مراسم حج سال 66، یکی از صفحات کتاب پر جنایت آل سعود است که در آن کشتار بیش از 270 نفر از شهروندان ایرانی که برای حضور در مراسم «برائت از مشرکین» شرکت کرده بودند را رقم می زند. روز ششم ذی الحجه سال 1407 (مصادف با روز نهم مرداد ماه 1366 شمسی) یادآور مراسم «برائت از مشرکین» زائران ایرانی خانه خدا و کشتار حجاج مظلوم ایرانی در مکه به دست حکام آل سعود است. مکان و زمانی که خون ریختن در آن حرام است و این حرمت تا جایی اهمیت دارد که اعراب جاهلیت احترام این مکان و زمان را نگه داشتند اما این حرمت توسط عوامل سعودی شکسته شد. در این فاجعه حتی به زنان و جانبازان هم رحم نکردند، به طوری‌که نیمی از کشته شدگان زنان بودند.
نکته دردناک آن‌جاست که بسیاری از آمار شهدا مربوط به روزهای پس از حادثه است که مأموران سعودی اجازه مداوای مجروحین حادثه را در بیمارستان ها ندادند و برخی از مجروحین که جراحات حاد داشتند، پس از تحمل رنج و درد بسیار و در حالی‌که امکان مداوای آن‌ها بود، به شهادت رسیدند. از بی کفایتی آل سعود در اداره حج می توان به حوادث مختلف سه دهه‌ی اخیر به طور مکرر اشاره کرد. از خدمات بد و برخوردهای بد با زوار و حاجیان گرفته تا مدیریت ناکارآمد که در حوادثی همچون حادثه رمی جمرات، آتش سوزی چادرهای منا، وقایع تأسف‌ب ار و جنایت کارانه کشتار حجاج مراسم برائت از مشرکین گرفته تا سقوط بالابر در خانه خدا و کشته شدن ملت مسلمان در منا به دلیل سوء مدیریت. در این نوشتار ابتدا نگاهی خواهیم داشت به دو حادثه دردناک در مراسم حجاج ایرانی در مکه و سپس مروری بر دست نشاندگی و بی کفایتی آل سعود در اداره حرمین شریفین خواهیم داشت.
اعلام برائت از عملکرد مشرکانه
روزهای نخستین مرداد یادآور «جمعه خونین مکه» است. روز جمعه، ششم ذیحجه سال 1407 هجری قمری مصادف با 9 نهم مرداد 1366 یادآور کشتار خونین انسان هایی است که به جرم برائت از مشرکین به شهادت رسیدند وعوامل استکبار صفحه سیاه دیگری را در تاریخ به جا گذاشتند. عنوان برائت از مشرکان در آیات متعدد قرآن و در سوره هایی مثل نساء، انعام، یونس، حجر، قصص، روم، فصلت، توبه، بینه و احزاب آمده و این عمل ریشه در سنت ابراهیمی دارد. برابر با مفاد آیات سوره ممتحنه برای اولین بار حضرت ابراهیم بیزاری خود را از مشرکان و بت هایی که مورد پرستش قرار می دادند اعلام کرد. در تاریخ اسلام هم زمانی که مکه از سوی مسلمانان فتح شد، برخی مشرکان پیمان عدم تعرضی را که میان آنان و رسول اکرم(ص) بسته شد نقض کردند. پس از این واقعه بود که سوره برائت نازل شد و حضرت علی بن ابیطالب(ع) به دستور پیغمبر، این آیات را در مراسم حج سال نهم هجری برای حاضران خواندند.
این شیوه اعلام برائت از عملکرد مشرکانه در سیره ائمه معصومین هم استمرار پیدا کرد. سال 58 هجری امام حسین(ع) در مراسم حج از طغیان گری معاویه گفت و از زائران خواست پیام او را به دیگران برسانند. این عمل سال 60 هم تکرار شد. زمانی که یزید‌بن معاویه بر جای پدر نشست، امام حسین(ع) با استفاده از موقعیت حج، جفا کاری این خلیفه به ناحق را برای حجاج تشریح کرد. امام سجاد(ع) هم در مواجهه با عبدالملک مروان خلیفه اموی در مراسم حج از مفاسد هیأت حاکمه گفت. این سنت اسلامی در دوره های پر فراز و نشیب تاریخ تشیع با شدت و ضعف هایی تکرار شد.
همایش عظیم حج
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) به استناد این سیره علوی طی پیامی، موقعیت خطی ر جهان اسلام را متذکر شد و از حجاج بیت‌الله الحرام خواست در این همایش بزرگ مسائل و مشکلات جهان اسلام را بازگو کنند. از آن پس بود که مراسم برائت از مشرکان از سوی زائران ایرانی همه ساله و پیش از شروع مراسم حج برگزار می شد. زائرانی از ایران و دیگر کشورها طی این سال ها ضمن برگزاری راهپیمایی آرام و سر دادن شعارهایی علیه آمریکا و اسرائیل به عنوان مسببان اصلی تیره روزی های مسلمانان جهان از محل استقرار خود حرکت می کردند و آرام به محل معینی که از قبل تعیین شده بود می آمدند و بعد از سخنرانی مدعوین و قرائت بیانیه مراسم، بدون کوچک ترین تنشی به محل استقرار خود برمی گشتند.
