سهم نفت از صادرات ایران به نیم رسید

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هرچند تجارت میان دولت‌ها و ملت‌ها سابقه‌ای بسیار طولانی و چند هزار ساله دارد اما از اوایل قرن بیستم و همزمان با افزایش قابل توجه زیرساخت‌های حمل و نقل، تجارت از شکل سنتی خود فاصله گرفت و به یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های درآمدزایی دولت‌ها بدل شد. تجارت بین‌المللی در ابتدای قرن 20، بیشتر شکلی دو طرفه داشت و در جریان آن دولت‌ها، با هدف برطرف کردن نیازهای متقابل قراردادهای تجاری را طوری تنظیم می‌کردند که ضمن درآمدزایی، نیازهای داخلی خود را نیز برطرف کنند. با پایان یافتن جنگ سرد و افزایش تماس‌های بین‌المللی، بسیاری از کالاها و برندها شکلی جهانی پیدا کردند و در چنین فضایی شرکت‌های غیردولتی و چند ملیتی، بازار را قبضه کردند و امروز با وجود حفظ نقش‌آفرینی محوری دولت‌ها، همچنان کالاهای تجاری در سطحی فرادولتی به فروش می‌رسند. با عبور از بحران‌های اقتصادی که حدود 12 سال قبل، اقتصاد جهان و بطور خاص اقتصاد کشورهای توسعه یافته را با خود درگیر کرد، امروز ثباتی نسبی در عملکرد جهانی اقتصاد شکل گرفته و این مساله خود را در آمارهایی که از وضعیت تجارت جهانی منتشر می‌شود، نشان می‌دهد. در سال 2018، مجموع عملکرد تجاری جهان به عدد 20 هزار میلیارد دلار نزدیک شده و به رقم 19 هزار و 300 میلیارد دلار رسیده است و بسیاری از کشورها در خلق این آمار، نقش‌آفرینی کرده‌اند.

تداوم یکه‌تازی چین

اگر دهه‌های میانی قرن 20، دو قطبی ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی، در اقتصاد حرف نخست را می‌زدند و با فروپاشی شوروی، امریکا تنها بازیگر بزرگ اقتصاد دنیا شد، حالا چین رتبه نخست در میان صادرکنندگان جهان را به خود اختصاص داده و با توجه به فاصله قابل توجهی که میان این غول اقتصادی آسیا و امریکا افتاده، به نظر می‌رسد این روند لااقل در کوتاه‌مدت نیز ادامه خواهد داشت. آمارها نشان می‌دهد در سال میلادی گذشته از کل صادرات به ثبت رسیده در جهان، 12.9 درصد به چین اختصاص یافته است. یعنی چین به تنهایی در یک سال بیش از 2هزار میلیارد دلار صادرات داشته و با نزدیک‌ترین رقیب خود یعنی امریکا، بیش از چهار درصد فاصله دارد. ایالات متحده امریکا، در سالی که گذشت 8.6 درصد از کل صادرات جهان را در اختیار داشته و به این ترتیب نزدیک به 500 میلیارد دلار کمتر از چین صادرات داشته است. برای درک دقیق‌تر جایگاه خاص چین در اقتصاد جهان، باید به این نکته اشاره کرد که مجموع صادرات تمام غول‌های اقتصادی اروپا در سالی که گذشت، کمتر از 20 درصد از کل تجارت جهان بوده است. آمارها نشان می‌دهد در سال 2018، آلمان به عنوان اصلی‌ترین صادرکننده اروپایی، هشت درصد از کل صادرات جهان را به خود اختصاص داده و پس از آن هلند با سه درصد، فرانسه با 2.9 درصد، ایتالیا با 2.8 درصد و انگلستان با 2.5 درصد در رتبه‌های بعدی صادرکنندگان اروپایی قرار گرفته‌اند. تبدیل شدن انگلستان به پنجمین صادرکننده اروپا نشان می‌دهد بریتانیا بر خلاف دهه‌های گذشته، دیگر یک قدرت محور در اقتصاد جهان به شمار نمی‌رود. آلمان اما با نزدیک شدن به صادرات امریکا، تهدیدی جدید برای ایالات متحده به شمار می‌رود. موضوع دیگری که در آمارهای سال گذشته، اهمیت زیادی دارد، حضور دو غول دیگر آسیا، در میان برترین صادرکنندگان جهان است. ژاپن که از گذشته، ‌نام خود را در این فهرست ثبت کرده در سال 2018 نیز به تنهایی 3.1 درصد از کل صادرات جهان را به خود اختصاص داده و بالاتر از بسیاری از کشورهای اروپایی در رده چهارم صادرکنندگان اصلی جهان قرار گرفته است. در نزدیک ژاپن نیز کره جنوبی قرار گرفته که با سه درصد از صادرات، در رده بعدی این جدول قرار دارد. پیشی گرفتن کره جنوبی از کشورهایی مانند فرانسه، ‌ایتالیا و انگلستان نشان می‌دهد این غول نوظهور اقتصادی، با سرعتی بسیار بالا خود را در چرخه اقتصاد بین‌الملل قرار داده و فاصله‌ای بسیار کم تا رسیدن به رقم صادراتی ژاپن دارد.

خاورمیانه، مانند همیشه

اگر در میان غول‌های اقتصاد جهان، صادرات صنعت و خدمات حرف نخست را می‌زند، در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا، همچنان بخش قابل توجهی از سهم جهانی کشورها، ‌به میزان فروش نفت‌شان گره خورده است.

اگر روسیه را با سهم 2.3 درصدی از کل صادرات جهان از آمار کنار بگذاریم، ‌در این منطقه هندوستان بهترین عملکرد را داشته است. همسایه شرقی ایران که بسیاری از تحلیل‌های جهانی از آن به عنوان غول آینده اقتصادی جهان یاد می‌کنند در سال 2018، 1.7 درصد از کل صادرات را به خود اختصاص داده و در رده‌های بعدی شیخ‌نشینان حاشیه خلیج فارس قرار دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این مدت، امارات متحده عربی 1.6 درصد، عربستان 1.5 درصد، ترکیه 9/0 درصد و عراق 5/0 درصد را به خود اختصاص داده‌اند که در این بین بخش قابل توجهی از صادرات عراق و عربستان سعودی به فروش نفت آنها اختصاص دارد و در امارات نیز آمار بالای ترانزیت کالا، به بالا رفتن سهم این کشور در اقتصاد جهانی کمک کرده است.

کاهش سهم نفت در ایران

میزان صادرات ایران در سال 2018، ‌میلادی حدودا 97 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. این عدد نشان می‌دهد ایران نیز مانند عراق در سالی که گذشت، حدودا نیم درصد از کل صادرات جهان را تامین کرده است. هرچند این عدد به خوبی نشان می‌دهد میان ایران و کشورهای سرآمد در اقتصاد جهانی، غول‌های اقتصادی آسیا و همسایگان حاشیه خلیج فارس چه فاصله قابل توجهی وجود دارد اما یک نکته مثبت نیز در ارزیابی‌ها وجود دارد. رقم اعلام شده از کل صادرات ایران با احتساب فروش نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی اعلام شده و اگر نفت حذف شود، سهم ایران از تجارت دنیا حدودا 0.23 درصد خواهد شد. این یعنی حدودا نیمی از کل عملکرد اقتصادی کشور در سالی که گذشت به وسیله صادرات غیرنفتی انجام شده و دیگر محصولات ایران توانسته‌اند جایگاه خود رادر بازارهای بین‌المللی پیدا کنند. آمارهای منتشر شده از فعالیت اقتصاد ایران در حالی به دست آمده که بخش قابل توجهی از سال 2018، با اعمال دوباره تحریم‌های امریکا پشت سر گذاشته شده و ایران در این شرایط حدودا 100 میلیارد دلار صادرات را نهایی کرده است. روی دیگر سکه این اتفاق مثبت زنگ خطری جدی برای اقتصاد ایران است. اگر در ماه‌های ابتدایی سال گذشته میلادی همچنان برجام پا برجا بود، در سال 2019، نفت ایران بطور کامل تحریم است و احتمالا با کاهش فروش این محصول، میزان کل صادرات ایران نیز پایین خواهد آمد. از سوی دیگر تغییر در قیمت پایه کالاهای صادراتی باعث شده، قیمت کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران نیز کاهش یابد و این مساله نیز عدد نهایی صادرات در سال جاری را تحت تاثیر قرار خواهد داد. با این وجود اجبار به کاهش سهم نفت از اقتصاد ایران، توانسته سهم دیگر کالاها را به نیمی از کل صادرات کشور برساند و اگر برنامه‌ها به سمت حفظ وضعیت موجود حرکت کند، می‌توان مسیر اقتصاد ایران را پس از سال‌هایی طولانی، از مسیر اقتصادهای نفتی کشورهای حاشیه خلیج فارس جدا کرد.