موقعیت ایران در خصوص مبارزه با مواد مخدر به ویژه در موقعیت منطقه‌ای در چه وضعیتی قرار دارد؟ وضعیت مبارزه با مواد مخدر و همچنین تولید آن در دنیا دارای چه جایگاهی است؟ شناخت موقعیت کشور ما در خصوص استعمال، قاچاق و توزیع و دسترسی به مواد مخدر چگونه است؟ دستاوردها و اقدامات امنیتی-انتظامی در مبارزه مواد مخدر چه بوده و چه اقدامات، راهکارها و دستورکارهایی در این زمینه بکار گرفته می‌شود؟
در همین راستا با سردار سرتیپ دوم پاسدار محمد مسعود زاهدیان رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به گفت‌وگو پرداختیم.
در خصوص وضعیت تولید، کشت، مصرف و توزیع و خصوصاً سازماندهی گسترده‌ای که مواد مخدر در دنیا دارد توضیحاتی بدهید و تحلیل شما از نگاه کلان نسبت به این امر در سطح جهانی چیست؟
امروز شاهد این هستیم که مواد مخدر جزو سه تهدید اصلی جوامع مختلف در سطح جهان است و همچنین جزو درآمدزاترین ماموریت‌های غیرمجاز در سطح جهان است. گروه‌های مافیایی و سرویس‌های اطلاعاتی که در مناطق هدف فعال هستند، بخش قابل ملاحظه‌ای آن استحصال درآمد دارند و این درآمدزایی بالا باعث شده هر روز مسئله مواد مخدر و روان‌گردان‌ها و پیش‌سازهای شیمیایی که در راستای تهیه و تولید مواد مخدر و روان‌گردان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد پیچیده‌تر و گسترده‌تر می‌شود.
به واسطه قرار گرفتن در منطقه‌ای که کشور افغانستان در آن قرار گرفته و بزرگ‌ترین تولیدکننده خشخاش در سطح جهان است که از گیاه خشخاش هم تریاک تولید می‌شود و باز تلخیص شده تریاک موادی مثل مورفین و هروئین هستند، متاثر از آثار و تبعات نامطلوب مواد مخدر در کشور شدیم. مسیر سنتی از دیرباز محل عبور مواد مخدر از کشور افغانستان به سمت اروپا و نقاط مصرف بوده، از مسیر جمهوری اسلامی است و شاید کوتاه‌ترین مسیری است که به اروپا ختم می‌شود، تهدیدات جدی را برای جامعه ما ایجاد کرده است.
بخش قابل توجهی از موادی که به سمت اروپا می‌رود امروز در کشور ما رسوخ می‌کند و جوانان ما را به چالش کشیده است و در جامعه جوانی که ما داریم آسیب‌پذیری را زیاد کرده و از طرفی تهدیدات نرمی که از طرف بیگانگان برای کشور وجود دارد باعث شده تا به این موضوع از سوی کشورهای بیگانه دامن زده شود و به نوعی آثار و تبعات نامطلوب آن را امروز در جامعه مشاهده می‌کنیم. پدیده اعتیاد و در بخش قابل مشاهده معتادان است که در سطح جامعه دیده می‌شود.
مسئله‌ای که وجود دارد این است که وضعیت ما در مبارزه با مواد مخدر به چه شکلی است با توجه به این که این موقعیت خاص را داریم و مرتب در معرض تهدید قرار داریم آیا این مصرف و دسترسی که در کشور ما نسبت به مواد مخدر وجود دارد، شرایط کنترل‌شده‌ای است؟ اقدامی از سوی پلیس مبارزه با مواد مخدر صورت گرفته است؟
قبل از آن لازم است توضیحاتی بدهم، در سال 2001 که نیروهای غربی وارد افغانستان شدند تولید موادمخدر در افغانستان 185 تن بود. در سال گذشته یعنی در مقطع سال 2017 تولید موادمخدر در افغانستان به 9 هزار تن رسیده است.
یعنی حدود 50 برابر افزایش تولید را داریم و این نشاندهنده این است که باید اقدامات ویژه‌ای را در کشور انجام دهیم. در کنار این مورد، تولید شیشه‌ای که خصوصاً در سال گذشته در افغانستان شکل گرفته را داریم. از ابتدای امسال و از ابتدای سال 1398 تا الان حدود 7 تن شیشه در مرزهای شرقی شناسایی شده است که این رقم تکان دهنده‌ای است و غیرقابل تصور است که چنین میزانی مواد روان‌گردان در یک نقطه از زمین تولید شود و قاچاق و کشف شود. از طرفی گیاه گل که بذر آن در اروپا تولید می‌شود به سمت ایران قاچاق شده و کشت آپارتمانی آن هم در برخی مناطق مشاهده می‌شود و البته به صورت گلخانه‌ای در جاهایی کشفیاتی داشتیم.
اینها همه ما را بر آن داشته تا دیوار دفاعی محکمی را علیه مواد مخدر در کشور ایجاد و سازماندهی کنیم. امروز در مرزها با احداث موانع فیزیکی همچون دیوار، سیم خاردار، احداث کانال، ایجاد خاکریزهای مسدودکننده و کنترل‌هایی که به صورت الکترونیکی و الکترواپوپتیکی در مرزها انجام می‌دهیم بخش قابل ملاحظه‌ای از مواد مخدر قاچاق شده به سمت کشور را در مرزهای شرقی کشور کشف می‌کنیم. UNODC یعنی در نقطه ورود است. بیش از 72 درصد از این مواد که در کل کشور کشف می کنیم در نقاط مرزی در شرق کشور و نقاطی در حاشیه استان‌های شرقی کشف شده که این تمرکز ما در این مناطق نشاندهنده هدف‌گیری مناسب ما بوده و این که اقدمات ما بسیار تاثیرگذار در این نقاط بوده است.
این رقمی که می‌فرمایید چه میزان از حجم کلی است که صورت گرفته است؟
تقریباً بیش از 35 تا 40 درصد مواد مخدری را که وارد ایران می شود را کشف می‌کنیم، بخشی از آن که از چشم ماموران دور مانده، وارد کشور و مصرف می‌شود و بخشی از طریق های مختلف از مسیرهای مختلف عبور می‌کند.
در سال 97، 685 تن کشفیات انواع موادمخدر را داشتیم. از ابتدای امسال تا الان که خدمت شما هستم 431 تن کشفیات داشتیم یعنی حدود 12 درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. این در حالی است که بر اساس آمار UNODC در سال جاری میزان تولید در افغانستان کاهش پیدا کرده و آمار 9 هزار تن در سال 2017 را اعلام کردند که به 6 هزار و 400 تن رسیده است.
البته روی این رقم هم بحث داریم که به نظر می‌رسد رقم دقیقی نیست و بیش از این تولیدات دارند. و لیکن به هر صورت در کشور افغانستان طی همین مدت سال 1397 که ما اگر کشفیات تمام دستگاه‌های مقابله‌ای را جمع کنیم بیش از 810 تن بوده است، کلاً افغانستان 200 تن کشفیات داشته است. یعنی نقطه تولید 200 تن کشفیات داشته که بخشی از این کشفیات هم مواد مخدر تلقی نمی‌شود مثلاً مشروبات الکی، مواد شیمیایی را جمع زدند که رقم غیرواقعی را ایجاد کرده است.
عملکرد نیروهای مقابله‌ای عملکرد بسیار مطلوبی بوده با توجه به امکانات و نیروی انسانی که در این راه فعالیت می‌کنند و در حقیقت ساختار و سازمانی که یگان‌های مقابله‌ای در کشور دارند متناسب با میزان این هجمه نیست اما این کاری که امروز با این وضعیت موجود انجام شده کار بی‌نظیری است و امروز ما پرچمدار امر مبارزه در جهان هستیم.
به نظر می‌رسد پلیس مبارزه با مواد مخدر یکسری راهبردهایی را قطعاً طی سال‌های گذشته در نظر گرفته و اینها برای مبارزه بهبود یافته است. در خصوص راهکارها و راهبردها و شیوه‌های عمل پلیس مبارزه با مواد مخدر توضیح بفرمایید.
ما چند لایه را برای خود تعریف کردیم. اولین لایه این است که در جدال مرز اجازه ندهیم مواد مخدر وارد کشور شود و تمرکز خاص بر مناطق مرزی و استان‌های منتهی به مرز انجام دادیم که حدود 72 درصد کشفیات ما در این مناطق است. برای شهرها نسخه‌های خاص خود را داشتیم یعنی ما یکی از موضوعاتی که پیگیری می‌کنیم تمرکز بر عناصر اصلی قاچاق در کشور است.
