به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، شورای اقتصاد خرداد سال گذشته وضع عوارض بر صادرات مواد معدنی خام را تصویب کرد. بر این اساس مقرر شد عوارض دریافتی برای سال اول ( 1397 ) پنج درصد، سال دوم ( 1398) هشت درصد و سال سوم ( 1399) 10 درصد اعمال شود. اما وزارت صنعت امسال تصمیم تازه‌ای در این خصوص گرفت و عوارض صادرات مواد خام معدنی را 25 درصد تعیین کرد.
به دنبال ابلاغ بخشنامه وزارت صنعت در مورد اخذ عوارض 25 درصدی صادرات مواد خام معدنی به گمرک، دریافت عوارض صادراتی از مواد معدنی به ویژه سنگ آهن از ابتدای ماه جاری اجرایی شد. بر این اساس صادرکنندگان سنگ آهن باید بابت صادرات محصولات خود به دولت عوارض 25 درصدی پرداخت کنند.
به گفته سرقینی، معاون معدنی وزیر صنعت، تعیین عوارض 8 درصدی برای صادرات مواد معدنی نقش بازدارندگی نداشت و شرایط به گونه ای شد که انواع مواد معدنی به راحتی برای صادرات به بندرعباس انتقال و از آنجا راهی بازارهای صادراتی به ویژه چین شدند. در نهایت صادرات سنگ آهن به گونه‌ای رقم خورد که واحدهای بزرگ از جمله فولاد مبارکه و ذوب آهن اصفهان از ذخیره تهی شدند و شرایط برای واحدهای کوچک فولادسازی به مراتب دشوارتر شد.
به گفته وی، وضع عوارض بر صادرات مواد خام معدنی بنا بر دستورالعملی است که توسط معاون اقتصادی رئیس جمهور با تایید سران سه قوه برپایه تصمیم کمیته پنج نفره ( با ترکیب بانک مرکزی، وزارتخانه های صنعت، امور اقتصادی، جهاد کشاورزی و اتاق ایران) اتخاذ شده و این کارگروه می تواند میزان عوارض را مشخص یا اخذ آن را متوقف سازد.
سرقینی می‌گوید: پیشنهاد اولیه برای میزان عوارض کنسانتره سنگ اهن 25 تا 30 درصد بود که با رقم 25 درصد موافقت شد و برای دیگر اقلام معدنی نیز متناسب با آن عوارض مشخص شد.
این اتفاق هرچند باعث خشنودی فولادی‌ها به عنوان مصرف کننده سنگ آهن در کشور شد ولی اعتراض برخی معدنکاران را نیز در پی داشت. در این خصوص با سعید صمدی، رئیس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران گفت و گو کرده‌ایم که در ادامه می خوانید:
قرار بود وضع عوارض صادرات مواد خام معدنی از ابتدای مهر ماه اعمال شود، آیا این اتفاق عملی شد؟
بله، اجرایی شده اما بیشتر یک بحث پوپولیستی است و برخی قصد بزرگ‌نمایی دارند. در مجموع 94 درصد مواد معدنی تولید داخل در زنجیره فولاد داخل مصرف می‌شود و فقط 6 درصد آن صادر می‌شود، بنابراین در کل مصرف کشور تأثیر چندانی ندارد. در عین حال طی 30 سال اخیر هیچ وقت ایران واردکننده سنگ‌آهن نبوده است و کارخانه‌های داخلی نیز هیچگاه با مشکل تأمین سنگ‌آهن روبرو نبوده‌اند. بنابراین موضوع وضع عوارض صادرات بر مواد معدنی بیشتر یک بحث پوپولیستی است و دنبال‌کنندگان آن در پی پایین آوردن قیمت سنگ‌آهن در کشور هستند. زیرا در این صورت تولیدکننده داخلی مواد معدنی به جز فروش داخلی، گزینه دیگری برای عرضه محصولات خود ندارد. دنبال کنندگان این موضوع فقط در پی رانت حاصل از این قضیه هستند و بحث دیگری مطرح نیست.
تولیدکنندگان سنگ‌آهن در جلسه‌ای با فولادی‌ها اعلام کردند که حاضرند با کارخانه‌های فولاد قرارداد ببندند به طوری که سنگ‌آهن مورد نیاز فولادی‌ها 30 درصد زیر قیمت جهانی تأمین شود، یعنی قیمت جهانی هر چقدر باشد، سنگ آهن بر مبنای دلار نیما و با تخفیف 30 درصدی در اختیار فولادسازان قرار گیرد ولی آنها قبول نکردند. فولادسازان به دنبال رانت 60، 70 درصدی هستند در حالی که از رانت 90 درصدی در انرژی برخوردارند و حالا هم می‌خواهند از رانت بالای 50 درصدی برخوردار شوند، در اصل فولادسازان باید فولاد را در بازار داخلی 40 تا 50 درصد زیر قیمت جهانی عرضه کنند. این موضوع را با سرقینی معاون معدنی وزیر صنعت هم در میان گذاشتیم و گفتیم که حاضریم سنگ‌آهن را با قیمت پایین عرضه کنیم ولی فولادسازان نیز محصولاتشان را با شرایطی مطابق با شرایط سنگ‌آهن عرضه کنند.
* سنگ آهن 70 درصد زیر قیمت جهانی به فولادی‌ها عرضه می‌شود
در حال حاضر قیمت فولاد در بازار داخلی تفاوت چندانی با قیمت فولاد صادراتی ندارد. قیمت داخلی هر کیلو شمش فولاد 3400 تا 3500 تومان است و قیمت صادراتی شمش فولاد (فوب خلیج‌فارس) 350 دلار در هر تن است که البته باید بابت حمل و نقل فولاد تا بندرعباس و همچنین بازبینی کشتی هم هزینه پرداخت شود که بابت هر کیلو حدود 300 تا 400 تومان هزینه در بر دارد.
قیمت داخلی و جهانی سنگ‌آهن در مقایسه با یکدیگر به چه صورت است؟
در حال حاضر قیمت جهانی هر تن سنگ‌آهن با عیار 62 حدود 90 دلار است، قیمت داخلی سنگ‌آهن با همین عیار در داخل 300 تا 320 هزار تومان است. البته قیمت جهانی تا 130 دلار هم بالا رفته بود ضمناً هر تن از همین ماده معدنی با قیمت 200 هزار تومان به ذوب‌آهن اصفهان عرضه می‌شود، در واقع سنگ‌آهن در داخل حدود 70 درصد زیر قیمت جهانی به فولادسازان عرضه می‌شود.
در این رقابت یکسری اتفاقات رخ می‌دهد، در کشور برخی معادن بزرگ سنگ‌آهن وجود دارد که قبلاً تجهیز و باطله‌برداری شده‌اند و تولیدات آنها دارای عیار بالایی است. این معادن با قیمت فروش هر تن 300 تا 350 هزار تومان هم مشکلی ندارند و دارای حاشیه سود هستند، مانند معدن گل‌گهر و چادرملو ولی در مورد سایر معادن که اصطلاحاً به آنها معادن غیرمتعارف گفته می‌شود، قیمت تمام شده بسیار بالا است. یک زمانی نسبت باطله به ماده معدنی در معدن گل‌گهر سه به یک بود در حالی که این نسبت در معادن غیرمتعارف تا 20 به یک هم می‌رسد، برداشت از این معادن کم عیار فقط با احتساب قیمت‌های جهانی سنگ‌آهن به صرفه خواهد بود.
* دود محدودیت صادرات سنگ آهن به چشم فولادی‌ها خواهد رفت
چند درصد تولید سنگ‌آهن کشور در رنج معادن غیرمتعارف قرار می‌گیرند؟
حدود 40 درصد ذخایر سنگ‌آهن کشور در رنج معادن غیرمتعارف قرار می‌گیرند، زمانی که قیمت سنگ‌آهن بالا باشد سرمایه‌گذاران حتی سراغ معادن غیرمتعارف و عمیق هم خواهند رفت. قیمت تمام شده تولید از معادن عمیق بالا است و با این قیمت‌ها کسی سراغ این ذخایر نخواهد رفت. لذا اگر قرار است معادن عمیق رونق پیدا کنند نباید قیمت سنگ‌آهن پایین باشد بلکه نهایتاً باید 30 درصد کمتر از قیمت‌های جهانی عرضه شود. مثلاً در شمال استان هرمزگان 700 میلیون تن ذخایر سنگ‌آهن هماتیت داریم که تقریباً دست نخورده است زیرا قیمت تمام شده بالا و عیار پایین دارد سیاستی که در حال حاضر در مورد دریافت عوارض صادرات سنگ‌آهن در پیش گرفته شده دودش در نهایت به چشم فولادسازان و کل کشور خواهد رفت. زیرا سرمایه‌گذاری جدید در زمینه استخراج سنگ‌آهن انجام نخواهد شد.
