انتظارات مثبت برای تولید

در عین حال، با وجود بهتر شدن وضعیت تولید، عدد به‌دست آمده فاصله معنادار و زیادی با انتظارات و خوش‌بینی فعالان اقتصادی از وضعیت تولید برای هفتمین ماه سال دارد. فعالان تولیدی انتظار داشتند که عدد شامخ برای مهر 98، به رقم 23/ 65 برسد اما این اتفاق رخ نداد و شامخ کل برای این ماه حدود 14 واحد کمتر از پیش‌بینی‌ها رقم خورد. در عین حال، نکته قابل‌توجه در مولفه‌های مربوط به مدیران خرید در مهر به شاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» برمی‌گردد، انتظار فعالان برای ماه آبان همچنان بر مدار خوش‌بینی و بهبود استوار است که در این راستا عدد 32/ 62، پیش‌بینی شده است. این عدد نشان می‌دهد اگرچه انتظارات نسبت به ماه مهر تا حدی تعدیل شده است، اما فعالان همچنان منتظر بهبود محسوس وضعیت تولید هستند. در واقع به نظر می‌رسد «روند صعودى شامخ به‌صورت جزئی» و «کاهش نسبى در قیمت مواد اولیه و محصولات تولیدى در این ماه به همراه انتظارات مثبت فعالان اقتصادى براى ماه آینده» نویددهنده تحریک بخش تقاضا و حرکت به سوى رونق تولید در ماه‌هاى آتى باشد.  اما شاخص مذکور در مرداد نسبت به ماه قبل از خود با افت مواجه شده بود که در آن زمان دو سناریو برای تنزل شامخ از سوی کارشناسان مطرح شد. سناریوی اول، افت اکثر شاخص‌های مرتبط با مدیران خرید در مرداد ماه را شاهدی برای بازگشت رکود بر فعالیت بنگاه‌های تولیدی می‌دانست.

اما از سوی دیگر سناریوی دوم ورود بخشی از صنایع به فاز تعطیلات تابستانی را دلیل اصلی برای افت مولفه‌های شاخص مدیران خرید در این دوره زمانی عنوان کرد. در واقع این سناریو تاکید داشت که با وجود تنزل نمره در اکثرمولفه‌های شامخ مرداد، سمت و سوی شاخص انتظارات تولید برای شهریور 98 مثبت بود. در این راستا شامخ به‌دست آمده برای شهریور و مهر ماه این انتظار مثبت را به‌طور نسبی تایید می‌کند، هرچند که با نقطه انتظار فعالان فاصله چشمگیری دارد. براساس این گزارش، در شامخ مهرماه امسال، شاخص سرعت انجام و تحویل سفارشات به 60.65 واحد رسیده و در بین 5 مولفه اصلی شامخ، بالاترین رقم را از آن خود کرده است.

همچنین در این ماه شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی با 36/ 55 واحد، دارای تغییرات مثبت نسبت به ماه ماقبل آن بوده که می‌تواند نشانه پویایی واحدهای تولیدی و تلاش آنها برای استفاده از ظرفیت خالی یا افزایش ظرفیت تولید باشد. اما همزمان کمترین مقدار شاخص در بین 5 مولفه اصلی شامخ به شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان با رقم 32/ 45 واحد رسیده و شاخص تولید نیز رقم کمتر از 50 را ثبت کرده است. به‌عبارت‌دیگر، باوجود خوش‌بینی فعالان اقتصادی به بهبود وضعیت تولید در آبان ماه، اثرات این خوش‌بینی در طرف تقاضا و تولید کم است.

نگاه کلی

شامخ یا همان شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، از طریق دریافت پاسخ بنگاه‌های نمونه در صنایع مختلف به سوالات مشخص استخراج می‌کند. شامخ که معمولا اوایل هرماه منتشر می‌شود، رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی و چشم‌انداز انتظاری آنها در آینده را نشان می‌دهد. در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شامخ بیش از 50 واحد باشد، نشان می‌دهد که اقتصاد درحال ‌توسعه است، درحالی ‌که هر رقمی زیر 50 واحد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. این شاخص که براساس پایش پرسشنامه‌ای به‌دست می‌آید، بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد.

