د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش
تنظیم: دکترراحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی
بادکش درمانی جزو شاخه‌های طب سنتی می‌باشد که از دیرباز در ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که عمل بادکش بسیار ساده است و مخاطراتی ندارد درحالیکه اینگونه نیست و چنانچه با علم و تجربه کافی انجام نشود می‌تواند مشکلات و آسیب‌های جسمی جبران ناپذیری برای افراد ایجاد کند.
در دو مقاله گذشته دنیای سلامت به معرفی انواع بادکش درمانی و اهداف این عمل برای بیماری‌ها و مشکلات مختلف افراد پرداختیم و در این مطلب هم کلیه نکات و موارد لازم جهت انجام عمل بادکش را توضیح خواهیم داد.
وسایل مورد نیاز بادکش
وسایل مورد نیاز برای انجام بادکش گرم
* پنس فلزی جفت‌دار
* پنبه
* الکل (سفید یا صنعتی)
* لیوان بادکش متناسب (فنجان یا لیوان شیشه‌ای یا لیوان‌های پلاستیکی حجامت)
* روغن طبق مزاج و بیماری
* مقداری عسل (برای بادکش‌های قوی لازم و ضروری است)
* آماده کردن ضماد (در صورت نیاز).
* شمع یا فندک
* برای احتیاط بهتر است کپسول آتش‌نشانی در دسترس باشد.
وسایل مورد نیاز برای انجام بادکش سرد
* دستگاه مکنده (مکنده دستی = همان دستگاه دردکش) یا مکنده برقی (دستگاه ساکشن برقی)
* لیوان متناسب (لیوان‌های پلاستیکی)
* روغن طبق مزاج و بیماری (در صورت نیاز)
* مقداری عسل (برای بادکش‌های قوی لازم و ضروری است)
* آماده کردن ضماد (در صورت نیاز).
مقدمات بادکش و مؤخرات آن
* تهیه وسائل مورد نیاز برای بادکش برای انجام دادن آن از جمله وسیله مکش (دستگاه دردکش یا لیوان شیشه‌ای مناسب، الکل، پنبه، فندک، ...)، روغن‌های مناسب (در صورت نیاز)، ...
* آماده کردن موضع برای بادکش (روغن مالی در صورت نیاز، زدودن موها برای تسهیل بادکش بخصوص در بادکش متحرک، ...).
* در بادکش‌های قوی و سنگین حتماً مقداری عسل تهیه شود. و مقداری قبل از بادکش میل شود.
* در بادکش‌های قوی 12 تا 24 ساعت قبل و بعد نباید کارهای سنگین انجام شود.
* بادکش برای خانم‌ها در ایام عادی پریود - مگر برای درمان مشکلات پریود- ممنوع است. (بهتر است بادکش‌های سنگین در فاصله یک هفته قبل و یا یک هفته بعد از پریود انجام شود).
* نباید بادکش بلافاصله بعد از غذاخوردن انجام شود.
* از بادکش کردن بلافاصله بعد از حمام و ورزش پرهیز شود.
* باید در حالت گرسنگی از انجام بادکش پرهیز نمود (مگر بادکش‌های ضعیف مثل بادکش گونه و گردن).
* در حین بادکش و تا نیم ساعت بعد از آن نباید آب و هرگونه مایعات و مواد غذایی میل شود (مگر در بادکش‌های ضعیف).
* در دوره زمانی که از بادکش درمانی استفاده می‌شود باید به مسائل تغذیه بیشتر پرداخته شود (یعنی مراعات غذایی باید طبق مزاج و توصیه پزشک انجام شود) و همچنین لازم است از شش اصل ضروری زندگی غافل نشوید و در صدد اصلاح آنها باشید.
* کسانی که در بدنشان اخلاط ردیئه (پست) وجود دارد از بادکش کردن قبل از پاکسازی بدن پرهیز نمایند مگر اینکه بادکش در راستا خروج مواد پست باشد مثل بادکش متحرک شکم که باعث جذب فضولات و اخلاط به آن سمت می‌شود.
* غذاهای سنگین مثل جگر، گوشت قرمز، غذاهای مانده، عدس، ماهی، پنیر و ... بهتر است 12 ساعت قبل و بعد از بادکش مصرف نشود و از غذاهای سبک و صالح الکیموس استفاده نمایید مثل سوپ جو، آش‌ها مختلف (آش انار، آش زرشک، آش غوره، ...)، خورشت‌های مناسب مزاج و .... (البته شرایط مزاجی باید در نظر گرفته شود).
