این نخستین‌باری است که میزان مهاجرت ایرانیان در سه بخش اقتصادی و کاری، مهاجرت اجباری و پناهجویی و جابه‌جایی بین‌المللی دانشجویان اعلام می‌شود. رصدخانه مهاجرت ایران که وابسته به پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف است، با استفاده از آخرین آمارهای داخلی و خارجی، «نمایه مهاجرتی ایران» را منتشر کرده و نسخه‌ای از آن را در اختیار این روزنامه قرار داده است.
این نمایه و اطلاعات آماری آن مربوط به شهریور/ مهر امسال (سپتامبر ٢٠١٩) است و براساس اعلام مسئولان رصدخانه مهاجرت، قرار است این آمارها به‌صورت ماهانه به‌روزرسانی شود.
١٦٤میلیون مهاجر کاری در دنیا
بر اساس این گزارش، آمارهای سال ٢٠١٧ نشان می‌دهد که در این سال ٢٢٦میلیون نفر در جهان به‌عنوان مهاجر در کشورهای دیگر زندگی کرده‌اند. در این گزارش، مهاجرت‌ها به چند دسته تقسیم شده اند که یکی از آنها مهاجرت‌های اقتصادی و کاری است. وضع جهان در زمینه این نوع مهاجرت نشان می‌دهد که ٢٤درصد نیروی کار مهاجر در کشورهای شمالی، جنوبی و غربی اروپا قرار گرفته‌اند که ٢٣ درصدشان در آمریکای شمالی، ١٤درصد در کشورهای عربی و ٣٩درصد در سایر کشورها زندگی می‌کنند. جمعیت مهاجر کاری جهان در سال ٢٠١٧، حدود ١٦٤میلیون نفر برآورد شده است. در بخشی از این گزارش به مهاجران کاری داوطلب هم اشاره شده و آنها به دو گروه با مهارت بالا و متوسط تقسیم شده‌اند؛ بر همین اساس میزان مهاجران داوطلب با مهارت پایین و متوسط ٦٣درصد و مهاجران با مهارت بالا ٢٤درصد برآورد شده است؛ یعنی نیروی کار با مهارت پایین، درصد قابل توجهی از مهاجرت‌های کاری را به خود اختصاص می‌دهد. در این گزارش همچنین اعلام شده که ٤٨درصد نیروی کار کشورهای عربی مهاجرند. مهاجران کاری بزرگترین سهم را در میان مهاجران جهان دارند.
سوئد مقصد اول مهاجران ایرانی برای کار
در ادامه این گزارش، درباره وضع ایران در موضوع مهاجرت اطلاعاتی آمده است؛ جمعیت فعال مهاجر ایرانی در گروه سنی ١٥ تا ٦٥ سال در اتحادیه اروپا و کشورهای EFTA (کشورهای عضو انجمن تجارت آزاد اروپا) در سال ٢٠١٧، ١٠هزار و ٤١٣ نفر اعلام شده است و حالا همین جمعیت مهاجر فعال ایرانی به ترتیب در کشورهای سوئد با ٣هزار و ٣٢٦ نفر، هلند با یک‌هزار و ٥١١ نفر و ایتالیا با یک‌هزار و ٢٥٣ نفر فعالیت می‌کنند.
در مقابل اما یک‌میلیون و ٨٨١هزار و ٩٠٠ نفر مهاجر فعال در ایران زندگی می‌کنند؛ یعنی حدود ٦٩,٧درصد از کل مهاجرانی که در ایران زندگی می‌کنند.
ترکیه؛ میزبان بیشترین تعداد پناهنده در دنیا سوریه رتبه اول پناهجویی
رصدخانه مهاجرت ایران در ادامه این گزارش، اطلاعاتی درباره مهاجرت‌های اجباری و پناهجویی در جهان و ایران آورده است. برآوردها نشان می‌دهد کشور ترکیه با ٣,٧میلیون پناهنده، میزبان بیشترین تعداد پناهنده در دنیاست. این درحالی است که تعداد کل پناهندگان جهان تا اواسط سال ٢٠١٩ حدود ٢٦میلیون نفر اعلام شده؛ پناهندگان سوری با ٦.٧میلیون نفر رتبه نخست را در جهان دارند.
حالا وضع ایران چطور است؟ تعداد پناهجویان ایرانی در جهان، همزمان با افزایش حضور پناهجویان سوری، افغانستانی و عراقی در اروپا، از سال ٢٠١٥ روند افزایشی پیدا کرده است. در سال ٢٠١٨ نزدیک به ٢٤هزار پناهجوی ایرانی در کشورهای اتحادیه اروپا و EFTA ثبت نام کرده‌اند. با این همه، بیشترین پناهجویان ایرانی ثبت نام‌شده با ٣٠هزار و ٤٨٩ نفر (جمع سال‌های گذشته) مربوط به کشور ترکیه است که در حدود ٨٨٠٠ نفر از این تعداد در سال ٢٠١٧ به‌عنوان پناهجو در این کشور ثبت نام کرده‌اند، اما این وضع تنها مربوط به ترکیه نیست.
١٣٠هزار پناهنده ایرانی درجهان
آلمان، بریتانیا و استرالیا سه مقصد اصلی
تعداد کل پناهندگان ایرانی در جهان تا سال ٢٠١٨، حدود ١٣٠هزار نفر بوده است. این افراد سه کشور را مقصد اصلی خود قرار داده بودند؛ آلمان، بریتانیا و استرالیا. در مقابل اما ایران، میزبان پناهندگان زیادی هم هست، به‌طوری که درحال حاضر ٩٧٩هزار پناهنده رسمی در ایران زندگی می‌کنند و همین تعداد ایران را در جایگاه ششمین کشور جهان از نظر میزبانی پناهندگان قرار داده است؛ مهاجران افغان، بالاترین سهم از این گروه را دارند.
در ادامه این گزارش به ماجرای جابه‌جایی بین‌المللی دانشجو اشاره شده است. کشورهای چین، هند، کره‌جنوبی، آلمان، ژاپن و آمریکا، اصلی‌ترین کشورهای دانشجو فرست بین سال‌های ٢٠٠٠ تا ٢٠١٧ شناخته شده‌اند؛ یعنی بیشترین دانشجویان جهان، از سوی این کشورها فرستاده می‌شوند. از دیگرسو، اصلی‌ترین مقاصد دانشجویان بین‌المللی در سال‌های ٢٠٠٠ تا ٢٠١٧، اول، آمریکا و دوم بریتانیاست؛ بعد از آن کشورهای کانادا، چین و روسیه قرار می‌گیرند. این کشورها به‌عنوان مقصدهای تازه دانشجویان شناخته می‌شوند. براساس این گزارش، جمعیت دانشجویان بین‌المللی جهان در سال ٢٠١٦، ٤٠٨میلیون نفر و جمعیت تمام دانشجویان جهان در همان سال، ٢١٨میلیون نفر اعلام شده بود.
تحصیل ٥٠هزار و ٣٩٢ دانشجوی ایرانی در کشورهای خارجی
وضعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، موضوع دیگری است که در این گزارش به آن توجه شده است. براساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، در سال ٢٠١٧، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، ٥٠هزار و ٣٩٢ نفر بوده و در مقابل هم تعداد دانشجویان بین‌المللی که در ایران مشغول به تحصیلند، براساس گزارش سال ٢٠١٦، ١٨هزار و ٩٦٨ نفر اعلام شد؛ افغانستان، لبنان، سوریه و عراق، کشورهای دانشجو فرست به ایران هستند.
اگر محدودیت‌های مهاجرتی حذف شود...
در ادامه این گزارش به برخی از شاخص‌های جهانی مهاجرت اشاره شده است. یکی از این شاخص‌ها، شاخص جریان بالقوه مهاجرت است. موسسه گالوپ این شاخص را برای سنجش پتانسیل مهاجرت برای ١٥٠ کشور اندازه‌گیری کرده است. این شاخص نشان می‌دهد درصورتی که موانع مهاجرت برداشته شوند، چه میزان به جمعیت آن کشور اضافه یا از آن کم می‌شود. برهمین اساس، میل به مهاجرت در میان دو گروه تحصیلکرده‌ها و جوانان با دو شاخص جریان بالقوه جذب استعدادها و جریان بالقوه مهاجرت جوانان درنظر گرفته می‌شود. امتیاز هر کشور در شاخص جریان بالقوه مهاجرت نشان می‌دهد که اگر مهاجرت آزاد باشد، جمعیتی که تمایل ورود به کشور موردنظر را دارند، منهای جمعیتی که میل به خروج از آن کشور را دارند، به نسبت جمعیت کل چقدر است.
این شاخص در مورد ایران نشان می‌دهد که رتبه این کشور در هر سه شاخص منفی است؛ یعنی اگر محدودیت‌ها حذف شود، تعداد افراد بزرگسال تحصیلکرده و جوانی که از کشور خارج می‌شوند، بیشتر از تعدادی است که به کشور وارد می‌شوند. البته نکته قابل توجه این است که این شاخص‌ها برای اغلب کشورها منفی است. برهمین اساس، امتیاز ایران در شاخص جریانی بالقوه مهاجرت، منفی ١٦درصد است، شاخص جریان بالقوه مهاجرت جوانان هم منفی ١٩درصد و شاخص جریان بالقوه جذب استعدادها، منفی ٢٧درصد است. این شاخص از میان ١٥٠ کشور تعیین شده است.
شاخص بعدی، شاخص جهانی رقابت‌پذیری استعداد است. این شاخص برای اندازه‌گیری توان کشورها در رقابت بر سر استعدادهاست که از سال ٢٠١٣، از سوی موسسه اروپایی مدیریت کسب‌وکار، سنجش و منتشر می‌شود.
براساس این شاخص‌ها در سال ٢٠١٩، ایران رتبه ٩٧ را بین ١٢٥ کشور جهان کسب کرده است. مقایسه مقدار شاخص جهانی رقابت‌پذیری استعداد برای ایران نشان می‌دهد که زیرشاخص جذب کمترین امتیاز و زیرشاخص نگهداشت بیشترین امتیاز را دارد.