سال گذشته، 106 عنصر اصلی قاچاق مواد مخدر در سطح کشور را دستگیر کردیم و تحویل مراجع قضایی دادیم و این رقم قابل ملاحظه‌ای است. در کنار اینها عناصری است که به صورت محلی و منطقه‌ای در داخل کشور کار می‌کنند روی اینها هم تمرکز شده و بر اساس اقدامات اطلاعاتی که صورت می‌گیرد این عناصر شناسایی شده و با آنها برخورد شده و آنها هم به مراجع قضایی معرفی شدند. لایه بعدی خرده‌فروشی است که با خرده‌فروش‌ها هم در طرحی که داشتیم در راستای پاکسازی محله‌های آلوده و نقاطی که نقاط هدف ما هستند اقدام کردیم و این عناصر دستگیر شدند و به مراجع قضایی ارجاع شدند.
افراد حمایت‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر و ایجاد ظرفیت‌های نگهداری در سطح شهرها و مراکز استان‌ها به این مراکز هدایت می‌شوند و درمان و بازپروری دنبال می‌شود و بعد از طی این مراحل برای برگشت به جامعه آماده‌سازی می‌شوند.
با توجه به تمام اقدامات پلیس در حوزه مبارزه با موادمخدر ولی مردم می‌گویند دسترسی به مواد مخدر خیلی راحت است و کمتر از چند دقیقه می‌توانیم درخواست دهیم. چرا مردم اقدامات پلیس در حوزه مبارزه با موادمخدر را باور نمی کنند؟
شاید بخشی از این موضوع که بیان کردید درست باشد و از نظر روانی مردم حس لازم را از اقدامات پلیس دریافت نکردند. خوبی کار ما این است که همه کاری که انجام می‌دهیم پوکه خالی دارد یعنی قابل شمارش و اندازه‌گیری و رصد است. این که در برخی مناطق مواد مخدر به سهولت در اختیار افراد قرار می‌گیرد را ما هم معتقد هستیم این اتفاق رخ می‌دهد ولی این حاکی از این نیست که پلیس کار خود را انجام می‌دهد. ما کار خود را انجام می‌دهیم و در ادامه در نقاط مختلف کشور افرادی که در رابطه با عرضه مواد مخدر فعالیت می‌کنند شناسایی می‌شوند، دستگیر می‌شوند و به مراجع مربوطه برای پیگیری قضایی و کارهایی که باید صورت گیرد معرفی می‌شوند ولی در نقاطی به دلیل معذوریت‌ها که مراجع قضایی به خاطر نقص قانونی دارند، این افراد زودتر از معمول از دادسرا بیرون می‌آید.
با وجودی که ما دستگیر کردیم و مواد مخدر کمی همراه او بوده به دلیل این که قانون اجازه نداده مرجع قضایی نمی‌تواند فرد را به زندان بفرستد. جریمه‌ای را دریافت می‌کنند یا با ضمانت و کفالت خاصی فرد را آزاد می‌کنند تا مراحل دادگاه طی شود و برخی سیاست‌ها اجازه نمی‌دهد این افراد به زندان بروند. سیاست‌های زندان‌زدایی که امروز در کشور اجرا می‌شود و مشکلاتی که ایجاد شده است. یکی از مشکلات همین است.
آمار نفراتی که در این رابطه دستگیر شدند و به مراجع ذیربط معرفی شدند مشخص است و با نام و اثر انگشت و اثر قرنیه چشم که گرفتیم و ثبت می‌شود، این روال دائم ادامه دارد یعنی در همه رده‌های مسئول نیروی انتظامی از کلانتری تا پلیس تخصصی که ما هستیم، در پیگیری و برخورد با این شرایط همه گزارشات قابل ارائه است و چیزی پنهان نیست. البته مردم هم حق دارند برخی از نقاط شهرها که تبدیل به مناطق آلوده شده و شاید در زمان‌های کوتاه دسترسی به مواد مخدر وجود داشته باشد ولی این نیست که فراگیر باشد.
