روزنامه فرهیختگان: قرار است میخکوب شوید، گره پشت گره بیاید، مدام درمورد عاقبت آدم‌ها حدس بزنید و حدس‌هایتان غلط از آب دربیاید؛ به دنبال کشف رمز باشید و در آخر اتفاق اصلی بیفتد و، اما ممکن است باز هم حدس‌تان اشتباه بوده باشد. همه این‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که شما داستان‌هایی با تم جاسوسی می‌خوانید.
کسی که بخواهد در خواندن کتاب یا دیدن فیلم غافلگیر شود و دنبال رمزگشایی باشد، حتما این مدل کتاب‌ها را می‌خواند و برایش جذاب است که انتهای داستان قرار است چه اتفاقی بیفتد. در این گزارش سراغ کتاب‌هایی رفتیم که با تم جاسوسی نوشته شده است. برخی از این کتاب‌ها، نویسندگان‌شان جاسوس بوده‌اند و بعد از تمام شدن ماموریت، همه خاطرات‌شان یا بخشی از آن را نوشته‌اند؛ خاطراتی که گاهی باعث شده نگاه مردم به برخی مسائل عوض شود و با دید دیگری به آن نگاه کنند.
کیم
کیپلینگ در این رمان، داستان زندگی یک پسر بچه هندی را به تصویر می‌کشد که با هدف جاسوسی تربیت شده است. او در این مسیر از تجربه هرگونه رذالت، پستی و دشمنی کوتاهی نمی‌کند. این کتاب ابتدا به‌صورت دنباله‌دار از دسامبر 1900 تا اکتبر 1901 و همین‌طور در مجله‌ای انگلیسی با عنوان «کسل» از ژانویه یا نوامبر 1901 منتشر شد و اولین چاپ آن به‌صورت کتاب، در اکتبر 1901 و توسط انتشارات مکمیلن انجام شد.
داستان «کیم»، علیه پشت‌پرده بازی بزرگ که برخورد دو امپراتوری روسیه و بریتانیا در آسیای مرکزی بود، ساخته و پرداخته شده است. اصطلاح «بازی بزرگ» اولین‌بار در این رمان، به این برخورد و مقابله نسبت داده‌شده و عمومیت یافته و تم رقابت و فتنه‌انگیزی قدرت‌های بزرگ، معرفی شده است. رمان برای تصویر کردن مردم، فرهنگ و ادیان و مذاهب گوناگون هندوستان، مشهور است و تصویر زنده‌ای از هند، جمعیت فراوانش، ادیان و خرافات آن‌ها و زندگی در بازار‌ها و خیابان‌ها به دست می‌دهد.
سال 2003، رمان کیم در فهرست نظرسنجی دوست‌داشتنی‌ترین رمان‌های انگلیسی بی‌بی‌سی قرار گرفت. به زبانی دیگر «کیم»، رمانی جادویی است که نقش مهمی در شکل‌گیری و پیشرفت رمان‌های جاسوسی در دومین نیمه قرن بیستم ایفا کرد. داستان این رمان درباره نوجوانی یتیم است که در جنگ بریتانیا و روسیه بر سر سلطه بر آسیا، برای جاسوسی به کار گرفته می‌شود.
سی و نه پله
رمان «سی‌و‌نه پله» یکی از معروف‌ترین رمان‌های کلاسیک در حیطه ادبیات جاسوسی-معمایی است که در سال 1915 میلادی و توسط نویسنده انگلیسی، جان بوکان نوشته شده است. ریچارد هانی، قهرمان همه‌فن‌حریف این رمان ناگهان و ناخواسته خود را در وسط معمایی هولناک می‌یابد و باید هرطور شده خودش و کشورش را از این ورطه نجات دهد. این شخصیت در چند رمان دیگر این نویسنده نیز ظاهر شده است.
براساس سی‌و‌نه پله چندین فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی ساخته شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به فیلمی با همین نام توسط آلفرد هیچکاک در سال 1935 و سریالی با نام ماجرا‌های ریچارد هانی در سال 1978 که در تلویزیون ایران نیز نمایش داده شد، اشاره کرد. فیلم هیچکاک در همان زمان توانست خیلی‌ها را شگفت‌زده کند. با خواندن این کتاب حتما چندین‌بار غافلگیر خواهید شد.