در طرح شامخ، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به 12پرسش مطرح‌شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) پاسخ دهند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد 5/ 0 و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود.

مجموع حاصلضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است. درنهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا 100 است. عدد صفر و 100 به ترتیب به معنای آن است که 100 درصد پاسخگویان گزینه «بدتر شده است» و «بهتر شده است» را انتخاب کرده‌اند، عدد 50 نشان‌دهنده عدم‌تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای 50 نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر 50 به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. بر این اساس، چنانچه عدد محاسبه‌شده زیر 50 اما از عدد محاسبه‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر شدن وضعیت، کاهش یافته است.

در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌شده بالای 50 اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل، کاهش یافته است. اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، با انجام بررسی‌های لازم، برای نخستین‌بار در مهر 1397 به اجرای طرح شامخ پرداخته و این شاخص را برای بخش صنعت ارائه کرده است. پرسش‌نامه الکترونیکی شامخ در انتهای هر ماه توسط حدود 400 کارگاه صنعتی فعال و بزرگ که سهم عمده‌ای در اشتغال، تولید و ایجاد ارزش‌افزوده اقتصادی در صنعت کشور دارند، تکمیل می‌شود. در این طرح بنگاه‌ها با استفاده از طبقه‌بندی بین‌المللی کلیه فعالیت‌های اقتصادی در 12 گروه صنعتی به شرح زیر طبقه‌بندی و از آنها آمارگیری اینترنتی به‌عمل می‌آید: 1- صنایع غذایی، 2- صنایع نساجی، 3- صنایع پوشاک و چرم، 4- صنایع شیمیایی، 5- صنایع فلزی، 6- صنایع لاستیک و پلاستیک، 7- صنایع ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی، 8- صنایع فرآورده‌های نفت و گاز، 9- صنایع کانی غیرفلزی، 10- صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته، 11- صنایع چوب، کاغذ و مبلمان و 12- سایر صنایع.

وضعیت رشته‌های صنعتی

لاستیک و پلاستیک: شامخ گروه صنایع لاستیک و پلاستیک در مهرماه 98 نشان از اندکى بهبود وضعیت این صنعت در مقایسه با ماه گذشته (3/ 53) دارد. بنابر اعلام فعالان اقتصادى این صنعت، میزان سفارشات جدید مشتریان صنایع لاستیک و پلاستیک در مهرماه 98 نسبت به ماه قبل کاهش یافته (8/ 45) و سرعت تحویل سفارش‌ها (با 3/ 58) بیشتر شده است.

فرآورده‌هاى نفت و گاز: شامخ کل براى این صنعت در مهر ماه عدد 4/ 50 بدست آمده که حاکى از ثبات وضعیت عمومى این صنعت در مهر نسبت به شهریور است. با توجه به کاهش قیمت نفت خام طى مهرماه 98، قیمت محصولات این صنایع به شدت کاهش پیدا کرده است، (9/ 29). اما به دلیل تشدید تحریم‌هاى اقتصادى، میزان فروش و صادرات محصولات این گروه شدیدا در مقایسه با ماه قبل (به ترتیب با شاخص 5/ 36 و 5/ 38) افت کرده است. به‌رغم آنکه موجودى مواد اولیه فعالان صنعت نفت و گاز در یک‌سال اخیر همواره در مقایسه با ماه قبل خود با کاهش روبه‌رو بوده است.

نساجى: وضعیت کلى صنعت نساجى (با 36/ 45) در مقایسه با شهریور ماه، اندکى بدتر ارزیابى شده است. مشکل تامین مواد اولیه همچنان یکى از شکایت‌هاى اصلى فعالان این صنعت است و ممکن است عدم‌تغییر در موجودى مواد اولیه نشان‌دهنده انگیزه‌هاى احتیاطى تولیدکنندگان براى حفظ موجودى مواد اولیه کمیاب باشد. البته برخى اقدامات مثبت در راستاى احیاى صنعت نساجى در دست اقدام است که از آن جمله می‌توان به مذاکره با وزارت جهادکشاورزى در زمینه رفع مشکلات تولید پنبه و نیز مبارزه جدى با قاچاق در این صنعت اشاره کرد که می‌تواند کمک موثرى به رونق دوباره صنعت نساجى کند.

ماشین‌سازى و لوازم خانگى: گزارش شامخ مهرماه صنعت ماشین‌سازى و لوازم خانگى شرایط کلى این صنعت را به نسبت ماه قبل با تغییر جزئى مثبت ارزیابى کرده است. مقدار تولید محصولات نیز اندکى افزایشى گزارش شده و میزان سفارشات جدید و میزان فروش محصولات به نسبت ماه قبل کاهش یافته است. این امر در حالى رخ داده که قیمت خرید مواد اولیه و به تبع آن قیمت محصولات تولید شده نیز کاهش داشته است.

صنایع کانى غیرفلزى: با توجه به آنکه ساخت و ساز در وضعیت رکود قرار دارد و با پایان یافتن فصل تابستان بازسازى خانه‌ها نیز کمتر شده است، تقاضا براى گچ، سیمان، کاشى، سرامیک و... که از مهم‌ترین محصولات کانى غیرفلزى هستند به شدت در مهرماه کاهش یافته است. به دنبال کاهش تقاضا براى این محصولات، تولیدات این دسته از صنایع کاهش، موجودی انبار افزایش و میزان فروش محصولات نیز کاهش داشته است. کاهش میزان سفارشات جدید و مقدار تولید محصولات با توجه به ضرایب بالای آنها در شامخ کل صنایع کانی‌های غیرفلزی، اثرگذاری بالایی در محاسبه عدد شامخ کل این گروه داشته است. حاصل، عدد 5/ 44 برای شامخ کل گروه صنایع کانی غیرفلزی در مهرماه 1398 بوده که نشان از بدتر شدن وضعیت این صنعت نسبت به ماه گذشته دارد. درحالی‌که در تمامی گروه‌ها، قیمت محصولات تولیدی کاهش یافته و تنها در گروه صنایع کانی غیرفلزی، قیمت بدون تغییر باقی‌مانده است (شاخص 50)، افت شدید میزان سفارشات جدید در این بخش (شاخص 35)، منجر به آن شده است که شاخص مقدار تولید محصولات در صنایع کانی غیرفلزی، پایین‌ترین شاخص در بین همه صنایع باشد (شاخص 40).

صنایع فلزى: در گزارش مهرماه صنایع فلزی همانند شهریورماه، تغییر قابل‌توجهی در شرایط کلی صنعت مشاهده نمی‌شود. مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید و میزان فروش محصولات به نسبت ماه قبل به میزان کمی کاهش یافته است. به‌طورکلی، در صنایع فلزی شاخص‌های مقدار تولید محصولات، میزان سفارشات جدید و میزان فروش محصولات در ماه‌های پایانی سال 97 و آغازین سال 98 در شرایط بهتری به نسبت ماه‌های اخیر ارزیابی شده‌اند. به ‌منظور بهتر شدن شرایط کلی این صنعت لازم است که تقاضا برای محصولات این صنعت افزایش یابد. صنعت برق و مخابرات، مسکن، تولید خودرو، صنایع لوازم‌خانگی، صنعت هوانوردی و سایر موارد حمل‌ونقل از تقاضاکنندگان محصولات صنایع فلزی هستند که خود از شرایط مناسبی برخوردار نیستند. از طرفی به علت تحریم‌های خارجی، همچنین محدودیت‌های صادراتی داخلی دسترسی به بازارهای بین‌المللی نیز برای صادرکنندگان این صنعت دشوار شده است.

صنایع غذایی: بر اساس گزارش شامخ شرایط کلی صنایع غذایی در مهرماه تغییر محسوسی نکرده است. در طرف عرضه محصولات غذایی، مقدار تولید محصولات به میزان ناچیز بهبود و موجودی محصول در انبار به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. در حال حاضر، فعالان این حوزه در حال تولید با ظرفیتی نزدیک به 50 درصد هستند و نیاز آنها به سرمایه در گردش به علت کاهش تقاضا و خروج محصولات از شمول ارز دولتی تقریبا دو برابر شده است. در چنین شرایطی برنامه‌های بازتوزیعی درآمدی با هدف بهبود قدرت خرید مردم، حمایت دولت در جهت افزایش سرمایه در گردش تولیدکنندگان، همچنین افزایش صادرات این محصولات می‌تواند در جهت بهبود صنعت غذایی مثمرثمر باشد.

صنایع شیمیایی:‌ شامخ کل گروه صنایع شیمیایی نشان از تقلیل بهبود در وضعیت عمومی این صنعت در مهرماه نسبت به ماه گذشته دارد (با شاخص 3/ 54). عمده محصولات تولیدی این صنایع شامل محصولات پتروشیمی، دارویی، بهداشتی، آرایشی، شوینده، انواع رنگ، جلا و چسب، مواد شیمیایی و پلیمری، انواع کود و... است. با توجه به آنکه مواد اولیه تولید این دسته از محصولات برگرفته از فرآورده‌های نفت و گاز است و قیمت خرید فرآورده‌های نفت و گاز در مهرماه 98 از کاهش چشمگیری برخوردار بوده است (شاخص 9/ 26)، قیمت خرید مواد اولیه و قیمت محصولات تولید شده صنایع شیمیایی نیز کاهش یافته است (به ترتیب با شاخص 3/ 45 و 8/ 39). به دنبال کاهش قیمت تولیدات، میزان سفارشات جدید و میزان تولید اندکی افزایش داشته است (به ترتیب شاخص 6/ 51 و 9/ 53).  زیرشاخص سرعت انجام و تحویل سفارش در صنایع شیمیایی با عدد 2/ 60 نشان از تحویل سریع‌تر سفارشات شرکت‌های این صنایع به مشتریان در مقایسه با ماه قبل دارد که این امر را می‌توان به افزایش به‌کارگیری نیروی کار نسبت داد(شاخص 3/ 56).

چوب، کاغذ و مبلمان: وضعیت کلی صنایع چوب و مبلمان در مهرماه با عدد شامخ 50 تفاوت چندانی با ماه گذشته نداشته است. مقدار تولید محصولات با عدد شامخ 24/ 45 و میزان سفارشات جدید با عدد شامخ 86/ 42 نشان‌دهنده مساعد نبودن فضای حاکم بر این صنایع است. کاهش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 86/ 42)، افزایش موجودی مواد اولیه (با عدد شامخ 14/ 57) و کاهش میزان فروش محصولات (با عدد شامخ 86/ 42) به‌رغم کاهش شدید قیمت محصولات تولید شده (با عدد شامخ 19/ 26) نشان‌دهنده رکود عمیق در این صنعت است. در واقع بازار این صنایع برخلاف انتظار افزایش تقاضا در آغاز سال جدید تحصیلی در مهرماه، حرکت کرده و حتی افزایش مصرف کاغذ نتوانسته تأثیری در کاهش رکود کلی این صنعت داشته باشد.

وسایل نقلیه و قطعات وابسته:‌ درحالی ‌که گزارش شهریورماه این صنعت حاکی از بهبود اندک در این ماه به نسبت مردادماه بود و انتظارات مثبت فعالان این حوزه ( انتظار افزایش تولید در نیمه دوم سال) سیگنال مثبتی به وضعیت این صنعت در ماه اول پاییز می‌داد، ولی گزارش شامخ مهرماه وسایل نقلیه و قطعات وابسته حکایت از عدم‌تغییر و حتی تا حدودی بدتر شدن شرایط کلی صنعت در مهرماه به نسبت شهریورماه دارد. مقدار تولید محصولات به نسبت ماه قبل تغییری نکرده و میزان سفارشات جدید اندکی کاهش یافته است.

پوشاک و چرم: به اذعان فعالان صنعت پوشاک و چرم و به دنبال بهبود جزئی در شهریور، وضعیت این صنعت در مهرماه نیز دوباره بهبود اندکی داشته (با عدد شامخ 75/ 58) و افزایش میزان سفارشات جدید (با عدد شامخ 33/ 58) و سرعت انجام و تحویل سفارش (با عدد شامخ 75) بیشترین تاثیر را در این روند داشته‌اند. ممنوعیت واردات کفش و برنامه‌ ریزی برای نوسازی ماشین‌آلات در بخش چرم و نیز مبارزه با قاچاق در بخش پوشاک و فراهم آمدن فرصت مناسب برای رونق صنعت پوشاک داخلی، از جمله عوامل موثر در بهبود هرچند اندک در وضعیت این صنعت است.