مثلاً شما در خیابان ولیعصر که صداوسیما در آن وجود دارد با زحمت هم نمی‌توانید مواد مخدر را تهیه کنید ولی یک جایی همانند محله دره فرحزاد که پاتوق شده و در عرض ده دقیقه تا نیم ساعت یا یک ساعت مواد مخدری که دنبال آن هستید را دریافت کنید. برای این مناطق هر روز برنامه عملیاتی خاص خود را اجرا می‌کنیم. در طول سال تعداد طرح‌هایی که در نقاط مختلف کشور اجرا می‌شود خیلی آمار بالایی دارد و کار هم روی اصول آن انجام می‌شود.
برای این که این مشکل را حل کنیم الان تمرکز شبکه‌ای کردیم و شبکه های توزیع را شناسایی می‌کنیم یعنی صرفاً به خرده‌فروش نمی‌پردازیم و علاوه بر خرده فروش به عناصر واسطه و توزیع‌کننده هم می‌پردازیم و عناصر اصلی واردکننده مواد در شهرها می‌پردازیم و هرم تشکیلاتی توزیع را شناسایی و برخورد می‌کنیم و نمونه‌های متعددی از این موجود است که در جای خود اگر لازم باشد گزارش خواهد شد.
یکی از راه‌هایی که بارها بدان اشاره کردید ضربه زدن به بنیادهای اقتصادی افرادی است که اقدام به فروش مواد مخدر می‌کنند. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟
همین موضوع مورد تاکید همه مسئولین در جمهوری اسلامی است. اگر بخواهیم قاچاقچیان فعالیت خود را کنار بگذارند و به نوعی بتوانیم بحث قاچاق را مهار کنیم حماً باید ضربات سنگینی را بنیان مالی و اقتصادی شبکه‌های قاچاق بزنیم و کمر قاچاقچی را در این راستا بشکنیم. به نوعی یکی از نقاطی است که باید روی آن تمرکز کرد و امروز در پلیس مبارزه با مواد مخدر به این موضوع هم توجه ویژیه داریم و موارد متعددی از پرونده‌هایی که با آن برخورد شده اموال و دارایی‌ها شامل خودرو، املاک، سهام بانکی، طلا و پول و مواردی که فرد دارد از قبل شناسایی می‌کنیم تا فرد نتواند از چنگال قانون فرار کند و این اموال را مجدداً در اختیار و کنترل خود قرار دهد ولی اشکالی در قانون وجود دارد.
ما مدعی هستیم این کار را انجام دهیم و امروز بازنگری در بند مربوطه در قانون شکل گرفته است و به مراجع ذی‌صلاح که باید قانون را اصلاح کنند موضوع منعکس شده و امروز به دنبال این هستیم که با اصلاح این بند قانون که دست ما را بسته و برای مصادره اموال قاچاقچیان است، اصلاح شود. قانون امروز می‌گوید قاچاقچیانی که ما دستگیر می‌کنیم در صورتی اموال آنها مصادره خواهد شد که آن مال کشف شده از محل انجام جرمی که انجام شده و فرد را دستگیر کردیم استحصال شده باشد.
وقتی مواد مخدری که تبدیل به پول و اموال نشده و این را کشف کردیم را چطور می‌خواهیم چیزهایی که فرد داشته و از محل اقدامات قبلی بوده و به دست آوردن را از او بگیریم؟ این را در تلاش هستیم اصلاح کنیم و البته باز هم با این قاعده فعلی حتماً به دنبال شواهد و قرائنی بوده و هستیم که ثابت کنیم آن مال و اموالی که کشف کردیم از محل خرید و فروش مواد مخدر بوده و این که نسبت به اموال محق نیست، برای مراجع قضایی ثابت کنیم. این روند دچار مشکلی است که باید دنبال این برویم ثابت کنیم این مال نامشروع است در صورتی که قاچاقچی باید ثابت کند این مال مشروع بوده و مثلاً ارث پدری من بوده است که به من رسیده است.
بارها از ما پرسیده شده که مواد مخدری که کشف می شود چه می شود؟
موادی که ضبط می‌شود در مراسمات مختلفی که در کشور وجود دارد، مثلاً در هفته ناجا روز سه‌شنبه در بندرعباس امحای مواد مخدر داریم. در جلوی چشم مردم این کار را انجام می‌دهیم که همه ببینند چه بلایی سر این مواد می‌آید و از بین می‌رود. آن موادی که قابل استفاده دارویی باشد همانند تریاک بخشی در شبکه دارویی استفاده می‌شود، نه به عنوان ماده مخدر بلکه به عنوان دارو تبدیل و استفاده می‌شود.
چقدر از این مواد در بخش پزشکی و دارویی استفاده می‌شود؟
میزان این بستگی به نیاز کشور دارد.
چند ماه پیش از سوی وزیر ارتباطات اعلام شد که با ماهواره‌ها رصد کردیم و کشت بزرگی از مواد مخدر را پیدا کردیم. در رابطه با این موضوع عنوان نشد که آیا ادعای آقای وزیر درست بود یا خطای سیستمی بود؟
نه خطای سیستمی بود و نه می‌توان گفت این چیزی که او فکر می‌کرد بود. ماهواره‌ها تصاویری که از زمین برداشت می‌کند رصد می‌کند. گیاه‌های مختلف طیف رنگی متفاوتی دارند. مثلاً گروه‌های شقایق ها، گروه غلات، باغات میوه هر کدام یک طیف رنگی دارند. مثلاً شقایق که گیاه خشخاش هم از آن دسته است، از نظر طیف رنگی با لاله‌های وحشی که در ایام نوروز در بیشه‌زارها می‌روید، خیلی مشابه هم هستند. اینها باید تحلیل شوند. تحلیل این کار سختی است. یعنی کارشناس کشاورزی باید این طیف‌های نزدیک به هم را بررسی کند و تشخیص دهد.
آن چیزی که برای ایشان آوردند طیف شقایق را آوردند و ایشان گمان کرد گیاه خشخاش است البته ناگفته نماند در نقاطی از کشور کشت‌های غیرقانونی یا کشت‌های خودرویی داریم. مثلاً در فارس در کوه‌های کازرون یک جاهایی که پای انسان نرسیده است گیاه خشخاش هم درآمده است که هر سال اینها را امها می‌کنیم. ولی خیلی ناچیز است و در سطوحی که ایشان بیان کردند نیست. البته این را به واسطه این که ممکن است مورد سواستفاده قرار گیرد کشت محدود را معمولاً رسانه‌ای نمی‌کنیم و این بخش را مدنظر داشته باشید.
در خصوص سطح همکاری و مراودات بین‌المللی بفرمائید و این که ایران در این زمینه پیشقدم است، سازمان های بین‌المللی مساعدت و همراهی و پشتیبانی لازم را از کشور ما دارند؟
امروز بزگ‌ترین کاشف مواد مخدر و بالاترین هزینه‌کننده برای مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی است که بالاتر از جان انسان‌ها چیزی نیست و هیچ کشوری در دنیا نیست که حدود 4 هزار شهید و بیش از 12 هزار و 500 جانباز برای مبارزه با مواد مخدر تقدیم کرده باشد.
اینها را جمهوری اسلامی داشته و پرچمدار مبارزه با مواد مخدر است. یعنی وقتی در مجامع بین‌المللی شرکت می‌کنیم هیچ پلیسی نمی‌تواند ادعا کند من کار کردم یا در حد شما کار کردم. فاصله هم خیلی زیاد است. یعنی کل اروپا و قسمت‌هایی از آفریقا و آسیا را جمع کنید، کشفیات آنها به اندازه کشفیات جمهوری اسلامی نمی‌شود و این مدال افتخاری است که پلیس و نیروهای مقابله‌ای در سطح کشور با صلابت و اقتدار کار خود را انجام می‌دهند.
این مواد به کشورهای دیگر می‌رود و مصرف می‌شود ما تبعات این مبارزه را می‌پردازیم و هزینه را پرداخت می‌کنیم برای این که در دنیا انسان‌ها آسیب نبینند و این تعلیم دینی ما است. بر اساس دستورات دینی خودمان ما نمی‌خواهیم به هیچ بشری، هر کسی که باشد، مسلمان یا مسیحی یا یهودی باشد یا برای قوم و قبیله خاصی باشد و با افکار و آرای ما سنخیت نداشته باشد، برای اینها مبارزه می‌کنیم و برخورد می‌کنیم اما متناسب با کاری که انجام می‌دهیم هیچ مساعدتی از سوی کشورهای منتفع از این موضوع خصوصاً کشورهای اروپایی هستند صورت نمی‌گیرد ضمن این که در این تحریم‌های ظالمانه ابزار مبارزه هم تحریم کردند و به ما ندادند همانند ایکس ری‌ها و غیره.
