کتابخانه ها فرم ها و ساختارهای متفاوت دارند. برخی کوچک و برخی بزرگ هستند؛ گاه از چوب و گاه از آهن ساخته می شوند؛ بعضی از آنها شکل و شمایل ساده و بعضی دیگر ظاهر مجلل و شیک دارند. اما در اینجا ما با هیچ کدام از این کتابخانه ها سر و کار نداریم. قصد داریم کتابخانه ای را به شما معرفی کنیم که تاکنون نظیر آن را ندیده اید: کتابخانه ای موسوم به «زایلوتِک».
در قرن هجدهم، در کشور آلمان، همزمان با شکل گیری علوم و فنون جنگلداری مدرن، نوعی عجیب از کتابخانه به نام زایلوتک پدید آمد.
عده ای از جنگلبانان خوش ذوق آلمانی، برای نمونه برداری از چوب های گوناگون، ایده زایلوتک را مطرح و پیگیری نمودند. آنها نمونه های چوب را به شکل قالب های کتاب مانند در آورده و همه آنها را در قفسه های کتابخانه ها مجتمع ساختند.
در کتاب های مذکور، فضایی خالی تعبیه شده بود که درون آن را با شاخصه های بارز درختانِ نمونه برداری شده پر می کردند. معمولاً درون کتاب ها با برگ، بذر، میوه، شاخه، گل و تکه هایی از ریشه و پوست درختان انباشته می شد. در برخی موارد نیز توضیحاتی تکمیلی پیرامون مشخصه های درختان و بیماری های آنها درون کتاب نگاشته می شد.
کتاب های چوبی پس از تهیه، به مانند کتاب های عادی درون قفسه های کتابخانه قرار می گرفتند. بر روی قسمت عطف این کتاب ها نیز نام و مشخصه چوب و درخت درج می شد تا دسته بندی آنها ساده تر انجام پذیرد.
«زیمون شاما»، پژوهشگر در زمینه زایلوتک، پیرامون این پدیده اظهار داشته است: «برای نمونه برداری از چوب درخت راش، یک کتاب چوبی از جنس راش می ساختند و جلد آن را مزین به پوست درخت مذکور می کردند. درون کتاب، محصول، بذر و برگ درخت قرار داده می شد. جایگزینی برگ درخت به جای برگ کاغذ در این کتاب ها جالب توجه بود».
اما واژه «زایلوتک» (xylotheque) از کجا آمد؟ زایلوتک از دو واژه یونانیِ «زایلوس» (xylos) به معنای «چوب» و «تِک» (theque) به معنای انبار تشکیل شده است.
بنا به توضیحات مندرج در سایت «ویکی پدیا» (نسخه انگلیسی)، زایلوتک عبارت است از: «کلکسیونی از چوب های گوناگون که در قالب های چوبیِ کتاب مانند، در یک کتابخانه گردآوری شده اند».
در دنیا زایلوتک های گوناگونی وجود دارد که اکثر آنها به خوبی حفاظت شده اند. بزرگترینِ این زایلوتک ها، «ساموئل جِیمز ریکورد کالِکشِن» نام دارد که در دانشگاه ییل آمریکا واقع است. این انبار چوب، شامل بیش از 60 هزار نمونه چوبی گوناگون بوده و از این لحاظ سرآمد است. دومین زایلوتک بزرگ دنیا، به «موزه سلطنتی آفریقای مرکزی» (واقع در شهر ترووران بلژیک) تعلق دارد که شامل 57 هزار نمونه چوبی است. سومین زایلوتک بزرگ نیز در اختیار «موسسه تحقیقات چوبی تونِن» است که در شهر هامبورگ واقع است. انبار چوب تونن، مشتمل بر 37 هزار نمونه چوبی است.
در پایان این مطلب، توجه شما را به تصاویری جذاب از زایلوتک های گوناگون جلب می نماییم:
