به گزارش ایسنا، به رغم نظریات مختلفی که درباب اتفاقات سال اول جنگ تحمیلی وجود دارد، اسناد نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که نیروی زمینی با اجرای طرح‌های‌هایش توانست صحنه جنگ را در سال اول خوب هدایت و اداره کند. عملیات 140 فروندی نیروی هوایی نیز در روز دوم جنگ و عملیات مروارید نیروی دریایی در هفتم آذر همان سال دقیقا اجرای همان طرح‌هایی بود که نیروها از مدت‌ها قبل طرح‌ریزی آن را انجام داده بودند.
در این گزارش با تمرکز به نقش و عملکرد نیروی دریایی ارتش در ساله‌های نخست جنگ تحمیلی باید یادآور شد که ماموریت نیروی دریایی، دفاع و پاسداری از حاکمیت ملی، حقوق و منافع جمهوری اسلامی ایران در آب‌های سرزمینی، جزایر و تاسیسات دریایی کشور در برابر هرگونه تجاوز خارجی و انهدام نیروهای متجاوز و نیز کنترل و تامین خطوط مواصلات دریایی خودی، پاسداری و دفاع از حقوق و منافع کشور در آب‌های آزاد فلات قاره، مناطق انحصاری اقتصادی کشور در برابر هرگونه تجاوز نظامی خارجی و بازرسی کشتیها و انهدام تاسیسات دریایی دشمن و نیروهای متجاوز است.
تشریح اقدامات نیروی دریایی ارتش در سال نخست جنگ تحمیلی
الف) با توجه به دستورات ستاد مشترک ارتش و با قرائن و شواهد موجود مبنی بر تحرکات و تجاوزات مرزی عراق علیه ایران و همچنین اظهارات خصمانه مقامات عراقی و انجام رزمایش‌های دریایی در دهانه اروندرود، نیروی دریایی نسبت به تهیه طرح‌های دفاعی برای دفاع از بنادر، جزایر و سکوهای نفتی ایران و حفظ پایگاه‌ها نسبت به ایجاد قرارگاه مقدم نیروی دریایی در بوشهر به فرماندهی جانشین این نیرو در 1359/6/30 به منظور هدایت و کنترل عملیاتی کلیه مناطق و پایگاه‌های دریایی تحت عنوان نیروی رزمی 421 اقدام کرد. (اساتید معارف جنگ، 1393: 446)
ب) پس از اشغال خرمشهر، نیروهای دشمن از رودخانه کارون عبور کرده تا ایستگاه هفت آبادان(جاده آبادان- ماهشهر) پیشروی کرده و در نخلستان‌های آبادان در ساحل رودخانه بهمنشیر مستقر شده بودند در نتیجه آبادان از سه جهت(غرب، شمال و شرق) تا اوایل آذرماه 1359در محاصره قرار گرفته بوده و راه‌های مواصلاتی زمینی قطع شده بود. یگانهای هوادریا با هدایت قرارگاه مقدم نداجا با اعزام چهار فروند هواناو «بی اچ 7» و تعدادی بالگرد سنگین در ایستگاه دریایی بندر امام خمینی(ره) مستقر و نفرات، مهمات، سلاح و تجهیزات و... را در این بندر بارگیری و به منطقه واقع در کنار رودخانه بهمنشیر در نزدیکی جویبده داخل در محاصره منتقل نموده و همچنین مجروحین و شهدا را به بندر تخلیه می‌کردند.
با توجه به دید دشمن این پشتیبانی شبانه که مشکلاتی برای یگانهای هواناو داشته انجام می‌گرفته است. این پشتیبانی و استقرار نیروهای زمینی در منطقه باعث به عقب راندن دشمن شده تا زمینه برای اجرای عملیات بزرگ ثامن الائمه(ع) در سال بعد فراهم شود. (همان:468)
پ) براساس گستردگی مرز آبی و منافع بسیار جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس طرح‌های متعددی با توجه به تهدیدات پیشرو از طرف همسایه غربی کشور بنا به خواست ستاد مشترک اجا طرح‌های عملیاتی (ذولفقار، بهروز و درفش) توسط نیروی دریایی رتش تهیه و به مورد اجرا گذاشته شد» (اساتید معارف جنگ، 1395: 447)
1) طرح ذولفقار: گشت دریایی و پدافند هوایی از جزایر و تاسیسات نفتی مستقر در خلیج فارس و کنترل تردد در تنگه هرمز و بنادر ایرانی به منظور باز نگه داشتن خطوط مواصلاتی خودی توسط یگانهای شناور و با پشتیبانی یگانهای نیروی هوایی ارتش و مقابله با حملات احتمالی یگانهای دشمن.
2) گشت دریایی و پدافند از جزیره خارک و سکوهای نفتی ایران در خلیج فارس و همچنین انجام گشت توسط بالگردهای نداجا و ناوچه‌های موشک انداز جهت شناسایی و انهدام یگانهای دریایی دشمن در شمال خلیج فارس.
3) طرح درفش: با توجه به تهدیدات عراق مبنی بر حمله به جزایر سه‌گانه با همکاری برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس یک گروهان تکاور دریایی به همراه یک گروهان از تیپ هوابرد به عنوان اولین نیروی پدافندی در جزایر(ابو موسی و تنب‌های کوچک و بزرگ) مستقر شده و دو فروند هوا ناو بی اچ7(BH7) از خارک به بند عباس مامور شد تا به همراه شناورهای لجستیکی عملیات پشتیبانی یگانهای مستقر در جزایر مذکور را به عمل آورند.
ت) «به منظور اجرایی شدن طرح ذولفقار و حضور مستمر در دریا با اعمال حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در دریا برای حفظ منافع و ممانعت از استفاده دشمن جهت تقویت توان رزمی خود اعلامیه شماره 1 را در مورخ1359/7/1به شرح ذیل صادر کرد:«باتوجه به تجاوزات عراق بدین وسیله کلیه مرزهای آبی نزدیک سواحل ایران منطقه جنگی اعلام و کشور ایران اجازه حمل کالا به بنادر عراق را به هیچ یک از کشتیها نخواهد داد و نیز برای امنیت کشتیرانی در خلیج فارس اعلام میدارد، پس از عبور کشتیها از تنگه هرمز راه خود را طوری تغییر دهند که از 12 مایلی جنوب ابوموسی و 12 مایلی جزیره سیری و جنوب کیبل بنک و از 12 مایلی جنوب غربی جزیره فارسی عبور کند. کشور ایران تعهدی در برابر سرپیچی کنندگان از این اعلامیه نخواهد داشت.»
ث) با توجه به اینکه بخش اعظم واردات و صادرات کشور از طریق دریا انجام می‌گرفت، و با عنایت به تهدیدات موشکی و بمباران هوایی دشمن جهت ضربه زدن به اقتصاد کشور و بسته شدن اروند و غیر قابل استفاده شدن بنادر حاشیه اروندرود، عمده تلاش در راستای تامین مایحتاج ضروری کشور بر روی بندر امام راحل که در منتهی علیه خور موسی (شمال خلیج فارس) قرار دارد، متمرکز بود. نداجا با اسکورت کاروانها از اولین روزهای جنگ تحمیلی با همکاری و هماهنگی کلیه یگانهای شناور، هوادریا، تفنگداران دریایی و... مانع از قطع واردات و صادرات کشور و آسیب کلی به اقتصاد شد. » (معنوی، 1397: 44)
انجام عملیات‌های رزمی
در روزهای آغازین تجاوز زمینی و هوایی رژیم بعثی، تنها مدافعین شهر خرمشهر متشکل از گروه‌هایی از تکاوران پایگاه دریایی خرمشهر، رزمندگان بسیجی و مردمی بودند که در مقابل حمله سازمان یافته صدامیان، با جانبازی و رشادت فراوان و با انجام عملیات‌های پارتیزانی و ضدحمله‌های کماندویی در پل نو، نخلستان‌های غرب و گمرک خرمشهر از ورود متجاوزین به شهر جلوگیری می‌کردند.
همزمان با تجاوز دشمن، گردان یکم تکاوران و همافران دریایی اعزامی از بوشهر نیز در بامداد مورخه 1359/7/1جهت کمک به تکاوران خرمشهر در پایگاه دریایی خرمشهر مستقر شدند. این گردان با کمک سایر نیروهای مستقر در خرمشهر پس از شناسایی محورهای پیشروی دشمن، با اجرای چندین عملیات ایذایی، پدافندی، تأخیری و کمین توانست نقش مؤثری را در کند کردن پیشروی ارتش عراق ایفا کند.
ناکامی طرح اشغال سه روز خرمشهر
در اثر تشدید حملات و حجم آتش سنگین توپخانه عراقی، خرمشهر محاصره شد و لیکن تکاوران دریایی به اتفاق دانشجویان دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش و نیروهای مردمی و بسیجی با تجهیزات سبک خود توانستند تا آخرین نفس با حماسه آفرینی بمدت 34 روز در مقابل دشمن مقاومت کنند. زمانی که شهر و پل کارون بدست عراقی‌ها افتاد، تکاوران موفق شدند تعداد 200 نفر از رزمندگان جان برکف بسیجی و مردمی را توسط قایق از اسارت دشمن رهایی دهند. عملیات‌های غرور آفرین و شهادت طلبانه رزمندگان ایرانی، دشمن را در تحقق طرح اشغال سه روزه خرمشهر ناکام گذاشت.
عملیات اشکان و شهید صفری
عملیات اشکان در تاریخ 1359/8/10 و عملیات شهید صفری در تاریخ 1359/8/16 و تنها یک ماه و نیم پس از جنگ تحمیلی با پشتیبانی نیروی هوایی در شمال خلیج فارس به منظور انهدام پایانه‌های نفتی رژیم بعث عراق صورت گرفت و نتیجه آن از بین رفتن تمامی تجهیزات و تاسیسات موجود در این ترمینال‌ها و عملا عدم امکان بهره گیری عراق از آن در جهت صادرات نفت شد. در عملیات اشکان تنها از توپخانه و ناوچه‌ها در قالب بمباران ساحلی بهرهگیری شد که عملا تاثیر چندانی در انهدام ترمینال‌ها نداشت و لذا عملیات بعدی (شهید صفری) طراحی و یک هفته بعد از عملیات اشکان توسط نیروی دریایی ارتش به اجرا گذاشته شد.
در عملیات شهید صفری، که تکاوران دریایی هم شرکت داشتند، اماکن مهم ترمینال‌ها با مواد منفجره نابود شد و از آن به بعد دشمن قادر به صادرات نفت از طریق دریا ند. این اقدام نیروی دریایی ارتش در شرایطی صورت گرفت که دنیا بر این تصور بود که نیروی دریایی قادر به چنین حرکتی نمی‌باشد. به همین دلیل بود که صدام تصمیم به بازسازی ترمینال‌ها گرفت، تا حداقل بتواند با تجهیز آن محل به سلاح‌های دور برد قادر به نا امن کردن خورموسی (مبدا وصولی به بندر امام راحل) شود.
دستاوردهای عملیات مروارید
عملیات مروارید در راستای انهدام اقدامات صورت گرفته دشمن در ترمینال‌ها و برقراری امنیت در منطقه شمال خلیج فارس در مورخه 7 آذر سال 1359 با همکاری جانانه نیروی هوایی صورت گرفت و صدام که تحمل شکست مجدد را نداشت، این بار با تمامی توان وارد عمل شد و با دستور به ناوگان دریایی و نیروی هوایی جنگی تمام عیار را پایه ریزی کرد که البته به یاری خداوند متعال و جانبازی دلاور مردان دریایی و هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، هرآنچه که صدام پای کار آورده بود در محل نابود و برگ زرین دیگری به افتخارات این مرز و بوم افزوده شد. البته ناوچه همیشه جاوید «پیکان» همراه با فرمانده دلاور و تعدادی از کارکنان از جان گذشته در این عملیات به دیار معبود شتافتند. با اجرا این عملیات محاصره کامل دریایی عراق پایه ریزی و تا پایان جنگ نه تنها هیچ شناوری جرات خروج از بنادر عراق را نداشت بلکه هیچ شناوری هم قادر به تردد به معبر وصولی عراق نبود.
نیروی دریایی و اسکورت کشتی‌های تجاری
اسکورت کشتی‌های تجاری به بنادر بوشهر و امام خمینی (ره) به منظور باز نگه داشتن خطوط مواصلات دریایی و تأمین نیازمندی‌های مردم و بیشترین بهره‌برداری از بنادر کشور به ویژه بنادری مانند بندر امام (ره) که دارای تسهیلات بندری مناسب برای تخلیه و خط راه‌آهن بود، از عمده هدف‌های نیروی دریایی در زمان جنگ به شمار می‌رفت که اجرا شد. دشمن در روزهای آغازین جنگ با بکارگیری موشک‌های «استیکس» ناوچه‌های اوزا کشتی‌های تجاری و نفتکش جمهوری اسلامی را مورد هدف قرار می‌داد که با عملیات غرور آفرین مروارید در تاریخ 7آذر59 که موجب از بین رفتن بخش اعظم نیروی دریایی عراق وکسب سیادت دریایی ایران شد. پس از آن اقدام شاخصی از سوی شناورهای جنگی عراق درسال اول جنگ علیه کشتی‌های تجاری و نفتکش در خلیج فارس دیده نشد.
تأثیر اقدام نیروی دریایی ارتش بر اقتصاد جنگ
از آنجایی که امنیت، اقتصاد، سرنوشت جنگ و تامین نیازهای عمومی به باز بودن آبراههای ما بستگی مستقیم دارد. نیروی دریایی ارتش این سنگینی وظیفه را احساس کرده و با تفکر، ایثارگری و از خود گذشتگی با موفقیت کامل ماموریت خود را انجام داد. با استفاده از ناوگان نظامی، پایگاه‌های دریایی، بنادر و تجهیزات بندری و صنایع دریایی و سایر توانمندی های خود پیروزی مطلق در دریا را در مقابل دشمن کسب کرد. خلاصه اگر نیروی دریایی ارتش نمی‌توانست فعالیت‌های شدید و مداوم عراق را برای ایجاد اختلال و جلوگیری از تردد کشتیرانی تجاری و نفتکش ایران را خنثی کند و صادرات و واردات ایران را تحت و اسکورت شناورهای خود و پشتیبانی بسیار موثر نیروی هوایی ارتش میسر و امکان پذیر سازد معلوم نبود سرنوشت کشور غیر ازاین بود.