کمی کبود شدن پوست بعد از اتمام بادکش، عادی است (بهترین نوع بادکش این است که بعد از چند دقیقه بعد از بادکش کبود شود (یعنی بعد از اتمام بادکش جای لیوان قرمز باشد و بعد از چند دقیقه کبود شود)) و بعد از چند روز از بین می‌رود که می‌توانید برای تسریع بهبودی از ماساژ با روغن زیتون (یا روغن‌های مطابق با مزاج شخص) استفاده نمایید (کبودی زیاد و شدید در حین بادکش مناسب نیست و نشان دهنده‌ای غلط بودن بادکش است).
در بادکش گرم اندازه کشش (فشار بادکش) را براساس لیوان مورد استفاده و مقدار آتش می‌توان تنظیم نمود مثلاً در بادکش‌های قوی بهتر است لیوان دهانه کوچک‌تری نسبت به داخل داشته باشد و در بادکش‌های ضعیف بهتر است لیوان دهانه بزرگ‌تری داشته باشد.
به هیچ عنوان برای کندن لیوان‌های شیشه‌ای از روی پوست، لیوان را نکشید بلکه با فشار انگشت در کنار دهانه لیوان سبب وارد شدن هوا به داخل لیوان بشوید که این امر باعث باز شدن لیوان از روی پوست می‌شود و همچنین در لیوان‌های مخصوص بادکش که در بالای لیوان دارای سوپاپ هستند با کشیدن سوپاپ لیوان‌ها را باز نمایید.
اگر بادکش برای تسکین درد استعمال می‌شود بهتر است لیوان بزرگ‌تر باشد به خصوص در استعمال بادکش در حوالی ناف برای درمان درد شکم و ... .
بادکش متحرک (لغزان) در افراد دارای جوش‌های پوستی نباید انجام شود یا با احتیاط بسیار انجام شود.
جهت جلوگیری از انتقال بیماری‌های قارچی و پوستی، بهتر است هر فرد از لیوان مخصوص خود برای بادکش استفاده نماید و در صورت در دسترس نبودن لیوان‌های متعدد حتماً لیوان‌ها را قبل از استفاده مجدد ضدعفونی نمایید.
نکته‌های مهم در انجام عملی بادکش
لیوان بادکش باید دارای لایه محافظتی باشد یعنی لبه آن مقداری زخیم باشد تا در بدن فرو نرود (از بادکش کردن با لیوان‌های استیل و بدون لبه باید پرهیز شود).
در تمام بادکش‌های گرم که از لیوان شیشه‌ای استفاده می‌نمایید حتماً قبل از استفاده، لبه لیوان را ملاحظه نمایید تا مطمئن شوید که سالم و بدون ترک و شکستگی است.
بهتر است از لیوان‌هایی استفاده نمایید که شفاف باشند و داخل آن از بیرون نمایان باشد تا بتوانید بر اندازه کشش و حجم پوست مسلط باشید.
در بادکش گرم چون از الکل استفاده می‌نمایید حتماً مواظب باشید که الکل روی دست خودتان و یا روی پوست مریض ریخته نشود و اگر چنین چیزی رخ داد چند ثانیه صبر کنید تا الکل تبخیر شود.
چون زمان بادکش در پوست‌های مختلف، گوناگون است لذا نمی‌توان برای همه یک زمان واحد تعیین نمود (روش تشخیص زمان روی بدن‌های مختلف به خاطر مزاج‌های گوناگون و اخلاط گوناگون فرق دارد و این مسئله به علت بادکش کردن ربط دارد که اگر مثلاً بادکش برای جمع کردن صفرا در آن ناحیه است زمان بادکش باید خیلی کم باشد- سه تا پنج ثانیه- و اگر برای جمع کردن خون باشد زمان بادکش بهتر است کمتر از سی ثانیه باشد و اگر قرار است خلط بلغم در آن موضع جمع شود لازم است زمانش از سی ثانیه تا دو دقیقه باشد و اگر قرار است خلط سودا را به آن ناحیه جمع نماییم ضرورت دارد که در ابتدا بادکش ضعیف انجام شود و بعد کم کم به فشار کشش بیفزاییم و این عمل باید تا بیش از دو دقیقه مداوم انجام شود – البته شرایط مریض و ... حتماً باید لحاظ شود).
تعداد دفعات بادکش در روز طبق بیماری‌های مختلف و مکانیسم مورد نظر، متفاوت است به خاطر همین موضوع تعداد مشخصی را نمی‌توان برای همه توصیه کرد ولی نباید در بادکش‌های سبک مثل بادکش گردن و صورت بیش از 5 بار در روز بادکش تکرار شود و حداکثر تعداد در برخی بادکش‌ها مثل بادکش ساق پا، سه بار در روز است و حتی در برخی افراد (بنا بر قدرت بدنی و ...) حداکثر بادکش یک بار در روز خواهد بود (نحوه تشخیص تعداد بادکش در هر روز توسط پزشک مربوطه تعیین می‌شود). در هر بار بادکش در بادکش متناوب می‌توان بیش از 40 مرتبه لیوان را گذاشت و برداشت (تمام این نصب و رها کردن لیوان‌ها که در یک زمان انجام می‌شود به عنوان یک مرتبه بادکش به حساب می‌آید).
بعضی از فواید حجامت خشک (بدون خونگیری)
* گرم کردن عضو و تسریع جریان خون موضعی
* انتقال سنگ مثلاً برای دفع سنگ کلیه
* انحراف طبیعت مثلاً در خونریزی بیش از حد قاعدگی یا خونریزی از کلیه
* تأثیر در خون‌سازی و رشد قدّی اطفال
چند نمونه از محل‌های بادکش
به طور کلی بادکش برای قسمت‌هایی از بدن مجاز است و قسمت‌هایی غیرمجاز؛ در قسمت‌هایی که عضله دارد مانند کتف، دو طرف ستون مهره‌ها در ناحیه کمر (فیله‌های کمری)، عضلات پشت ران، پشت بازو و با احتیاط ماهیچه‌های گردنی اطراف ستون مهره‌ها مجاز است.
در سایر قسمت‌ها بایستی حتماً تحت نظر پزشک انجام شود.
* بادکش کبد: درمان تکمیلی هپاتیت، اختلال آنزیم‌های کبدی، اختلالات کیسه صفرا
* بادکش کشاله ران (قسمت داخلی): درمان تکمیلی ناتوانی جنسی
* بادکش کلیه: درمان تکمیلی عفونت ادراری، دفع سنگ کلیه
* بادکش وسیع شکم: درمان تکمیلی چاقی در بلغمی‌ها، یبوست، زخم معده، عفونت‌های تناسلی، دردهای مبهم شکمی
* بادکش تخمدان‌ها: درمان تکمیلی کیست تخمدان، بی نظمی قاعدگی، اختلالات هورمونی
* بادکش زیر سینه‌ها: درمان تکمیلی خونریزی بیش از حد قاعدگی
بادکش لثه برای افزایش خونرسانی در این منطقه و بهبود بیماری‌های مربوط به لثه و دندان (بهترین مکان‌ها زیر فک به سمت چانه یا روی عضله فکی پایین (Masetter) به سمت شکاف لب به ترتیب برای عضلات فک پایین و بالا) به صورت لغزان یا ثابت به مدت 10 تا 15 دقیقه.
بادکش زیر دنده‌ها درمانی فوری برای خون دماغی است که بدون دلیل انجام شود چنانچه خونریزی از سمت راست باشد بایستی بادکش زیر قفسه سینه در سمت راست قرار گیرد و برعکس.
اگر خونریزی از هر دو سوراخ بینی باشد بایستی در هر دو سمت بادکش قرار داده شود. طی این عمل خون از سمت سر به سمت تنه منحرف شده و خونریزی قطع می‌گردد.
بادکش پشت قفسه سینه (دو طرف ستون فقرات به شکل دو تا مثلث که قاعده‌ی آنها ستون فقرات باشد) برای بهبود در بیماران مبتلا به عفونت‌های تنفسی (پنومونی یا برونشیت) یا آسم به عنوان یک روش درمانی مکمل می‌تواند به کار گرفته شود.
بادکش مناطق گوش، پشت گوش و حنجره در راستای لوله استاش (Eustachian tube) برای باز کردن انسدادها و گرفتگی‌های این مناطق صورت می‌گیرد و می‌تواند وزوز گوش، کم شنوایی و بعضی انواع سرگیجه‌ها را بهبود بخشد.
بادکش لغزان صورت برای بهبود افتادگی‌ها، چروک‌ها و جای جوش با افزایش خونرسانی (روی جوش نبایستی انجام شود).
اگر به همراه روغن بابونه یا روغن بادام شیرین (در افراد با پوست خشک) یا محلول بابونه دم کرده و کمی سرکه (در افراد با پوست چرب) انجام شود می‌تواند افزایش حجم را به دنبال داشته باشد.
