توریسم فضایی از سال آینده و با دیدار گردشگران از ایستگاه فضایی و پروازهای فضایی شرکت های خصوصی وارد عصر جدیدی خواهد شد. هرچند این روش به تأمین هزینه های سرسام آور صنایع فضایی کمک می کند اما متخصصان بر این باورند که ورود حتی تعداد نه چندان زیادی توریست مولتی میلیاردر به فضا بار زیست محیطی سنگین و طولانی مدت را بر زمین وارد خواهد کرد.
در حالی که زمین با عواقب ناشی از گرمایش و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم کرده و تب بالای آن کاملاً ملموس است، تردد پیاپی موشک های غول پیکر در جو آلودگی شدیدی بر جای خواهد گذاشت. «کلودیو مگلیلو» از مدافعان محیط زیست در اینباره می گوید:
«توریسم فضایی استفاده کاملاً غیرضروری از منابع توسط تعداد محدودی از افراد و سازمان ها است. این صنعت را می توان راه گریز 1% بالای جامعه جهانی از واقعیت در نظر گرفت.»
هر از چند گاه شاهد خبرهایی از پرتاب موفق راکت های غول پیکری هستیم که گجتی را بر دوش خودسوار کرده و به فضا می برند. این رویداد در نگاه اول نشانه ای از پیشرفت تکنولوژی و حتی مایه مباهات کشورها است. در پس پرده اما واقعیت های ناگواری جریان دارد که کمتر به آن پرداخته شده است.
هرچند درباره اثرات زیست محیطی پرتاب راکت و توریسم فضایی تحقیقات زیادی صورت نگرفته اما اثر مخرب آنها ثابت شده است. این راکت ها نه تنها کربن زیادی را به خورد طبیعت می دهند بلکه حتی کمی افزایش در شمار آنها لایه ازن را به مخاطره خواهد انداخت. مواد شیمایی مصرفی آنها در لایه بالایی اتمسفر با هم واکنش داده و یک درصد از سپری را که از ما در برابر تشعشعات مخرب خورشید محافظت می کند، نابود خواهد کرد.
اثرات کربنی توریسم فضایی
راکت های امروزی نسبت به مدل های قدیمی بهینه تر شده اند اما هنوز هم انرژی عظیمی صرف پرتاب آنها به سوی فضا می شود. برای مثال بخش بزرگی از فالکون 9 را مخزن سوختی تشکیل می دهد که گنجایش 147 تن نفت سفید تصفیه شده را دارد.
طبق محاسبات مجله اسمیتسونین، هر پرتاب فالکون 9 برابر با تولید 150 تن کربن است و در نتیجه اگر اسپیس اکس به هدف خود یعنی پرتاب یک موشک طی هر دو هفته برسد، سالیانه بیش از 4 میلیون کیلوگرم کربن به اتمسفر وارد می کند.
برای درک بهتر این مساله بد نیست بدانید میزان دی اکسید کربن تولیدی هر راکت 150 برابر پرواز یک هواپیمای قاره پیما است. صنعت هوانوردی در مجموع سالیانه 860 میلیون تن کربن تولید می کند.
ایجاد حفره در اتمسفر
مشکل اصلی پرتاب راکت صدمه ای است که به خود جو زمین وارد می شود. زمانی که راکت با مصرف سوخت مبتنی کرزون در حال عبور از لایه بالایی اتسمفر است، مواد شیمایی نظیر کلر را وارد هوای اطراف می کند که برای لایه ازن شبیه سم است. تخریب مولکول های ازن در این ناحیه به معنی ورود تشعشعات مضر خورشید، افزایش احتمال به بیماری های پوستی و افزایش گرمای زمین است.
از مواد خروجی راکت ها باید به کربن سیاه یا دوده و اکسید آلومینیوم یا آلومینا (Al2O3) اشاره کرد. ذرات دوده با تشکیل یک چتر سیاه نور خورشید را به خود جذب کرده و دمای محیط اطراف را بالا می برند. آلومینا هم دقیق مشابه یک فویل آلومینیومی حرارت را منعکس کرده و در کنار دوده سطح سیاره را خنک تر می کنند.
شاید این خنکی در نگاه اول مثبت به نظر برسد اما این سرمایش به قیمت افزایش دما در لایه بالایی اتمسفر صورت تمام می شود. در واقع با این کار روند تخریب لایه ازن بیش از پیش سرعت می گیرد.
هنوز همه پیامدها شناسایی نشده ند
یکی از دغدغه ها در مورد آلایندگی راکت ها فقدان تحقیقات کافی و متعدد در این مورد است. به گفته دکتر «مارتین راس» مهندس ارشد پروژه در مرکز سیاست و استراتژی فضایی «Aerospace Corporation» ممکن است نقش این آلایندگی ها در گرمایش زمین حتی از انتشار کربن دی اکسید توسط صنعت هوانوردی هم بیشتر شود.
به خاطر فقدان تحقیقات کافی سرعت تخریب ازن به واسطه پرتاب راکت ها مشخص نیست اما برآوردها حاکی از این است که این میزان فعلا در حد 0.1 درصد است. اگر میزان پرتاب راکت طی چند دهه آینده به خاطر فعالیت های دولتی و تجاری شرکت هایی نظیر اسپیس اکس و بلو اوریجین ده برابر شود، یک درصد از سپر محافظمان را از دست خواهیم داد.
شاید یک درصد ناچیز به نظر برسد اما در سال 1989 تخریب سه درصد از لایه ازن به ممنوعیت CFC ها منجر شد.
