باشگاه خبرنگاران: رهبر انقلاب امروز صبح با هزاران نفر از دانش‌آموزان و دانشجویان کشور دیدار کردند.
نکته قابل تامل در این دیدار‌ها فراز‌هایی است که در کتیبه حسینیه امام خمینی (ره) نصب می‌شود و در هر دیدار این فراز‌ها تغییر می‌کند. در جلسه امروز مقام معظم رهبری فراز «لَا یَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ» درج شده بود که در این گزارش به ترجمه و تفسیر آن اشاره شده است.
أُوصِیکُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ، فَإِنَّهَا خَیْرُ مَا تَوَاصَى الْعِبَادُ بِهِ وَ خَیْرُ عَوَاقِبِ الْأُمُورِ عِنْدَ اللَّهِ. وَ قَدْ فُتِحَ بَابُ الْحَرْبِ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْقِبْلَةِ، وَ لَا یَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ [بِمَوَاقِعِ]بِمَوَاضِعِ الْحَقِّ، فَامْضُوا لِمَا تُؤْمَرُونَ بِهِ وَ قِفُوا عِنْدَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ وَ لَا تَعْجَلُوا فِی أَمْرٍ حَتَّى تَتَبَیَّنُوا، فَإِنَّ لَنَا مَعَ کُلِّ أَمْرٍ تُنْکِرُونَهُ غِیَراً.
ترجمه: حجت الاسلام انصاریان
بندگان خدا، شما را به تقوا سفارش مى کنم که تقوا بهترین چیزى است که عباد حق، یکدیگر را به آن سفارش مى کردند و از بهترین عاقبت‌ها نزد خداست.
بین شما و اهل قبله باب جنگ گشوده شده و این پرچم را به دوش نمى کشد مگر آن که اهل بصیرت و استقامت و داناى به موارد حق باشد. پس آنچه را به آن مأمور مى شوید انجام دهید و از آنچه نهى مى شوید باز ایستید و در کارى تا دقیقا بررسى نکرده اید شتاب نورزید، زیرا آنچه را شما (از روى جهل) منکر آن هستید ما را قدرت تغییر آن هست.
شرح: آیت الله مکارم شیرازی
پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج6، ص: 513-509
دستوراتى درباره نبرد با فتنه جویان
امام علی (علیه السلام) در این بخش از خطبه، اصحاب خود را براى پیکار با ظالمان و طاغیان امت آماده مى کند. در ابتدا آن‌ها را به تقوا سفارش مى فرماید و مى گوید: «اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى (و ترس از عذاب خدا) توصیه مى کنم چرا که تقوا بهترین چیزى است که بندگان، یکدیگر را به آن سفارش مى کنند و بهترین پایان کار در پیشگاه خداست» (أُوصِیکُمْ عِبَادَ اللهِ بِتَقْوَى اللهِ فَإِنَّهَا خَیْرُ مَا تَوَاصَى الْعِبَادُ بِهِ، وَ خَیْرُ عَوَاقِبِ الاُْمُورِ عِنْدَاللهِ).
قرآن مجید نیز بر این معنا تأکید مى کند تنها افرادی گرفتار خسران نمى شوند که یکدیگر را به حق و شکیبایى سفارش کنند و نتیجه آن تقواست (وَالْعَصْرِ إِنَّ الاِْنسَانَ لَفِى خُسْر إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ)؛ و نیز مى فرماید: «(وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى) (1) ; فرجام نیک از آن تقواست» و درجاى دیگر فرموده: «(وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ) (2) ; فرجام نیک از آنِ پرهیزکاران است».
امام علی (علیه السلام) سپس در ادامه این سخن مى فرماید: «هم اکنون درهاى نبرد میان شما و (فتنه جویان از) اهل قبله گشوده شده است و این پرچم (جهاد با مسلمانان منحرف) را جز افراد بینا، با استقامت و آگاه به موارد حق بر دوش نمى کشند» (وَ قَدْ فُتِحَ بَابُ الْحَرْبِ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ أَهْلِ الْقِبْلَةِ، وَ لاَ یَحْمِلُ هذَا الْعَلَمَ إِلاَّ أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ الْحَقِّ).