مراسم عمومی هر ساله
این روال تا سال 66 ادامه داشت. در عین حال اختلاف نگاه سیاسی و مذهبی موجود میان ایران و عربستان، برگزاری مراسم را با واکنش هایی مواجه کرده بود. انقلاب اسلامی با شعار برابری و مبارزه با استعمار و استبداد و مخالفت با سلطه آمریکا و نفوذ صهیونیسم در خاورمیانه به پی روزی رسیده بود. بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس با وجود این‌که در دوران پهلوی همواره از این رژیم به عنوان رقیبی سرسخت در منطقه یاد می کردند اما بعد از جایگزینی نظام جمهوری اسلامی ایران به جای نظام قبلی، بیش از گذشته احساس ترس و خطر می کردند. شعارهای انقلابی که از سوی رهبر انقلاب و کارگزاران نظام سر داده می‌شد، باعث ترس و دلهره زمامداران عرب منطقه و شیوخ حاکم کشورهای حاشیه ای خلیج فارس شده بود. با گسترش فرهنگ و مبانی انقلاب اسلامی، نسیم دگرگونی ها در منطقه وزیدن گرفت و برخی صدا های مخالف که خواهان تغییر بودند در برخی کشورهای عربی به گوش می رسید. این پدیده البته با واکنش های تند زمامداران عرب همراه بود. از همان زمان که بحث اعلام برائت از مشرکان با استفاده از مراسم حج از سوی امام(ره) مطرح شد، سازهای مخالف نواخته شد و برخی علمای سلفی هم برای این‌که مراسم را به لحاظ دینی کم اعتبار کنند به بحث و بررسی درباره مبانی علمی و فقهی فتوای امام(ره) پرداختند.
بدعتی جدید!
روحانیون حجاز از همان ابتدا اعلام کردند برگزاری مراسمی با عنوان برائت از مشرکان اگر هم ریشه در سنت و سیره پیامبر داشته باشد، عملی انفرادی است و نباید به صورت راهپیمایی و برگزاری تجمع باشد و مسلمانان نباید در ایام حج جدال کنند و ایجاد مزاحمت برای دیگر حاجیان بدعتی در دین است.
این روال با همه افت و خیزهایی که داشت هر سال، ششم ذیحجه برگزار می شد. گرچه تا آن موقع، زائران ایرانی از آزار و اذیت ماموران سعودی در امان نبودند و اخباری مبنی بر دستگیری و ایجاد مزاحمت برای زوار ایرانی به جرم سر دادن شعارهای ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی در طول مراسم حج منتشر می شد، اما همه این اتفاقات ششم ذیحجه 1407 برابر با نهم مرداد 1366 رنگ و چهره ای تازه یافت. در این سال دولت عربستان سعودی تدارک تازه ای برای برخورد با زائران ایرانی در نظر گرفته بود. برخورد سعودی ها در ساعات مانده به برگزاری مراسم شکل جدید پیدا کرده بود و نشانه ها حاکی از این بود که مراسم برائت از مشرکان امسال با سال های گذشته فرق دارد. روز قبل از مراسم بهداری های مکه از پذیرش بیماران ایرانی خودداری کردند. آرایش پلیس عربستان سعودی به گونه ای بود که گویی آماده برخورد با برگزار کنندگان تجمعات اعتراضی است.
برنامه راهپیمایی ساعت 16 و 30 دقیقه شروع شد. زائران ایرانی و خارجی با پلاکاردهایی که مضامین ضد آمریکایی و اسرائیلی داشت به سمت محل معین حرکت می کردند و آرام شعار می دادند. بعد از رسیدن راهپیمایان به محل مورد نظر، ابتدا پیام امام(ره) به کنگره حج خوانده شد و سپس سخنرانی نماینده امام شروع شد. ساعت 18 و 10 دقیقه که سخنرانی در حال اتمام بود، زائران به آرامی برای مراجعه به محل استقرار خود به سوی سه راهی شعب ابوطالب در حال حرکت بودند. 18 و 40 دقیقه پایان مراسم اعلام و بی مقدمه حمله نیروهای پلیس به تجمع کنندگان شروع شد. پلیس سعودی باتون به دست، حجاج را مورد حمله قرار داد. از ساختمان های اطراف هم سنگ و آجر به سمت حجاج پرتاب می شد. کمی بعد پلیس سعودی با گازهای سمی و خفه کننده و شلیک رگبار، زائران را مورد هدف قرار داد. تلفات لحظه به لحظه افزایش پیدا می کرد و زائرانی که خود را به محل استقرارشان رسانده بودند هم وضع مناسبی نداشتند چون محل اقامت آنان از سوی نیروهای سعودی محاصره شده بود و این محاصره تا ساعت 11 شب ادامه داشت.