این تهدید مختص راکت ها است و می تواند پیشرفت های صورت گرفته در سه دهه گذشته برای احیای لایه ازون را با خطر مواجه کند. به گفته راس، تأثیر آلایندگی راکت ها بر استراتوسفر در هیچ فعالیت صنعتی دیگری مشاهده نشده است.
افزایش تشعشعات مخرب UVB به خاطر تخریب این لایه ارزشمند می تواند به سرطان پوست، نابینایی و همچنین تخریب اکوسیستم دریایی و گیاهی منجر شود. این چرخه با افزایش سطح کربن دی اکسید منتشر شده در قطب شمال سرعت گرمایش جهانی را بیشتر می کند.
سنگ اول را درست بگذاریم
تعداد پرتاب های خصوصی طی دهه آینده احتمالاً به خاطر هزینه های سرسام آور رشد زیادی را تجربه نخواهد کرد. با این حال سفرهای توریسم فضایی زیرمداری شاهد رشد چشمگیری خواهد بود. «ویرجین گروپ» که تحت نظر ریچارد برانسون، سرمایه دار بریتانیایی اداره می شود، تمامی زیرساخت های لازم برای بردن میلیاردرها تا مرز فضا را پیاده سازی کرده و فاصله چندانی با عملی کردن این ایده ندارد.
به گفته دکتر «استیون فاکس»، متخصص مدیریت انرژی سفرهایی از این دست که از طریق اسپیس شیپ 1 و 2 صورت می گیرد، در مقایسه با پروازهای مداری کربن کمتری را وارد جو می کند. هر سفر فضایی تقریبا 3 تن دی اکسید کربن تولید می کند که برابر آلایندگی ناشی از پرواز هواپیما بین لندن و سنگاپور است.
طبیعتاً مسافرت هایی که از مدار پایینی خارج می شوند، فشار بیشتری را به جو وارد می کنند. ناسا تأکید کرده مسئولیت آلایندگی در پروازهایی که به مقصد ایستگاه فضایی صورت می گیرد، بر عهده شرکت های مجری سفر گذاشته است:
«ناسا مقصد و قابلیت های دیگری را فراهم کرده اما شرکت های خصوصی مجری پرتاب باید بر اساس چارچوب های قانونی، خود را با استانداردها تطبیق دهند.»
فاکس معتقد است حتی در صورت رشد فراوان پروازهای توریستی مداری و زیرمداری در آینده، سطح انتشار کربن دی اکسید در مقایسه با هواپیماها پایین خواهد بود:
«با این وجود نباید فکر کنیم مشکلی وجود ندارد. فعالان حوزه توریسم فضایی باید مثل کسب و کارهای دیگر تمامی جنبه های زیست محیطی و آلایندگی را در نظر بگیرند. بنابراین بهتر است از همین ابتدا این موارد رعایت کنند.»
فعالان محیط زیست چالش های پیرامون توریسم فضایی خصوصی را با گردشگری عادی مقایسه می کنند که در آن مزایا تنها نصیب تعدادی خاص می شود اما هزینه های زیست محیطی بر دوش تک تک ساکنان این کره خاکی خواهد بود.
این باور کاملاً درست است. تنها اعضای باشگاه مولتی میلیاردها شانس رفتن به فضا را دارند اما تشعشعات ورودی از لایه ازن می تواند قشر محروم در آفریقا و آسیا را نابینا ساخته یا به کام سرطان بکشاند. «ماهر ایلغاز»، از فعالان محیط زیست در این باره می گوید:
«انجام سفر توریستی به ایستگاه بین المللی هم راهکار جدیدی برای جمع آوری سرمایه است. دولت نباید برای جذب سرمایه دیگران را به انجام کارهای مخرب تشویق کند.»
مزایای بالقوه این سفرها مثل علاقمند کردن افراد به علم و اکتشاف، ارزش آسیبی که به خانه همه انسان ها وارد می شود را ندارد. به گفته ایلغاز زمانی که خانه شما آتش می گیرد پیش از هر کاری باید به فکر خاموش کردن آن باشید. بنابراین بهتر است به جای دلخوش کردن به این مزایای احتمالی به فکر روش هایی برای کاهش تغییرات اقلیمی باشیم.
حالا زمان دست به کار شدن است
از آنجا که راکت های فضایی برای اغلب کشورها یک مساله امنیت ملی به شمار می رود، دولت ها علاقه ای به محدود ساختن تولید و پرتاب آنها به واسطه صدمات زیست محیطی ندارند.
حالا اما اوضاع فرق کرده و با وارد شدن شرکت های خصوصی به این حوزه دانشمندان به صورت جدی تری در حال مطالعه و بررسی اثرات زیست محیطی پرتاب موشک های فضایی هستند. متخصصان بر این باورند که همین حالا و تا دیر نشده باید قوانینی را برای جلوگیری از صدمه جدی به محیط زیست تدوین کرد.
به گفته راس، اگر آلایندگی راکت ها را همین حالا به خوبی درک کنیم می توان با تدوین معیارها و دستورالعمل های مطلوب به رشد صنعت فضایی کمک کرد. اما اگر صبر کنیم تا اثرات زیست محیطی راکت ها به حداکثر برسند، شاید دیگر فرصتی برای اتخاذ تصمیمات مناسب نداشته باشیم. تحقیقات امروز می تواند آینده صنعت توریسم فضایی و حتی آینده زمین را تضمین کند.
تا زمانی که قوانین مقتضی به تصویب نرسند، نابرابری و بی عدالتی در زیان های زیست محیطی توریسم فضایی هم ادامه خواهد داشت. ما انسان های روی زمین همین حالا هم با بحران اقلیمی دست و پنجه نرم می کنیم، حالا باید هزینه سنگین سفر چند نفر مولتی میلیاردر به فضا را هم بپردازیم.