آن گاه در ادامه مى فرماید: «آن چه را به شما فرمان داده شده انجام دهید و در برابر آن چه نهى شده، توقّف کنید و در هیچ کارى عجله نکنید تا به اندازه کافى درباره آن تحقیق کنید، زیرا ما در برابر آن چه نمى پسندید راه هاى تغییر داریم» (فَامْضُوا لِمَا تُؤْمَرُونَ بِهِ، وَقِفُوا عِنْدَ مَا تَنْهَوْنَ عَنْهُ ; وَ لاَ تَعْجَلُوا فِی أَمْر حَتَّى تَتَبَیَّنُوا، فَإِنَّ لَنَا مَعَ کُلِّ أَمْر تُنْکِرُونَهُ غِیَراً (3)).
جمله «وَ لاَ یَحْمِلُ هذَا الْعَلَمَ» اشاره به این است که ما نخستین بار دراسلام، مجبور شده ایم که با افرادى که مدعى اسلام و اهل قبله هستند به دلیل بغى و طغیانشان پیکار کنیم و این امر براى ظاهربینان و کوته فکران، بسیار مشقت بار است از این رو این پرچم را جز آگاهان با استقامت و کسانى که حق را از باطل به خوبى مى شناسند، شخص دیگری نمى تواند بر دوش کشد و جمله هاى «فَامْضُوا لِمَا تُؤْمَرُونَ...» اشاره به این است که این راهِ پرمسئولیتى است؛ با دقّت در آن راه، گام بردارید و کاملا گوش به فرمان باشید و نظم و انضباط را به دقّت رعایت کنید. جمله «فَإِنَّ لَنَا مَعَ کُلِّ أَمْر تُنْکِرُونَهُ غِیَراً» اشاره به این است که در مسائل اجرایى جنگ و جزئیات کار‌ها گاه امام و فرمانده دستوراتى مى دهد که مطابق میل اکثریت مردم نیست؛ مثلا دستور مى دهد که از طرف شمال به بصره حمله کنید؛ ولى اکثریت آن را مشکل مى پندارند و ترجیح مى دهند از طرف جنوب حمله کنند.
امام علی (علیه السلام) مى فرماید: «در این گونه موارد عجله نکنید در آن جا که خلاف شرع و مصلحت نیست، ما تغییراتى مى دهیم و خواست شما را تأمین مى کنیم؛ همچنین اگر مردم شکایتى مثلا از بعضى فرمانداران داشته باشند من همچون عثمان اصرارى بر ابقاى آن‌ها ندارم و نظر مردم را در آن جا موافق شرع و مصلحت است مى پذیرم و این همان موضوع انعطاف است».
یکى از ویژگى هاى مدیر و فرمانده لایق آن است که به افکار مردم احترام بگذارد و در آن جا که اصول محفوظ مى ماند با آن‌ها هم آهنگ باشد.
بعضى از شارحان نهج البلاغه، تفسیرهاى دیگرى براى این جمله گفته اند که مناسب به نظر نمى رسد؛ مثل این که «غیر» به معناى مصالح باشد؛ یعنى امورى را که شما انکار مى کنید، مصالحى دارد که نمى دانید در حالى که تفسیر «غیر» به مصالح، با مفهوم این واژه سازگار نیست. احتمالات دیگرى نیز در کلمات بعضى از شارحان نقل شده که، چون با ظاهر کلمات امام هماهنگ نبود، از آن صرف نظر کردیم.