در حال حاضر معادن به اندازه فروش 7 یا 8 ماه خود سنگ‌آهن موجود دارند، ولی پشتیبانی تولید و سرمایه‌گذاری ندارند در حالی که یک بخش از سنگ‌آهن استخراجی کشور پرعیار است. در شرایط فعلی و با این قیمت تمام شده تولید، حداقل 40 درصد ذخایر سنگ‌آهن کشور غیراقتصادی است. معدن جزء فعالیت‌هایی است که نمی‌توان در آن مخفیانه عمل کرد و فروش مواد معدنی در خفا امکان‌پذیر نیست. لذا سود شرکتها و حقوق دولتی آنها مشخص است و قابلیت پنهان‌کاری در این زمینه وجود ندارد. مالیات حق همه مردم است و شرکت‌هایی که حاشیه سود بالا دارند باید مالیات بپردازند ولی در مورد شرکت‌هایی که حاشیه سود پایین دارند، وضع عوارض و مالیات بالا فقط باعث ایجاد بحران در این شرکتها می‌شود.
* تجربه تلخ ارزان فروشی ذغال سنگ
این اتفاق در تولید ذغال سنگ نیز رخ داد، حدود 8 سال پیش فریاد می‌زدیم که اگر می‌خواهید برداشت از ذخایر بزرگ ذغال سنگ اقتصادی شود قیمت داخلی آن را به قیمت‌های جهانی نزدیک کنید و قیمت ذغال سنگ در بندرعباس را به عنوان پایه قیمتی در داخل مدنظر قرار دهید. ولی کسی زیر بار نرفت و صنایع هم دنبال خرید ذغال سنگ ارزان قیمت بودند. حالا کار به جایی رسیده که 30 درصد ذغال مصرفی در کشور از طریق واردات تأمین می‌شود و برای سال آینده نیز این رقم به 50 درصد خواهد رسید.از طرفی یک میلیارد و 200 میلیون تن ذخیره ذغال سنگ در کشور داریم و سرمایه‌گذاری جدیدی برای برداشت ذخایر موجود صورت نگرفته است، اگر حالا برای این موضوع سرمایه‌گذاری کنیم 4 یا 5 سال دیگر جواب خواهد داد.
عوارض صادرات سنگ آهن که از ابتدای مهر ماه اعمال شده تا کنون تأثیر ملموسی در صادرات این ماده معدنی داشته است؟
صمدی: بعضی از صادرکنندگان که موجودی بار در بندرعباس داشتند مجبور به صادرات محصولات خود هستند و همچنین بعضی از معادنی که حاشیه سود بالا دارند نیز تولیداتشان را صادر خواهند کرد ولی بقیه معدنکاران برای صادرات مواد معدنی دست نگه می‌دارند و بخشی به سمت تعدیل نیرو حرکت خواهند کرد و به قول معروف فتیله کارشان را پایین می‌کشند.
* کاهش 50 درصدی صادرات سنگ آهن
فکر می‌کنید صادرات سنگ آهن از این محل چه میزان کاهش داشته باشد؟
صمدی: کاهش زیادی را شاهد خواهیم بود به طوری که حداقل 50 درصد صادرات سنگ آهن کاهش خواهد یافت، این میزان صادرات هم در تأمین نیاز صنعت فولاد اصلاً رقمی به حساب نمی‌آید، زیرا کلاً 6 درصد سنگ‌آهن تولیدی کشور صادر می‌شود.
این اتفاقات ناشی از مدیریت‌های کوتاه مدت است، اگر مدیران فولادی استراتژی بلندمدت برای تأمین مواد اولیه مورد نیازشان داشتند باید با مدیران معادن غیرمتعارف، کم عیار و عمیق قرارداد می‌بستند و از آنها خواستند تا تعهد دهند که تولیداتشان را برای مدتی فقط به این کارخانه‌ها بفروشند و قیمت مواد معدنی‌شان را نیز پایین‌تر محاسبه می‌کردند. اگر این کار را انجام ندهند 3 سال دیگر باید سنگ‌آهن را با قیمت بسیار بالا از خارج وارد کنند. اما مدیران به این موضوع فکر نمی‌کنند و می‌گویند که اصلاً مشخص نیست ما سه سال دیگر کجا باشیم فقط به سود فعلی توجه دارند و در عین حال، وزارت صنعت نیز به سودآوری شرکتها فکر نمی‌کند.
