندارد.

شاید باورتان نشود ولی تحقق تصفیه فاضلاب ارومیه در افزایش آب دریاچه ارومیه موثر است. حاجی مرادی می‌گوید: با وجود آنکه تا سه برابر نسبت به پارسال قیمت‌های لوله جمع‌آوری فاضلاب،جی آر پی و پلی اتیلن افزایش پیدا کرده است اما تمام هم و غم ما این است که تا آذرماه کل مُدول سوم که عدد جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب ارومیه را به 53 میلیون متر مکعب می‌رساند به اتمام برسد.

وی ادامه می‌دهد: با این کار سه هدف محقق می‌شود؛ جمع‌آوری کل فاضلاب شهر ارومیه محقق می‌شود و فاضلاب وارد آبخوان‌ها نخواهد شد. دوم اینکه بخش عمده‌ای از سبزیجات شهر ارومیه مثل کرفس و کاهو و مستقیم با فاضلاب خام آبیاری می‌شود که این مورد منتفی می‌شود.

به گفته حاجی مرادی  آخرین اثر این پروژه ورود مستقیم 53 میلیون متر مکعب آب به‌طور مستقیم به دریاچه ارومیه است. خط انتقال پساب به دریاچه ارومیه 11 کیلومتر است که 7 کیلومتر آن تاکنون به اتمام رسیده است. تا آذرماه همزمان با پایان پروژه تصفیه خانه این خط انتقال هم تمام می‌شود تا پساب تصفیه شده را به دریاچه ارومیه تحویل دهیم.

او اضافه می‌کند: یکی از مزایای پروژه‌های تصفیه فاضلاب این است که آب آن کاملا غیروابسته به میزان بارش است و همیشه وجود دارد. همه روزهای سال آب شرب مصرف و 70 درصد آن به فاضلاب تبدیل می‌شود و با تصفیه تبدیل به پساب یعنی فاضلاب تصفیه شده می‌شود.

حاجی مرادی اضافه می‌کند: 19تصفیه خانه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دست احداث داریم که یکی از آن‌ها سال گذشته در نقده به بهره‌برداری رسید. به علت محدودیت در منابع اعتباری فعلا همه هم و غم خود را برای تکمیل تصفیه خانه ارومیه و تبریز گذاشته‌ایم. این دو شهر به‌تنهایی 75 درصد از کل فاضلاب حوضه دریاچه ارومیه را به خود اختصاص می‌دهند. در مجموع در زمینه شبکه جمع‌آوری فاضلاب،خط انتقال فاضلاب و تصفیه‌خانه فاضلاب و خط انتقال پساب آن به دریاچه ارومیه 365 میلیارد تومان طی چهار سال  از منابع اعتباری دریاچه ارومیه هزینه شده است.

او در ادامه می‌گوید: امسال به تنهایی با وجود افزایش بسیار زیاد قیمت لوله 100 میلیارد تومان به این دو تصفیه‌خانه اختصاص می‌دهیم تا یک تصفیه‌خانه در آذرماه سال جاری و دیگری اردیبهشت ماه سال آینده به بهره‌برداری برسد.

به گفته حاجی مرادی بزرگترین تصفیه‌خانه شمال غرب کشور تا به حال احداث شده است، تصفیه خانه تبریز است که به‌تنهایی 125 میلیون مکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل می‌کند و سهم تصفیه‌خانه ارومیه از این کار 53 میلیون متر مکعب است و کل هدفگذاری ما از محل این 19 تصفیه خانه حدود 300 میلیون مترمکعب است. که این دو تصفیه خانه بیش از 170 میلیون متر مکعب را به خود اختصاص می‌دهند.

به گزارش ایسنا مزرعه گیاهان دارویی،احداث سردهنه روی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه،آبیاری تجمیعی  و تصفیه فاضلاب تمام اقدام‌های انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه نیست بلکه توجه به وضعیت تالاب‌ها،لایروبی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه و احداث شبکه آبیاری و زهکشی نیز مورد توجه ستاد احیای دریاچه ارومیه است.