به عنوان مثال بادکش در ناحیه گونه می‌تواند باعث افزایش حجم و بزرگ شدن گونه‌ها شود.
بادکش سینوس‌های فکی و پیشانی با کمک روغن بابونه در سینوزیت که بهتر است به صورت لغزان و از سمت کناره‌های صورت (روی پیشانی و گونه) به سمت بینی انجام شود.
بادکش ناحیه تیروئید که باید توسط پزشک انجام شود و می‌تواند به صورت کمکی برخی اختلالات تیروئید (کم کاری، ندول) را بهبود بخشد.
بادکش برای سردردهای ساده که به دنبال بررسی‌ها مشخص شده علت عضوی خاصی ندارند (تومور) مفید است.
سردرد انواع مختلفی دارد و بایستی ریشه و علت سردرد ابتدا مشخص شود. درصورتی که سردرد علت خاصی نداشت و راه درمان ما فقط خوردن انواع مسکن باشد، می‌توان از روش‌های کم خطرتر مانند بادکش استفاده کرد.
برای تعیین محل بادکش سر، هر شخص از دست خودش به عنوان ملاک استفاده می‌کند به این ترتیب که به اندازه یک وجب با انگشتان باز از نوک بینی (محل قرارگیری انگشت کوچک) به سمت فرق سر می‌رود، هر کجا که انگشت شست قرار گرفت محل بادکش است.
اگر فردی مو نداشت که انجام بادکش راحت‌تر است.
ولی در افرادی که در ناحیه سر مو دارند، بایستی موها داخل لیوان جمع شوند و دور لیوان با یک خمیر (خمیر بازی یا خمیر نانوائی) آغشته گردد که این خمیر با سر اتصال دارد و باعث چسبیدن لیوان به کف سر می‌شود. سپس مکش به وسیله دستگاه ساکشن (معمولاً برقی) انجام می‌شود.
این نوع بادکش برای افراد با اضافه وزن زیاد، فشار خون بالا یا افرادی که مواد زائد در سر جمع شده و معمولاً دچار قرمزی در چشم می‌شوند منع شده است.
بادکش لغزان ناحیه شکمی در جهت عقربه‌های ساعت برای افراد مبتلا به یبوست‌های مزمن مفید است چون باعث نرمش روده‌ها می‌شود.
بادکش پشت قفسه سینه برای درمان سرفه، برونشیت و سرفه‌های خلط دار مفید است. بادکش قفسه سینه سبب گشاد شدن عروق قفسه سینه و همین طور باز شدن مجاری تنفسی می‌شود.
بادکش پشت ساق پا علاوه بر بهبود گرفتگی عضلانی در این قسمت، در بهبود سردردها و خون دماغ نیز مؤثر است.
در زمان‌های گذشته برای خارج کردن نیش حشرات از بدن بعد از گزش نیز از بادکش استفاده می‌شده است.
یکی از جاهایی که در تصادفات دچار آسیب می‌شود دنده‌ها هستند. دنده‌ها می‌توانند دچار دررفتگی یا شکستگی شوند که می‌تواند به وسیله بادکش لغزان در راستای هم قرار گرفته و سریع‌تر بهبود یابند.
شکسته بندهای قدیمی از بادکش برای جا انداختن یا در کنار هم قرار دادن دو قسمت شکستگی استفاده می‌کرده‌اند.
بادکش برای چه کسانی منع شده است؟
خانم‌های باردار مگر فقط در اندام‌ها و توسط پزشک متخصص مثلاً انجام بادکش در ناحیه کتف زنان باردار که حتماً بایستی توسط پزشک انجام شود.
بادکش قفسه سینه در افراد با فشار خون بالا ممنوعیت دارد.
بادکش همزمان دو یا چند منطقه از مناطق پنج گانه طبی بدن (سر و گردن، قفسه سینه، شکم، لگن و اندام‌ها)؛ مثلاً سر و پا با هم.
چون قوه مدبره (طبیعت، مدیر داخلی) بدن متحیر شده و نظم بدن و مواد و فشارهای آن به هم می‌ریزد و اثر مفید هم به دست نخواهد آمد.
بادکش روی جوش یا دمل نباید گذاشته شود. بادکش روی رگ‌های واریسی نیز منع شده است.
روی خود مهره‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای به هیچ وجه نباید بادکش گذاری انجام شود به خصوص اگر فرد دچار بیرون زدگی دیسک باشد.
لازم به ذکر است که تعدادی از این موارد منع شده با دستور پزشک و تحت نظر ایشان قابلیت اجر شدن دارند.
بیشتر بخوانید:
