اندونزی الگویی موفق در اصلاح یارانه انرژی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، پرداخت یارانه انرژی از سوی دولت در بسیاری از کشورها مرسوم است؛ چه کشورهایی که خود تولید‌کننده انرژی هستند و چه کشورهایی که به‌نوعی واردکننده انرژی محسوب می‌شوند. در کشورهای واردکننده انرژی، این یارانه به‌صورت آشکار و با پرداخت هزینه گزاف به ما‌به‌التفاوت قیمت وارداتی و داخلی و درنهایت به صنایع و مصرف‌کنندگان نهایی تعلق می‌گیرد؛ اما در کشورهای تولیدکننده انرژی، قیمت فروش حامل‌های انرژی در داخل، کمتر از قیمت‌های بین‌المللی تعیین می‌شود و به این ترتیب دولت یارانه انرژی را تحت قالب تخفیف و به‌صورت پنهان در اختیار مردم قرار می‌دهد.  در ایران نیز واردات انرژی سهم اندکی در تامین تقاضای داخلی دارد، از این رو بخش غالب یارانه انرژی به‌صورت پنهان پرداخت می‌شود. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ایران اولین کشور در میزان یارانه انرژی است. نمودار پیش‌رو نشان می‌دهد 10 کشور اول جهان براساس شاخص نسبت یارانه انرژی به تولید ناخالص داخلی (GDP) است، که ایران در رتبه سوم قرار دارد. با توجه به نسبت بالای یارانه انرژی به GDP در این کشورها، اصلاح نحوه استفاده از این یارانه می‌تواند به‌عنوان راهکاری اثرگذار در ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در دستورکار قرار بگیرد.

 چرا کشورها به مردم یارانه انرژی می‌پردازند؟

تخصیص یارانه انرژی از سوی کشورها دلایل متفاوتی دارد. یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های پرداخت یارانه انرژی، حمایت از بخش‌های تولیدی و صنعتی است که در راستای اهداف بلندمدت آن کشور فعالیت می‌کنند. حمایت از اقشار کم‌درآمد جامعه، کاهش متوسط هزینه‌های مردم و به‌طور کلی افزایش سطح رفاه ازجمله دلایل دیگری است که در این زمینه مطرح می‌شود.

همچنین برخی کشورها با پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی و تقبل خطر افزایش یا کاهش قیمت‌ آنها، از ورود نوسانات ناشی از قیمت ارز در اقتصاد ملی خود جلوگیری می‌کنند تا قیمت انرژی باثبات و پیش‌بینی‌پذیر باشد.

گرچه با تخصیص یارانه انرژی بخشی از اهداف یادشده محقق می‌شود، اما یارانه تنها راه و بهترین راه تحقق آنها نیست. در حال حاضر توزیع یارانه حامل‌های انرژی در کشور ناعادلانه است، زیرا افراد پرمصرف یارانه بیشتری دریافت می‌کنند و به مصرف بیشتر تشویق می‌شوند. علاوه‌بر این تا وقتی انرژی ارزان باشد، مخارج افزایش بهره‌وری به‌قدری زیاد است که متقاضیان انرژی به افزایش بهره‌وری خود اهمیت نمی‌دهند. برای مثال با واقعی‌شدن قیمت سوخت، ‌انگیزه کارخانه‌های پرمصرف برای نوسازی ماشین‌آلات و بهینه‌سازی مصرف سوخت افزایش می‌یابد. همچنین تخصیص یارانه انرژی به‌صورت کنونی، فرصت افزایش درآمد دولت را سلب می‌کند که می‌تواند به اقتصاد کشور و مردم آسیب برساند.

اندونزی چگونه مردم را با اصلاح یارانه انرژی همراه کرد؟

در سال‌های اخیر اندونزی یک مثال مناسب در زمینه اصلاح یارانه‌های انرژی محسوب می‌شود. در سال 2004 اندونزی از یک کشور صادرکننده نفت به کشوری تبدیل شد که بخش زیادی از نیاز خود به انرژی را وارد می‌کرد. واردات گسترده انرژی و تقبل هزینه پرداخت یارانه انرژی به مردم، فشار زیادی را بر دولت اندونزی وارد کرد. این روند تا اواخر سال 2014 ادامه داشت و درنهایت جوکو ویدودو، رئیس‌جمهور وقت اندونزی برای کاهش بارمالی دولت، برنامه اصلاح یارانه بنزین و دیزل را اجرایی کرد.

از سال 2014 قیمت بنزین در اندونزی منطبق بر قیمت‌های جهانی است. اصلاح قیمت‌های بنزین و دیزل باعث صرفه‌جویی 15.6 میلیارد دلاری در سال 2015 شد که معادل حدود 10 درصد کل هزینه‌های دولت در آن سال بود. درآمد حاصل از این صرفه‌جویی در سه بخش بودجه وزارتخانه‌ها، بودجه شرکت‌های دولتی و توسعه منطقه‌ای و روستایی به‌طور «غیرمستقیم» به مردم بازگردانده شد. علاوه‌بر این، دولت اندونزی در حدود یک‌میلیارد دلار برای حمایت «مستقیم» از مردم کم‌درآمد اختصاص داد. این کمک‌ها شامل تخصیص کارت رفاه خانواده، کارت سلامت، کارت هوشمند و یارانه نقدی به اقشار ضعیف بود که در کوتاه‌مدت بتوانند هزینه‌های زندگی خود را تامین کنند و در بلندمدت از فقر رهایی یابند.

به‌طور خلاصه چهار عامل در اجرای موفقیت‌آمیز اصلاح یارانه انرژی از سوی دولت اندونزی نقش داشتند. اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومی، شفافیت و پاسخگویی در قیمت‌گذاری سوخت و بازتوزیع یارانه‌ها، تمرکز بر برنامه‌هایی که به‌طور وسیع، تنگاتنگ و در کوتاه‌مدت با اکثریت شهروندان رابطه دارد و به‌کارگیری یارانه سوخت در جهت توسعه استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند CNG ازجمله عوامل موفقیت اندونزی در اصلاح یارانه انرژی است.

به‌طور کلی دستگاه‌های سیاستگذار و اجرایی کشور می‌توانند با الگوگیری از کشور اندونزی، مردم را با طرح‌های اصلاح یارانه انرژی همراه کنند. اولین اقدام، تولید برنامه‌های تخصصی با حضور کارشناسان این حوزه در صدا‌‌‌‌‌‌وسیماست. همچنین اطلاع‌رسانی و پاسخگویی به سوالات طرح‌شده کارشناسان از سوی دولت، همدلی مردم را برای اجرای این طرح افزایش می‌دهد. اصلاح یارانه انرژی باید به‌مرور زمان و با برنامه‌ریزی درست و شفاف برای مردم و کارشناسان صورت گیرد. اجرای کامل این طرح بر رشد اقتصادی کشور بسیار موثر است.