اعتبار فعالان اقتصادی در استان‌های مختلف به چه شکل است؟ اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی، آمار چکهای مبادله مربوط به مرداد 98 را منتشر کرد. می‌توان با داده‌های این گزارش، به شکل حدودی به شاخصی رسید که نشان می‌دهد اعتبار بازاریان نزد یکدیگر، در استان‌های مختلف به چه شکل است.
چک یک ابزار مهم در تسویه مبادلات خرد و کلان در اقتصاد ایران محسوب می‌شود. البته در طول سال‌های اخیر، با توجه به توسعه بانکداری الکترونیک، ابزارهای پرداخت الکترونیک ترویج زیادی یافت و نیاز به ابزارهای پرداخت سنتی، همچون اسکناس، مسکوک و انواع چک را کاهش داد. با این حال، هنوز هم چک یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور به حساب می‌آید. یکی از ویژگی‌های چک، جایگاه اعتباری آن است که امتیازی برای این ابزار پرداخت محسوب می‌شود. هر چه نسبت چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌ای در ناحیه‌ای پایین‌تر باشد، می‌تواند نشان دهد که بازیگران اقتصادی، در انجام به تعهدات خود موفق‌تر عمل کرده‌اند. توفیق در وصول چک و ایفای تعهدات، اعتبار فعالان بازار را نزد یکدیگر افزایش می‌دهد و برعکس، هر چه ضریب چک برگشتی بیشتر باشد، اعتبار عاملان اقتصادی به مرور کاهش خواهد یافت. در حقیقت آمار چک، می‌تواند شاخصی برای اندازه‌گیری اعتبار فعالان اقتصادی در نواحی مختلف کشور باشد.
میزان رشد ارزش چک‌ها
در دومین ماه تابستان، حدود 3/ 7 میلیون فقره چک در کل کشور مبادله شد. ارزش چکهای مبادله شده در حدود 6/ 86 هزار میلیارد تومان برآورد شده است. جالب اینکه هم از نظر تعدادی و هم از نظر ارزشی، چکهای مبادله‌ای نسبت به تیرماه دچار عقبگرد شده‌اند. یعنی از تعداد چکهای مبادله شده در سطح اقتصاد در مردادماه نسبت به تیرماه، 1/ 6 درصد کاسته شده و چک کمتری برای تسویه مبادلات به کار رفته یا مبادلات کمتری رخ داده است. نکته دیگر اینکه افت ارزشی چکهای مبادله‌ای، تندتر از افت تعدادی آنها بوده است. چرا که چکهای مبادله‌ای در پنجمین ماه سال، 9/ 13 درصد از ارزش خود را نسبت به چهارمین ماه سال از دست داده‌اند.
به‌طور کلی در 5 ماه ابتدایی سال، تعداد تبادل چک در قیاس با سال گذشته، افت قابل ملاحظه‌ای کرده است. در سال جاری، به‌طور میانگین در هر ماه، 8/ 6 میلیون فقره چک مبادله شده، در حالی‌که در 5 ماه نخست پارسال، تعداد چک مبادله شده در هر ماه، معادل 8/ 8 میلیون فقره بود. یعنی تعداد چکهای مبادله شده در سطح اقتصاد، بیش از 22 درصد افت کرد. اما این قضیه در مورد ارزش چک‌ها مصداق ندارد. در حقیقت با وجود اینکه یک‌پنجم از تعداد چک‌ها کاسته شده، اما بر ارزش چک‌ها به میزان 5/ 13 درصد افزوده شده است. در 5 ماه ابتدایی امسال، به‌طور میانگین به میزان 9/ 84 هزار میلیارد تومان چک مبادله شده، در حالی‌که این عدد در بازه مشابه سال 97 معادل 7/ 74 هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع به سبب تورم، میانگین ارزش هر چک رشد کرده است. میانگین ارزش هر چک مبادله‌ای در 5 ماه ابتدایی سال قبل معادل 4/ 8 میلیون تومان بوده که این عدد در بازه مشابه امسال به 4/ 12 میلیون تومان جهش کرده است؛ یعنی 47 درصد رشد.
