آنطور که داده‌های حمل‌و‌نقل کشتی‌ها از سوی رویترز نشان می‌دهد؛ در‌حالی‌که تحریم‌های آمریکا فروش نفت خام ایران را تحت‌تاثیر قرار داده، فروش فرآورده‌های نفتی ایران با قوت ادامه دارد، اعداد و ارقام صادرات نفت ایران از سوی مقامات رسمی این کشور تایید یا تکذیب نمی‌شوند؛ زیرا این دیدگاه وجود دارد که ارائه هر گونه اطلاعات در رابطه با فروش نفت خام و فرآورده‌های نفتی مستقیما به سود سازمان‌های تحریم‌کننده آمریکایی تمام می‌شود. پیش از این بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران تنها به گفتن این جمله اکتفا کرده بود که «ما در صادرات فرآورده‌های نفتی مشکلی نداریم.» در این میان شرکت‌ها و موسسات گوناگون بین‌المللی، با رصد رفت‌وآمد نفتکش‌ها برای کسب اطلاعات بیشتر از فعالیت‌های نفتی ایران تلاش می‌کنند.
براساس گزارش رویترز، تحریم‌ها به طور آشکار بر صادرات فرآورده‌های نفتی ایران، به‌خصوص نفت کوره تاثیر گذاشته تا آنجا که صادرات این محصول در آگوست (ماه گذشته میلادی) نسبت به ماه قبل از خود، رشد داشته است. نفت کوره اصولا به عنوان سوخت در نیروگاه‌های تولید برق یا به عنوان سوخت در کشتی‌ها به مصرف می‌رسد. گاز مایع ال‌پی‌جی نیز دیگر فرآورده‌ای است که در مخازن مخصوص جابه‌جا می‌شود و برای مصارف خانگی همچون پخت و پز یا خوراک پتروشیمی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. فروش این فرآورده نیز در کنار نفت کوره روندی مثبت داشته است. زنگنه اواخر آگوست و در حاشیه دیدار با نمایندگان مجلس، از جریان داشتن صادرات فرآورده‌های نفتی بدون وجود مشکلی خاص، خبر داده بود.
صادرات نفت کوره روی موج رشد
در روزهایی که صادرات نفت خام ایران تحت‌تاثیر تحریم‌های یکجانبه آمریکا با چالش‌های فراوانی مواجه است؛ شرکت مشاوره نفت و گاز FGE مجموع میزان صادرات روزانه فرآورده‌های نفتی ایران را چیزی بین 400 تا 500 هزار بشکه در روز تخمین می‌زند. مشابه این ارقام از سوی دیگر تحلیلگران بین‌المللی نیز برای صادرات روزانه نفت خام ایران عنوان می‌شود. داده‌های Refinitiv Eikon نیز با تایید روند مناسب صادرات فرآورده‌های نفتی ایران در گزارشی نوشته است که «در آگوست بیش از 230 هزار بشکه در روز نفت‌کوره از بنادر ایران تنها به سمت امارات‌متحده عربی صادر شده است.» این میزان از 220 هزار بشکه صادرات در جولای بیشتر است. تخمین زده می‌شود در قیمت‌های فعلی و با فرض اینکه ایران تخفیف بزرگی برای فروش فرآورده‌های نفتی در نظر نگرفته است؛ رقم یاد شده درآمدی 300 میلیون دلاری در ماه برای کشور به همراه دارد. پیش از این میزان صادرات روزانه نفت کوره ایران از سوی شرکت مشاوره نفت و گاز FGE حدود 250 هزار بشکه در روز پیش‌بینی شده بود.
ال‌پی‌جی، روزنه صادرات در دوره تحریم
در کنار صادرات نفت‌کوره، آمارهای منتشر شده از سوی شرکت Kpler نشان می‌دهد صادرات ال‌پی‌جی ایران در جولای (دو ماه قبل)، 514 هزار تن یا نزدیک به 200 هزار بشکه در روز بوده است. ارزش این میزان صادرات بیش از 180 میلیون دلار در قیمت‌های فعلی تخمین زده می‌شود. صادرات ال‌پی‌جی در ماه جولای (دو ماه قبل) نیز 579 هزار تن بوده است. طبق گزارش Kpler، چین در ماه ژوئن خریدار بیش از 95 درصد از ال‌پی‌جی ایران بوده است.
آنطور که سامانتا هارتکه، مدیر بخش گاز مایع طبیعی و ال‌پی‌جی در موسسه مشاوره Energy Aspects به رویترز گفته است؛ شرکت متبوع او انتظار ندارد واردات ال‌پی‌جی ایران از سوی چین در ماه‌های پیش‌رو کاهشی باشد. به‌خصوص آنکه ظرفیت‌های جدید پتروشیمیایی در چین در حال ایجاد افزایش تقاضایی قابل توجه برای خوراک هستند. به گفته این کارشناس بین‌المللی، این انتظار در شرایطی وجود دارد که اگر جنگ تجاری آمریکا و چین تشدید نشده بود، آمریکا می‌توانست یکی از تامین‌کنندگان بزرگ ال‌پی‌جی مورد نیاز واحدهای پتروشیمی رو به گسترش در چین باشد. به لطف افزایش تولیدات شیل در آمریکا، تولید ال‌پی‌جی نیز در آمریکا با رشد همراه شده و این محصول به بازارهای جدید نیاز دارد، اما حالا جنگ تجاری این دو کشور تبدیل به مانعی برای صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی آمریکا به چین شده است.
