به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از میزان، جمهوری اسلامی ایران، روز 18 اردیبهشت 1398 در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد.
نامه «توقف اجرای برخی تعهدات برجام»
صبح روز چهارشنبه 18 اردیبهشت 1398 ابتدا خبر رسید که سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت و نامه حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آنان تسلیم شد.
در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید.
نامه ظریف به موگرینی
سپس خبر رسید که صبح روز 18 اردیبهشت نامه دیگری توسط محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان برای فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی ارسال شد جزئیات اقدامات ایران به اطلاع وی به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام رسید.
بیانیه شورای عالی امنیت ملی خطاب به کشورهای عضو برجام
سپس، شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای 26 و 36 برجام، از امروز 18 اردیبهشت 98 برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.
در بیانیه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی تصریح شده بود که ایران دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های «نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخائر آب سنگین» نمی‌داند ام به کشورهای باقیمانده در برجام 60 روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد.
در ادامه بیانیه شورای عالی امنیت ملی تاکید شده است: در هر زمان که خواسته‌های ما تامین شود؛ ما نیز به همان میزان اجرای مجدد تعهدات متوقف شده را از سر خواهیم گرفت، اما در غیر این صورت، جمهوری اسلامی ایران مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد.
سخنان روحانی؛ اولتیماتوم به طرف‌های برجام
پس از آن، حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» طی سخنانی در جلسه روز 18 اردیبهشت 98 هیئت دولت اظهار کرد: ما از امروز به بعد دو اقدام برجامی حود که ناظر بر دو فروش است را متوقف می‌کنیم؛ یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به 300 کیلوگرم می‌رسید ما در عوضِ کیک زرد این مواد غنی شده را به کشور دیگری می‌دادیم[ارائه مواد غنی شده در ازای دریافت کیک زرد]، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از 130 تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.
روحانی ادامه داد: به طرف مقابل اعلام کردیم که اگر ظرف 60 روز پای میز مذاکره آمدند و به نتیجه رسیدیم و منافع اصلی ما مخصوصا نفت و بانک تامین شد، به نقطه اول برمی‌گردیم اما اگر در پایان این 60 روز به نتیجه نرسیدیم، دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد.
رئیس جمهور در تشریح آن دو اقدام دیگر، گفت: در برجام توافق شده بود که غنی‌سازی در سطح 3.67 نگه داشته شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این 60 روز، ما از این سطح عبور خواهیم کرد. همچنین قرار بود راکتور آب سنگین اراک با مشارکت کشورهای مذاکره‌کننده در برجام نوسازی شود که در صورت عدم به توافق رسیدن در این 60 روز، ما هم در این زمینه تصمیم جدیدی خواهیم گرفت و برنامه قبل از برجام را برای این راکتور ادامه خواهیم داد.
گام دوم
ایران روز دوشنبه 16 تیر 98، گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپا، برداشت.
طبق بند 5 برجام، ایران باید تا 15 سال، غلظت اورانیوم غنی شده خود را در سطح 3.67 درصد نگه دارد. اما حالا که برجام از سوی آمریکا نقض شده و اروپا پس از 14 ماه، اقدامی در راستای تامین و تضمیمن منافع برجامی ایران انجام نداده است، تهران وفق بندهای 26 و 36 توافق هسته‌ای، مجاز به تعلیق تعهد خود در بند 5 برجام، است.
از همین رو، ایران از یکشنبه 16 تیر 98 در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، درصد یا خلوص غنی‌سازی اورانیوم را از سقف 3.67 بالاتر برد. اقدامی که به گفته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک روز و به صورت دفعی انجام می‌گیرد و احتمالا امروز ماموران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنگام نمونه‌گیری از میزان غلظت اورانیوم غنی شده ایران، با عددی بیشتر از 3.67 مواجه می‌شوند.
اما سوالی که مطرح است، اینکه سطح یا غلظت غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی چه میزان است؟
طبق گفته کمالوندی در نشست خبری روز 16 تیر 98 ، غنی‌سازی اورانیوم و تامین سوخت از این راه در راستای برآوردن سه نیاز صورت می‌گیرد. نخست، نیاز کشور به سوخت راکتور قدرت یا سوخت نیروگاهی برای مصارفی نظیر تولید برق و انرژی است؛ نیاز دوم، تامین سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران جهت تولید رادیوداروها برای مصارف درمانی و پزشکی است و نیاز سوم، تامین سوخت پیشران‌ها است.
تامین سوخت هر یک از مقولات فوق‌الذکر نیازمند درصد و غلظت متفاوتی از غنی‌سازی است. از این رو، هم عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در جریان نشست خبری روز 16 تیر 98 خود چند بار تاکید کردند که ایران دیگر تعهدی به نگه داشتن غلظت اورانیوم غنی شده خود به 3.67 ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضا کند، غلظت اورانیوم را بالا می‌برد.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در جریان نشست خبری 16 تیر 98 در همین رابطه، گفت: فعلا تصمیم ایران رساندن غنای اورانیوم تا حد تامین سوخت نیروگاهی است و تامین سوخت برای راکتورهای تحقیقاتی و پیشران‌ها در مرحله بعدی قرار دارد.
کمالوندی همچنین به این موضوع نیز اشاره کرد که فعلا به سوخت رآکتور تهران نیازی نداریم، اما این اجازه را داریم که در صورت نیاز به سمت آن حرکت کنیم. این بخش از اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان بدین معنا بود که ایران حتی می‌تواند و مجاز است که غنای اورانیوم خود را به سطح 20 درصد هم برساند چرا که سوخت مورد نیاز نیروگاه تهران، سوخت 20 درصد است.
بنابراین خبری را که روز 16 تیر 98 خبرگزاری انگلیسی رویترز مبنی بر 5 درصد بودن غلظت اورانیوم غنی‌شده ایران در گام دوم کاهش تعهدات برجامی منتشر کرد، خبری منطبق با واقعیت نبود.
البته در مورد راکتور تهران این موضوع نیز حائز اهمیت است که این راکتور برای چندین سال از ذخیره سوخت 20 درصد بهره‌مند است؛ این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که کارویژه راکتور تهران، تامین رادیو دارو برای مصارف درمانی و پزشکی است؛ لذا طبق برایند اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی، نباید هیچ نگرانی‌ای در کشور وجود داشته باشد و مردم ما بویژه خانواده‌های بیماران عزیز نیازمند رادیودارو باید اطمینان خاطر داشته باشند که حتی چند صدهزار نفر در خارج ایران از تولیدات رادیو دارویی ما بهره می‌گیرند.
اما در این میان نکته حائز اهمیت، سخنان عراقچی در پایان نشست خبری روز 16 تیر 98 است؛ آنجایی که معاون سیاسی وزیر امور خارجه گفت: در بحث عدول ایران از سقف عنی‌سازی 3.67 درصد، موضوع و موضع سیاسی ایران بر موضوع و موضع فنی ما، غلبه دارد.
این سخن عراقچی بدان معنا بود که اگر چهار رکن تعهدی برای ایران در برجام قائل باشیم، تهران تعهد به دو رکن را کنار گذاشته است. آن چهار رکن تعهد برجامی ایران عبارت است از:
نگه داشتن سقف دخیره اورانیوم در سطح 300 کیلوگرم
نگه داشتن غنای اورانیوم در سطح 3.67 درصد
نگه داشتن تعداد سانتریفیوژهای «آی آر یک» در سطح 5060
عدم تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی اورانیوم
بنابراین به گفته عراقچی، اینکه سطح ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، 300 کیلوگرم یا 400 کیلوگرم باشد و یا غلظت اورانیوم غنی شده ایران 3.67 درصد یا 5 درصد یا 20 درصد باشد، چندان مهم نیست و مته به خشخاش گذاشتن است؛ آنچه مهم است آنکه ایران دیگر به دو رکن تعهدی خود در برجام یعنی سطح ذخیره اورانیوم و سطح غلظت اورانیوم تعهدی ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضاء کند بر حجم ذخایر و غنای اورانیوم خود خواهد افزود.
گام سوم
طبق سخنان روحانی در پایان نشست سران قوا در چهارشنبه شب 13 شهریور 98، برداشته شدن تمامی محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم از موارد گام سوم خواهد بود.
«بهروز کمالوندی» صبح روز شنبه 16 شهریور در نشست خبری که پیرامون جزئیات گام سوم کاهش تعهدات برجامی برگزار شد، اظهار کرد: از روز جمعه 15 شهریور گام سوم کاهش تعهدات برجامی از سوی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.