رمزگشایی
مای جیا برای نمایشگاه امسال کتاب که چین به‌عنوان میهمان ویژه انتخاب شده بود، به تهران آمد تا کتابش را برای مخاطبان ایرانی امضا کند و از کتابش بگوید. او درباره کتاب «کشف رمز» یا «رمزگشایی» گفته است: «اصلا ما در چین، چیزی به نام رمان جاسوسی نداریم. اصل رمان جاسوسی، به اروپا و آمریکا تعلق دارد؛ و قدیمی‌ترین رمان‌های جاسوسی به انگلیس تعلق دارد.
هر چند رمان من، توسط رسانه‌های انگلیسی زبان به‌عنوان یکی از 10 رمان برتر جاسوسی جهان معرفی شده، منتها من می‌خواهم بگویم این رمان جاسوسی که من نوشتم با آن ذهنیتی که همه از رمان‌های جاسوسی دارند، کاملا متفاوت است. در رمان‌هایی که من نوشتم، مساله جاسوسی مثل یک لباس بیرونی می‌ماند، یعنی این فقط ظاهر قضیه است. داخل این لباس، جان انسان قرار دارد و اسرار مربوط به جان انسان. من به دنبال رمزگشایی از اسرار مربوط به جان انسان‌ها هستم.
به‌نظرم، فضای رمان جاسوسی این ظرفیت را دارد که ما اسرار جان انسان را داخلش افشا کنیم.» کتاب «رمزگشایی»، داستان یک نابغه مبتلا به اوتیسم است که به یک رمزشکن قهار تبدیل می‌شود. «رمزگشایی» اثری رویاگون، معمایی و پریشان به سبک آثار داستانی کلاسیک چین است، اما خواننده در انتها به اندازه شخصیت اصلی داستان دوست دارد از راز و رمز کد‌ها سردربیاورد.
جاسوسی که از سردسیر آمد
رمان «جاسوسی که از سردسیر آمد»، سومین رمان جان لوکاره و اولین اثر اوست که موفقیت‌های بین‌المللی را برای این نویسنده به ارمغان آورد. لوکاره در رمان جاسوسی که از سردسیر آمد، جهانی را خلق می‌کند که مشابهش در هیچ یک از آثار داستانی و معمایی سابق به چشم نخورده است. این نویسنده با بهره‌گیری از دانش و تجارب فراوان خود از سال‌های فعالیتش در سازمان جاسوسی انگلستان، پشت پرده اتفاقات و معادلات جاسوسی‌های بین‌المللی را با توصیفاتی جذاب و فراموش نشدنی به تصویر کشیده است.
داستان کتاب، به ماموری انگلیسی به نام الک لیماس می‌پردازد که بسیار تمایل دارد این حرفه را کنار بگذارد، اما قبل از آن، باید آخرین -و شاید سخت ترین- مأموریت خود را به سرانجام برساند. زمانی که آخرین مامور تحت فرمان لیماس کشته شده و او برای بازگشت به لندن فراخوانده می‌شود، امیدی به پایان این جاسوس‌بازی‌ها در دل او شکل می‌گیرد، اما مقام ارشد لیماس، نقشه‌های دیگری در سر دارد.
هویت بورن
رابرت لودلوم در 70 سالگی‌اش به فراموشی مختصری دچار شده بود. این مساله الهام‌بخش او شد تا شخصیت «جیسون بورن» را با رمان «هویت بورن» خلق کند؛ مردی که هیچ حافظه‌ای ندارد و از مهارت‌های شگفت‌انگیزی برخوردار است. او با کمک گرفتن از همین توانمندی‌ها، دور جهان می‌گردد تا بفهمد کیست و چرا سازمان سیا و فردی به نام «کارلوس شغال» می‌خواهند او را بکشند.
اقتباس‌های سینمایی از این مجموعه رمان که «مت دیمن» نقش «بورن» را در آن‌ها ایفا می‌کند، هم از فیلم‌های جاسوسی پرطرفدار است. «هویت بورن» را «داگ لیمان» در سال 2002 روی پرده برد. «برتری بورن» (2004)، «اولتیماتوم بورن» (2007)، «میراث بورن» (2012) و «جیسون بورن» (2016) قسمت‌های بعدی این مجموعه فیلم‌های اقتباسی اکشن هستند.
مامور مخفی (مامور سری)
رمانی است نوشته جوزف کنراد که در سال 1907 منتشر شده است. داستان در لندن، سال 1886 اتفاق می‌افتد و به آقای آدولف ورلاک و کارش که جاسوسی برای کشور ناگفته‌ای (احتمالا روسیه) است، مربوط می‌شود. «مأمور مخفی» یکی از داستان‌های سیاسی کنراد است که در آن نویسنده از داستان‌های سابقش که در مورد دریانوردی بود، به سمت نوشتن رمان سیاسی حرکت کرد. این رمان در فهرست بهترین کتاب‌های قرن بیستم کتابخانه مدرن رتبه چهل‌و‌ششم را دارد.