بزرگترین صادرکنندگان سنگ‌آهن در دنیا، استرالیا و برزیل هستند که مجموعاً حدود 800 میلیون تن سنگ آهن صادر می‌کنند، یعنی تقریباً 100 برابر ایران. اینها کشور صنعتی هستند و با این حال ترجیح می‌دهند که سنگ‌آهن تولیدی خود را صادر کنند، می‌دانند که در هر دوره، صادرات یک محصول اقتصادی است و ممکن است در دوره بعدی این طور نباشد.
گفته می‌شود ممکن است بخشی از ذخایر معدنی در سال‌های بعد به دلیل پیشرفت تکنولوژی به اندازه حالا مورد مصرف نداشته باشد، در مورد سنگ آهن چنین موضوعی صادق است؟
بله، سرعت تکنولوژی می‌تواند جایگزین‌هایی را برای برخی مواد به همراه داشته باشد. در حال حاضر یکی از آلاینده‌ترین صنایع، صنعت فولاد است، از طرفی مصرف فولاد در دنیا در حال کاهش است و به دنبال جایگزین آن رفته‌اند، به طوری که 30 سال پیش در تولید هر خودرو حدود 800 کیلوگرم فولاد استفاده می‌شد ولی حالا این میزان به حدود 150 کیلوگرم رسیده است. تنها صنایعی که هنوز مصرف فولاد در آنها زیاد است صنعت ساختمان‌سازی، راه‌سازی و پروژه‌های عمرانی است که البته در این بخش‌ها نیز برای فولاد جایگزین ارائه شده ولی فعلاً قیمت تمام شده بالایی دارد. مطمئنا در آینده از فولاد به عنوان یک کالای قدیمی یاد خواهد شد. در عین حال پیش‌بینی می‌شود تولید فولاد از سنگ‌آهن کاهش یابد و به سمت تولید با قراضه پیش رود زیرا تولید قراضه رو به افزایش است و همان طور که گفته شد مصرف فولاد در دنیا کاهش می‌یابد. در نتیجه سنگ آهن ارزش خود را از دست خواهد داد.
از سویی، هنوز در ایران عملیات اکتشاف ذخایر معدنی به خوبی انجام نشده است. در این وضعیت 5 میلیارد تن ذخیره معدنی در کشور داریم که 2.5 تا 3 میلیارد تن آن ذخایر پر عیار است، بنابراین نگه داشتن ذخایر معدنی حرف درستی نیست.
* نفوذ فولادی ها در دولت
انجمن سنگ آهن نامه‌ای در اعتراض به وضع عوارض صادرات سنگ آهن به نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس جمهور نوشت، آیا پاسخی به این نامه داده شد؟
خیر، پاسخی ندادند این اتفاق در حالی می‌افتد که کشور نیاز بالایی به منابع ارزی دارد ولی با محدود کردن صادرات، دستیابی به منابع ارزی نیز محدود می‌شود. طی 40 سال گذشته هیچکس بحث محدودیت صادرات را مطرح نکرد ولی حالا که کشور با محدودیت ارزی روبه‌رو است و همه دنبال صادرات هستند، این موضوع پیگیری شده است.
در جلساتی که با مسئولان وزارت صنعت داشته‌اید، چه دلیل فنی و کارشناسی از سوی آنها برای این مسئله ارائه شده است؟
مسئولان وزارت صنعت معتقدند باید از صادرات موادمعدنی جلوگیری شود تا ارزش افزوده ایجاد شود، اما حرف ما این است که ایرادی ندارد ولی اگر می‌خواهید سنگ آهن را در داخل مصرف کنید باید قیمتی برای آن تعیین کنید که استخراجش صرفه اقتصادی داشته باشد، مثلاً اختلاف قیمت 30 درصدی با نرخ‌های جهانی داشته باشد. اما فولادی‌ها دنبال رانت هستند و همواره در دولت نفوذ داشته‌اند.