وی با بیان اینکه در مذاکرات برجام سازمان انرژی اتمی تلاش زیادی کرد که غنی‌سازی به حدی باشد که پاسخگوی نیاز‌های کشور باشد، گفت: بعد از برجام عملا با بدعهدی‌هایی روبرو شدیم و طرف مقابل تعهدات خود را انجام نداد و در این شرایط نظام تصمیم گرفت توازنی ایجاد کند تا یا طرف مقابل یه سمت اجرای تعهدات خود بازگردد یا اینکه ما با کاهش تعهدات خود موازنه‌ای در نتیجه دادوستد‌های برجامی ایجاد کنیم.
کمالوندی افزود: پس از انعقاد برجام عملا در مسیر غنی‌سازی محدودیتی برای جمهوری اسلامی ایران وجود نداشت، برای اینکه ما برنامه‌ای طولانی مدت را پیش‌بینی کرده بودیم. ما با این برنامه طولانی‌مدت سعی کردیم کیفیت را بر کمیت ترجیح دهیم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی ادامه داد: در راستای کاهش تعهدات هسته‌ای در گام سوم، انجام 4 اقدام از روز جمعه 15 شهریور شروع شده است.
تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اختلاط
کمالوندی با بیان اینکه آژانس امروز شنبه 16 شهریور مراجعه و رصد می‌کند که چهار اقدام در چارچوب گام سوم انجام شده است، عنوان کرد: اولین اقدام ما این بود که از روز جمعه 15 شهریور تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اختلاط را شروع کردیم و امروز این روند به آژانس اعلام شده است.
آغاز گازدهی ماشین «IR 6 s» (7 سال زودتر)
وی با بیان اینکه دومین اقدام ایران این است که اکنون گازدهی ماشین «IR6s» که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام گازدهی شود را شروع کردیم، گفت: سومین اقدام نیز راه‌اندازی زنجیره 20 تایی ماشین IR4 است که آن هم قرار بود از ابتدای سال یازدهم انجام شود که از روز گذشته آن را آغاز کردیم.
آغاز گازدهی به زنجیره 20 تایی ماشین IR 6 (2 ماه زودتر)
سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: چهارمین اقدام در گام سوم این است که قرار بود گازدهی به زنجیره 20 تایی ماشین IR6 را دو ماه دیگر آغاز کنیم که آن را نیز از حالا شروع کردیم.
کمالوندی در ادامه گفت: فعلا تغییری در ظرفیت ماشین‌ها در فردو و نطنز یعنی 1044 و 5060 نمی‌دهیم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی افزود: طرف مقابل ما در برجام هنگام ورود به برجام متوجه تولد سانتریفیوژ IR8 شد؛ آن‌ها می‌خواستند IR8 سقط شود، ولی تولد این ماشین به آژانس اطلاع داده شد.
کمالوندی یادآور شد: کار پیشران هسته‌ای نیز به خوبی پیش می‌رود و کار‌های تحقیقاتی آن در حال انجام است، اما این اقدام زمان‌بر است.
وی با بیان اینکه اروپایی‌ها در جلسات خصوصی دنبال راه‌حل هستند، ولی یا توانایی ندارند یا اراده لازم را در برابر آمریکا ندارند، گفت: از روسیه و چین بخاطر مواضعی که داشتند و همچنان دارند قدردانی می‌کنم.
کمالوندی گفت: در حال حاضر زنجیره 20 تایی IR6 را شروع کردیم و زنجیره 30 تایی آن را نیزبه زودی خواهیم داشت.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه گام‌های بعدی گام‌هایی خواهند بود که شاید کمتر از جنس فنی باشند گفت: در حال حاضر فعال کردن فردو باقی مانده است که می‌تواند یک گزینه باشد. بحث‌های فنی در حال به انتها رسیدن هستند.
کمالوندی با بیان اینکه اگر بخواهیم غنی‌سازی 20 درصدی انجام دهیم باید ذخایر 4.5 درصدی را افزایش دهیم، عنوان کرد: توانایی افزایش ظرفیت و سطح غنی‌سازی نه فقط 20 درصد بلکه به مراتب بیشتر از 20 درصد در داخل کشور موجود است.