* * *
نکته
گفت و گویى با عمار یاسر در جنگ صفین
شک نیست که اگر اهل قبله و گروهى از مسلمانان اقدام به امورى کنند که پایه هاى اسلام را متزلزل کند و یا قیام بر ضدّ حکومت اسلامى باشد، باید ارشاد شوند و از طرق مسالمت آمیز آن‌ها را به راه حق بازگردانند ولى اگر بر خلاف کارى خود ادامه دادند چاره اى جز این نیست که آن‌ها را با زور بر سرجاى خود بنشانند و این کار براى افراد سطحى نگر و کوتاه فکر خوش آیند نیست از این رو امام علی (علیه السلام) مى فرماید: این پرچم را تنها افراد بینا و شکیبا و عالم و آگاه بر دوش مى کشند.
در حوادث جنگ صفین چنین نقل شده است: «یکى از یاران عمار یاسر مى گوید: ما در جنگ صفین، همراه امام على (علیه السلام) تحت فرماندهى عمار بودیم. ناگاه مردى صف را شکافت و به ما رسید و گفت: عمار کدام است؟
عمار صدا زد: منم.
آن مرد گفت: سخنى دارم آشکارا بگویم یا پنهان؟
عمار گفت: اختیار با توست.
آن مرد گفت: آشکارا مى گویم. من در مبارزه با معاویه و پیروانش از ساعتى که از خانه بیرون آمدم تردیدى نداشتم و مى دانستم آن‌ها گمراه هستند و این وضع تا دیشب ادامه داشت ولى خوابى دیدم که مرا مردّد کرده است. در خواب دیدم منادى ما اذان گفت و به یگانگى خدا و رسالت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) شهادت داد. منادى آن‌ها همین طور و نماز بر پا شد. همه مانند هم نماز خواندیم. همه یکنواخت تلاوت قرآن مى کردیم (از خواب بیدار شدم) شک و تردید مرا فرا گرفت با خود گفتم اگر آن‌ها بر باطل هستند، پس چرا همه چیز آن‌ها مثل ماست؟ خدا مى داند آن شب بر من چه گذشت!
عمار گفت: صاحب آن پرچم سیاه را که در برابر ماست مى شناسى؟ او عمرو عاص است. من همراه با پیامبر (صلى الله علیه وآله) در برابر همین پرچم، سه بار جهاد کرده ام و این دفعه چهارم است و او از آن سه نوبت بهتر نشده بلکه بدتر و فاجرتر هم شده است. آیا تو در غزوه بدر و احد و حنین شرکت داشتى؟ یا پدرت شاهد آن‌ها بوده است که براى تو خبرآورد؟ او گفت: نه.
عمار گفت: موقعیت امروز ما در خدمت على (علیه السلام) همان موقعیت پیامبر (صلى الله علیه وآله) در روز بدر و احد و حنین است و مرکز پرچم آن‌ها همان مرکز پرچم هاى مشرکان و احزاب است.
آیا آن لشکر و کسانى را که در آن هستند مى بینى؟ به خدا سوگند! من دوست داشتم، تمام آن هایى که همراه با معاویه براى مبارزه با ما آمده اند و از اهداف ما جدا هستند؛ همگى یک انسان بودند و من آن انسان را از بین مى بردم... آیا حقیقت را براى تو روشن ساختم؟
آن مرد گفت: آرى، بر من روشن شد.
عمار گفت: حالا هر یک از دو گروه را که مى خواهى انتخاب کن». (4)
این واقعه و مانند آن نشان مى دهد که ظاهر اسلامى این گروه هاى مخالف که پوششى براى نیّات شوم آن‌ها بود، افراد ساده دل را فریب مى داد و امام (علیه السلام) با سخنان یاد شده به این گونه افراد هشدار مى داد.
****
پی نوشت:
1. طه، آیه 132.
2. اعراف، آیه 128.
3. «غیر» به معناى حوادث و تغییراتى است که در زندگى انسان‌ها رخ مى دهد و در خطبه یاد شده به معناى هرگونه تغییر است.
4. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، جلد 5، صفحه 256 (با کمى تلخیص) ـ این داستان را «نصر بن مزاحم» در صفحه 321 کتاب صفین نیز نقل کرده است.