خاصیت ضدتحریمی فرآورده‌های نفتی
ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت مشاوره نفت و گاز FGE پیش از این در گفت‌وگویی تفصیلی با عنوان «چالش‌های نفت در عصر تحریم» در رابطه با چرایی فروش راحت‌تر فرآورده‌های نفتی در دوران تحریم به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: علت فروش راحت‌تر فرآورده‌های نفتی این است که محموله‌های این محصولات کوچک‌تر است و مصرف‌کنندگان آن نیز لزوما پالایشگران نیستند. در رابطه با نفت خام مشکل اصلی این است که در حال حاضر لیست کاملی از تمام پالایشگران کشورهای مختلف وجود دارد و اطلاعاتی که در این زمینه وجود دارد شفاف است. بنابراین پالایشگاه‌ها به راحتی قابل رصد هستند و حتی محموله‌های ورودی و خروجی آنها نیز توسط دوربین‌های ماهواره‌ای قابل رصد است. اما نفت کوره مصارف صنعتی زیادی دارد بنابراین خریداران آن به سختی قابل تشخیص و ردیابی هستند. در رابطه با ال‌پی‌جی نیز شرایط به همین شکل است. بنابراین اگرچه فرآورده‌های نفتی نیز مانند نفت خام تحت تحریم‌های یکجانبه آمریکا قرار دارند؛ اما وسیع بودن بازار آنها و مشخص نبودن خریداران آن باعث حفظ صادرات این محصولات در شرایط فعلی شده است.
به گزارش رویترز، در حال حاضر ظرفیت پالایشی ایران حدود 23/ 2 میلیون بشکه در روز است که کشورمان را بعد از عربستان سعودی، در رتبه دوم بزرگ‌ترین ظرفیت پالایشی منطقه قرار داده است. ایران قصد دارد این ظرفیت پالایشی را تا پایان سال جاری به 5/ 2 میلیون بشکه در روز برساند تا در شرایطی که فروش نفت خام با مشکل مواجه است، فرآورده‌های بیشتری به دست بیاورد. با این حال سال‌ها تحریم از سوی غرب علیه ایران که مانعی بزرگ برای ورود سرمایه‌گذاران بین‌المللی به این بخش بوده، ایران را در زمینه توسعه مجتمع‌های پالایشی، با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است.
با وجود این چالش بزرگ، ایران با تکیه بر توانمندی‌های داخلی، خود را در زمینه تولید بنزین به عنوان یکی از فرآورده‌های استراتژیک نفت خام، واکسینه کرده است. گزارش رویترز به تکمیل و راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره دارد که با ظرفیت پالایش 360 هزار بشکه در روز میعانات گازی، ایران را از واردات بنزین در دوران تحریم بی‌نیاز کرده است. علاوه بر این، چنانچه این میزان ظرفیت داخلی برای مصرف میعانات گازی وجود نداشت؛ قطعا صادرات میعانات گازی نیز علاوه‌بر نفت خام، به چالشی برای وزارت نفت ایران تبدیل می‌شد.
وزارت نفت ایران راه‌اندازی فاز چهارم ستاره خلیج فارس را نیز به شکل مجازی کلید زده است. به این معنا که به جای احداث فیزیکی یک فاز دیگر، ظرفیت سه فاز فعلی را افزایش داده و در مجموع تلاش دارد 120 هزار بشکه دیگر در روز به ظرفیت پالایشی آنها اضافه کند. این برنامه در حال حاضر شکل اجرایی به خود گرفته است اما کارشناسانی همچون ناصری، نسبت به عواقب بعدی افزایش فشار روی ستاره خلیج فارس که هزینه‌هایی را همراه دارد؛ هشدار می‌دهند.
مدیر بخش خاورمیانه شرکت نفت و گاز FGE در این زمینه عقیده دارد افزایش فشار برای پالایش بیشتر، به احتمال قوی مانع انجام تعمیرات دوره‌ای در طول یک سال می‌شود؛ زیرا انجام این تعمیرات نیازمند کاهش سرعت فعالیت پالایشگاه است. بنابراین برای جبران این مشکل، تعمیرات اساسی (اورهال) که هر سه یا چهار سال یکبار انجام می‌شود، باید سریع‌تر انجام گیرد. انجام این تعمیرات نیز نیازمند خاموشی حدودا دو ماهه پالایشگاه است و اگر این اتفاق برای کسب منافع کوتاه‌مدت رقم نخورد، نتیجه‌ای جز افزایش فشار بر پالایشگاه و ضرری بلندمدت نخواهد داشت.