سنگینی چکهای برگشتی
از تعداد چکهای برگشتی در مرداد ماه نسبت به تیرماه، به میزان 8/ 9 درصد کاسته شد. از نظر تعداد، نسبت چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌ای نیز در مرداد ماه افت کرد و به 9/ 8 درصد رسید که کمترین میزان در سال جاری محسوب می‌شود. اما ارزش چکهای برگشتی همسو با تعدادشان، حرکت نکرد. نسبت ارزشی چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌ای در مرداد ماه به 5/ 12 درصد رسید. سطحی که از آذر 97 به این سو تجربه نشده بود. با این حساب، از هر 100 میلیون تومان چک صادر شده در دومین ماه تابستان، 5/ 12 میلیون تومان برگشت خورده است. اتفاقی که در طول ماه‌های گذشته رخ داده، این بوده که ارزش نسبی چکهای برگشتی، برخلاف چکهای وصولی، افزایش یافته است. ارزش میانگین هر چک برگشتی از اردیبهشت تا مرداد، با 19 درصد رشد به 7/ 16 میلیون تومان رسیده است. در حالی‌که در همین بازه زمانی، ارزش هر چک وصولی، بیش از 16 درصد کاهش داشته است. معمولا ارزش چکهای وصولی و برگشتی، همگام با یکدیگر حرکت می‌کند، اما در 3 ماه منتهی به مرداد، ارزش میانگین چکهای برگشتی و وصولی کاملا در خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده‌اند. به تعبیری، هر چه چکهای وصول شده به سمت اعداد پایین‌تر حرکت کرده‌اند، چکهای برگشت خورده به سمت اعداد کلان پیشروی کردند. فاصله افتادن بین ارزش سرانه چک وصولی و برگشتی، می‌تواند ناشی از ناتوانی در عدم تعهد به ارقام بالا باشد.
وضعیت قرمز در اصفهان
وضعیت اعتبار فعالان اقتصادی در استان‌ها، می‌تواند با نسبت چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌ای مقایسه شود. در کل کشور، نسبت تعدادی چک برگشتی معادل 9/ 8 درصد بوده است، در حالی‌که در استان‌ها این عدد بین 6/ 6 تا 5/ 14 درصد متغیر بوده است. بهترین وضعیت، در شمال کشور، گیلان ثبت شده است. در این استان، از هر هزار چک صادر شده، تنها 66 چک برگشت خورده است. از نظر ارزشی نیز استان گیلان وضعیت مطلوبی دارد و تنها 1/ 9 درصد از ارزش کل چک‌ها، برگشتی بوده است. استان‌هایی که هم از نظر ارزشی و هم از نظر تعدادی، وضعیت مطلوبی را ثبت کردند، گیلان، البرز، ایلام، خوزستان و کرمانشاه هستند. نکته عجیب اینجاست که بهترین وضعیت چک برگشتی از نظر ارزشی، در مناطق آزاد رخ داده است. در این مناطق چکهای برگشتی، معادل 6/ 8 درصد از ارزش کل چک‌ها را شامل می‌شدند. در‌حالی‌که معمولا مناطق آزاد در این زمینه عملکرد مطلوبی نداشته و جزو بدترین‌ها به حساب می‌آمدند. اما در ماه گذشته چک در این مناطق بیشترین اعتبار را داشته است. نکته عجیب‌تر اینکه بدترین وضعیت اعتبار چک، در استان اصفهان گزارش شده است. در این استان معادل 8/ 26 درصد از ارزش چک‌ها برگشت خورده است. یعنی از هر یک میلیارد تومان چک صادر شده، نزدیک به 270 میلیون تومان برگشتی بوده است. در حالی‌که در رتبه دوم بدترین استان‌ها در زمینه اعتبار چک، سیستان و بلوچستان قرار دارد که نسبت ارزشی چکهای برگشتی در این استان به 16 درصد هم نمی‌رسد که اختلاف قابل توجهی با استان اصفهان دارد. به نظر کاستی‌های جدی در فعالیت‌های اقتصادی استان اصفهان در مرداد ماه وجود داشته که باعث غرق اعتبار چک شده است.