به علت تروریستی بودن موضوع کتاب، این کتاب یکی از سه کتابی بود که دو هفته بعد از حملات 11 سپتامبر در مطبوعات آمریکا در مورد آن صحبت‌های زیادی شد. داستان «مامور مخفی» مربوط به ماموریت فردی است در لندن که در اوایل قرن بیستم میلادی می‌گذرد، از حادثه واقعی تلاش مردی برای منفجر کردن رصدخانه گرینویچ، الهام گرفته شده و کاوشی چندوجهی درباره انگیزه‌ها و اخلاقیات آدمی است. شخصیت اصلی رمان، آدولف ورلوک، هیچ شباهتی با جیمز باند ندارد.
درحقیقت او و آشوبگران دور و برش را بیشتر می‌توان تروریست نامید تا جاسوس؛ خرابکارانی که به‌جای آرمان‌های سیاسی، عواطف آشوب‌طلبانه و تعصب‌های غیرمنطقی را انگیزه خود قرار داده‌اند. ورلوک در ظاهر ازدواج موفقی کرده و تشکیل خانواده، پوشش بسیار موجه و خوبی برای او به حساب می‌آید. در حالی که همسر ورلوک امیدوار است بتواند برای مراقبت از برادر عقب‌افتاده‌اش، استیوی، از کسی کمک بگیرد، ورلوک از استیوی در یکی از عملیات‌های انفجاری‌اش استفاده می‌کند و همین کار، باعث به وجود آمدن چرخه‌ای از خشونت، قتل و انتقام می‌شود.
معمای شن‌ها
یک رمان کلاسیک دیگر که داستانی جاسوسی و جذاب درباره یک سرویس مخفی آلمانی را برای مخاطب به قلم چالدرز روایت می‌کند. چالدرز براساس یک داستان واقعی «معمای شن‌ها» را به رشته تحریر در آورده است.
البته او به اصل داستان چندان وفادار نبوده و تخیلش را در این حوزه به کار برده است؛ او از موفقیت یک سرویس مخفی آلمانی که در کشتی ماموریتش را دنبال می‌کند، داستانی جذاب روایت کرده و هوش، هنر جاسوسی و استفاده از تکنولوژی مدرن آن روز را عامل موفقیت این گروه نمایش می‌دهد.
امور روزانه سیا
فیلیپ اگی، در 1957 به سیا پیوست و مدت 12 سال به‌عنوان مامور مخفی در اروگوئه، اکوادور و مکزیک فعالیت کرد. در سال 1969 از سیا استعفا داد و پس از اینکه متقاعد شد سیا برای صلح جهانی تهدیدی بزرگ به حساب می‌آید، تصمیم گرفت کار‌ها و عملیات آنان را به تفصیل افشا کند. سال 1975 کتابی تحت عنوان «در داخل کمپانی: امور روزانه سیا» نوشت که در سراسر جهان باعث شگفتی شد.
او در این کتاب از نام 250 افسر و همکارش در سازمان سیا که در سراسر جهان مشغول به فعالیت بودند، پرده برمی‌دارد و راز جنگ سرد در آمریکا را مطرح می‌کند.
از روسیه با عشق
«از روسیه، با عشق» اثر «یان فلمینگ»، پنجمین و شاید بهترین رمان مجموعه جاسوسی «جیمز باند» است. اقتباس سینمایی آن با درخشش «رابرت شاو» و «شان کانری» در سال 1963 هم به جذابیت کتاب «فلمینگ» ساخته شده است.
«اریک امبلر» که خود جنایی‌نویس مشهوری است و کتاب «سفر به ترس» را در کارنامه‌اش دارد، درباره خالق رمان‌های جیمز باند گفته است: «منتقدان کمتر به خوب نوشته شدن داستان‌های جیمز باند اشاره می‌کنند. فکر می‌کنم برای مردی متمدن و جذاب همچون آقای فلمینگ، خوب نوشتن امری محرز است.»
تب و نیزه
این کتاب را می‌توان یک اثر جسورانه توسط خاویر ماریاس معرفی کرد. او یکی از ظریف‌ترین و با استعدادترین نویسنده‌های اسپانیایی است. سه بخش جاسوسی، عاشقانه و هنری در این اثر قابل توجه است. «تب و نیزه»، مخاطب را به دنیایی که نویسنده از تاریکی‌ها تصویر می‌کند، می‌برد. قهرمان کتاب، جیمه دزا که از همسرش در مادرید جدا شده است، در لندن زندگی می‌کند. دوست قدیمی‌اش سر پیتر ویلر -که در آکسفورد بود و جاسوسی بازنشسته شده است- او را برای یک کار جدید در اطلاعات انگلیس استخدام می‌کند. تا با تفسیر حالت و رفتار افراد، بتواند بفهمد حرکت بعدی آن‌ها چیست.
مامور ما در هاناوا
«مامور ما در هاوانا»، هجدهمین کتابی است که گراهام گرین نوشته است. این رمان در سال 1958 و در زمانی منتشر شد که زمانه مستعد درگیری و خشونت بود؛ سال‌های جنگ جهانی دوم به سرعت فراموش می‌شد و یادگار جنگ طولانی (جنگ سرد) به رگ زندگی عمومی مردم جهان سرایت کرده بود.
در این میان، گرین با حس شوخ طبعی معروفش، یکی از بامزه‌ترین جاسوس‌های زمانه را به خوانندگان خویش معرفی می‌کند. مردی معمولی که دوست دارد وقت خودش را به بطالت و نوشیدن در کوبا بگذراند. کسی که نمایندگی فروش یک برند جاروبرقی را اداره می‌کند هرچند کسب‌وکارش چندان رونقی ندارد. دختری تازه بالغ دارد با خواسته‌هایی بی پایان. نسخه سینمایی آن در سال 1959 میلادی توسط کارول رید ساخته شد و در سال 1963 مالکوم ویلیام سان، این رمان را به صحنه اپرا کشاند.
آشِندن، یا مأمور انگلیسی
مجموعه داستان «آشِندن، یا مأمور انگلیسی» ارتباط نزدیکی با تجربیات «سامرست موام» به‌عنوان افسر سازمان جاسوسی در اروپای زمان جنگ جهانی اول دارد. گفته می‌شود به این دلیل که «وینستون چرچیل» اعلام کرد این اثر برخلاف قانون اسرار رسمی است، نیمی از دستنوشته این کتاب را سوزاند. «جان لوکری»، موام را اولین فردی دانسته که «درباره جاسوسی با رویه‌ای غیرتوهمی و واقع‌گرایانه» قلم زده است.
خیاطی از پاناما
جان لو کری این کتاب را نوشته است و داستانی عجیب، جنایی و پر از رمز و راز دارد و ماجرای سرویس مخفی را به تصویر می‌کشد که در قالب یک خیاط، ماموریت جاسوسی خود را دنبال می‌کند. داستان این جاسوسی پر از تنش‌های روانی، درگیری‌های فیزیکی و ماجراجویی عاطفی بین شخصیت‌های داستانی است. جاسوس قصه تلاش دارد رمز و راز زندگی آن‌ها را بررسی کند. جان بورمن فیلمی هم با اقتباس از این کتاب نوشته است و پیرس برازنان در آن بازی می‌کند.
جاسوسی برای تمام فصول
کتاب «جاسوسى براى تمام فصول» اثر «دوان. آرکلاردیچ» یکى از جاسوسان کار‌کشته سازمان «سیا» است. نویسنده کتاب در قالب خاطرهنویسى به دوران طولانى خدمت خود در سازمان سیا می‌پردازد که تمامى این خاطرات در پنج فصل جداگانه و به‌صورت مستقل ارائه می‌شود. کلاردیچ ماجرایی را دنبال می‌کند که ارتباط مستقیمی با یک گروه تروریستی و جاسوسی دارد. این گروه که کاملا غیردولتی است به صورت خودسرانه فعالیت‌هایی را موازی با سازمان سیا دنبال کرده و دردسر‌هایی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
پنج دوست کمبریجی من
درباره گروه کمبریج کتاب‌های زیادی در غرب و به‌خصوص در بریتانیا منتشر شده است؛ با وجود این کتاب «پنج دوست کمبریجی من»، سر وصدای زیادی به پا کرد و به فاصله کوتاهی در کشور‌های غربی ترجمه و منتشر شد. این کتاب روایت چگونگی شکل‌گیری و فعالیت گروه موسوم به جاسوسان کمبریج است و پرده از اسرار عجیب‌ترین ماجرای جاسوسی قرن برمی‌دارد.