مراسم برائت از مشرکان
پس از حادثه ذیحجه 1407/ مرداد 1366، با توجه به عظمت واقعه و میزان تلفات مردم عادی وبی دفاع و هم چنین سوابق مراسم برائت از مشرکان که به آرامی برگزار شده بود، مرتکبان حادثه خود را مجبور به توضیح دیدند و حجاج را به اخلال گری و ایجاد آشوب متهم کردند. بعد از این حادثه و بالا بودن میزان تلفات زائران که عمدتا از جانبازان و زنان بودند، دولت عربستان سعودی در واکنشی فرافکنانه حجاج ایران را متهم به اخلال گری و ایجاد آشوب کرد و در دفاع از اقدام خود مدعی شد نیروی پلیس این بار هم مثل دفعات قبل برای حفاظت از مراسم در محل معین مستقر شده بود و ایرانی‌ها بی مقدمه با سلاح سرد به سمت نیروهای پلیس یورش بردند و اقدام به ضرب و شتم آنان کردند. ادعای دیگر پلیس این بود که نیسروها به هیچ وجه برای مقابله با این اقدام حجاج ایرانی از اسلحه استفاده نکردند. مدعیاتی از این نوع بلافاصله بعد از انتشار عکس ها و فیلم های آن از سوی ناظران بی طرف، بی اعتبار عنوان شد. در بیانیه رسمی وزارت کشور سعودی در هشتم ذیحجه، آمار تلفات این حادثه 402 کشته اعلام شد که 275 نفر آنان ایرانی و نیمی از آنان زن بودند و 649 زخمی. آمار اعلام شده البته از سوی ایران مورد تشکیک واقع شد و منابع ایرانی از کشته شدن 325 نفر با تفکیک 203 زن و 122 مرد خبر دادند.
حجاج ایرانی را با چه وسایلی به شهادت رساندند
مزدوران آل سعود برای قتل‌عام و ضرب و جرح زائران خانه خدا از هر وسیله ممکن استفاده کرده اند، وسائل به‌کار رفته نشان دهنده دو حقیقت است: اولا: انسجام و هماهنگی قبلی برای مقابله با حجاج ایرانی و غیر ایرانی. ثانیا: بیانگر عمق کینه و عدوات نسبت به منادیان توحید.
انواع وسائلی که از آن‌ها استفاده شده است، به شرح زیر می باشد:
سنگ، قطعات بزرگ و کوچک شیشه، لوازم مستعمل مانند کولر و اجاق گاز، سطل های پر از شن و ماسه، آب جوش، قطعات بزرگ یخ، شلاق، چوب های میخ دار، شیشه های نوشابه، قطعات سنگ بتون، چماق، باطوم چوبی و الکتریکی، میله های آهنی، کپسول های آتش نشانی، گاز آشک آور، گازهای سمی، گاز خفه کننده، گاز اعصاب، گلوله های ساچمه ای و انفجاری، تفنگ های دوربین دار، مسلسل و انواع سلاح های سبک دستی، نارنجک دستی، بمب های آتش‌زا.
پیام امام خمینی(ره)
امام خمینی(ره) در واکنش به این حادثه خونین و برای نشان دادن مظلومیت ملت ایران، آل سعود را جهت تصدی امور کعبه و حج بی لیاقت دانست و در پیامی که دهم مرداد 1366 مصادف با هفتم ذیحجه 1407 هجری قمری خطاب به نماینده خود و سرپرست حجاج ایرانی صادر کرد، اعلام کرد: «آن‌ها به دست خود اسباب افتضاح و رسوایی خود را فراهم کردند... ما اگر می خواستیم به جهان اسلام ثابت کنیم که کعبه داران کنونی لیاقت میزبانی سربازان و مهمانان خدا را ندارند و جز تأمین آمریکا و اسرائیل و تقدیم منافع کشورشان به آن‌ها کاری از دستشان برنمی آید، به این خوبی نمی توانستیم بیان کنیم... و به این اندازه که کارگزاران بی اراده حاکمیت سعودی در این قساوت و بی رحمی عمل کردند، موفق نمی شدیم.»
کم رنگ شدن روابط دو کشور
بعد از حادثه جمعه خونین مکه روابط سیاسی ایران و عربستان دستخوش تحولاتی شد. دو کشور قطع رابطه سیاسی کردند و حتی در مراسم حج زائران ایرانی هم وقفه افتاد. مراسم برائت از مشرکان پس از توقف در سال های 1367 تا 1369 و علی رغم تنگناها و تحریم ها، از 1370 مجددا در مکه انجام شد. سال1370، ششم ذیحجه 1411، در مقابل بعثه آیت الله خامنه‌ای و سال 1371، ششم ذیحجه 1412 در اطراف بعثه آیت الله خامنه‌ای و از سال 1372 / 1413 به بعد و بعد از بحث و بررسی توافقات صورت گرفته سال 1370 با دولت سعودی برای برگزاری مراسم برائت، در منی و عرفات برگزار شد.
