رکنا: برای اینکه بتوانیم گزارشی تاثیر گذار در باره سنگ کیسه صفرا بنویسیم، گشتی در اینترنت زدیم که به اخبار قدیمی درباره یکی از بازیگران خوب سینمای ایران که به دلیل این عارضه در بیمارستان بستری شده بود، برخوردیم. تیتر‌هایی عجیب مانند: «حمید فرخ‌نژاد، بازیگر سینما به دلیل عارضه‌ای در دستگاه گوارش در بیمارستان بستری شد». «حمید فرخ‌نژاد تحت عمل جراحی قرار گرفت». این‌ها خبرهایی است که سال‌های نه چندان دور تیتر روزنامه‌ها و مجله‌ها شده بود.
به گزارش رکنا، البته الان حال حمید فرخ‌نژاد خیلی خوب است و پس از یک عمل موفقیت آمیز زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد.
بهانه خوبی پیدا کردیم و بعد به سراغ دکتر چنگیز دلاوری، متخصص جراحی عمومی، رفتیم تا نظر کارشناسی ایشان، علل و عوامل این بیماری و راه‌های اجتناب از آن را بدانیم.
اصلاً چرا سنگ کیسه صفرا؟
کبد محل تولید صفراست و صفرا حاوی آنزیم‌های گوارشی است که به تجزیه و جذب مواد غذایی کمک می‌کند. زمانی که دستگاه گوارش توسط غذا تحریک می‌شود، کبد صفرایی را که در کیسه صفرا ذخیره شده است، با پیام‌های عصبی به ابتدای روده باریک تخلیه می‌کند و با این کار به تجزیه و جذب مواد غذایی کمک می‌کند. زمانی که کیسه صفرا به‌خوبی منقبض نشود و تخلیه مناسب صورت نگیرد، کم‌کم صفرا داخل کیسه رسوب کرده و سنگ شکل می‌گیرد.
کیسه صفرای چه کسانی سنگ تولید می‌کند؟
سنگ‌های کیسه صفرا به‌خصوص در زنان میانسال، سفیدپوست و چاق بسیار بیشتر دیده می‌شود. چاقی و کلسترول بالای خون باعث رسوب چربی و کلسیم داخل کیسه صفرا شده و به‌مرور صفرا روی آن‌ها رسوب می‌کند و سنگ به وجود می‌آید. عفونت‌های روده‌ای و کبدی هم با ایجاد کانون‌هایی از باکتری و رسوب صفرا روی آن‌ها باعث ایجاد سنگ می‌شوند. در برخی بیماری‌های خونی از قبیل تالاسمی و کم‌خونی از نوع داسی‌شکل یا کروی‌شکل هم به‌دلیل بدشکل‌بودن گلبول‌های قرمز و مواد حاصل از تخریب آن‌ها صفرای بدن فرد مستعد سنگ‌سازی می‌شود.
علائم بیماری چه وقت و چگونه بروز می‌کنند؟
سنگ در حالت عادی علامتی خاص ندارد، اما وقتی بزرگ‌تر شود یا تعداد آن‌ها افزایش یابد، با صدمه به دیواره داخلی کیسه صفرا یا گیرکردن در محل خروج و تخلیه صفرا از کیسه به روده، باعث بروز علائم می‌شود. اغلب بیمار پس از مصرف یک وعده غذای سنگین و چرب با درد قسمت فوقانی و راست شکم و درد بین دو کتف در پشت یا شانه راست و همچنین تهوع و احساس سنگینی و سیری و گاهی حتی استفراغ به پزشک مراجعه می‌کند. برخی بیماران دچار تب نیز می‌شوند. باید مراقب بود که این درد مربوط به بیماری قلبی نباشد. اغلب بیماران چندین‌بار در طول سال دچار این حملات می‌شوند که بین یک تا پنج ساعت برطرف می‌شود، اما اگر بیشتر طول بکشد، نشانة عفونت و التهاب جدی کیسه صفراست.
ژنتیک چقدر در این بیماری نقش دارد؟
ژنتیک هم در این بیماری نقش دارد، اما نه به این شکل که، چون پدرم سنگ کیسه صفرا داشتند پس من هم دارم! در اینجا منظور از ژنتیک، نژاد سفیدپوست، چاقی و بیماری‌های خونی هستند.
برای پیشگیری از عارضه سنگ کیسه صفرا چه اقداماتی لازم است؟
متعادل نگاه‌داشتن وزن نسبت به قد و رژیم غذایی سالم قطعا در کاهش ابتلا به این بیماری نقش دارد؛ هرچند بیماران بسیار لاغر هم ممکن است دچار مشکلات صفراوی شوند. متأسفانه در رژیم‌های کنونی تمایل بسیار زیادی به غذا‌های سنگین، چرب، روغنی و سرخ‌کردنی وجود دارد که باعث افزایش کلسترول خون، بی‌تحرکی و همچنین مشکلات گوارشی می‌شود و همین امر باعث رسوب باکتری، چربی، صفرا و کلسیم در کنار هم و ایجاد سنگ می‌شود.
برای رهایی از سنگ صفرا چه اقداماتی لازم است؟
درمان قطعی و نهایی این بیماران برداشتن کیسه صفرا به‌طور کامل است. چیزی به نام سنگ‌شکن در کیسه صفرا وجود ندارد. اما برای کسانی که با این بیماری درگیر هستند جراحی تنها راه درمان نیست. سن، شدت علائم و بیماری‌های زمینه‌ای راه درمان را مشخص می‌کنند.
مراحل تشخیص این بیماره چگونه است و به کدام پزشک باید مراجعه کنیم؟
قاعدتاً بیماران ابتدا به درمانگاه‌ها و پزشکان عمومی مراجعه می‌کنند. پزشک با گرفتن شرح حال و معاینه بیمار و مطمئن‌شدن از اینکه این درد مربوط به قلب نیست، بیمار را به جراح عمومی ارجاع می‌دهد. سونوگرافی وسیله‌ای ساده و بدون خطر برای بیماران، جهت تشخیص سنگ‌های صفراوی و التهاب کیسه صفراست. یکی از مزایای سونوگرافی برای کیسه صفرا قابل انجام‌بودن آن برای خانم‌های باردار است و دیگر نیاز به تزریق داخل رگ یا خوردن مواد رادیولوژی ندارد.
سونوگرافی در اغلب بیماران مشکلات کیسه صفرا را مشخص می‌کند و جراح البته با معاینه و قضاوت Judgment بالینی خود سایر تصمیمات را اتخاذ می‌کند.
سنگ کیسه صفرا تا چه حد خطرناک است؟
کیسه صفرا حجم معینی از صفرا را در خود جای می‌دهد. درصورت التهاب و افزایش ترشحات و بسته‌شدن دهانه خروجی آن، این کیسه کم‌کم متسع و درنهایت پاره می‌شود و صفرا داخل شکم ریخته و باعث عفونت خونی شدید شده و جان بیمار را تهدید می‌کند. در بیماران دیابتی کیسه صفرای ملتهب به‌سرعت پاره می‌شود بنابراین دقت بسیار زیادی را می‌طلبد.
این بیماری باعث بروز مشکلات دیگری نیز خواهد شد؟
متاسفانه بله. سنگ کیسه صفرا باعث التهاب و آزار جدار کیسه صفرا می‌شود و به‌صورت مزمن و مداوم به جدار کیسه صفرا آسیب می‌رساند، بنابراین می‌تواند باعث سرطان کیسه صفرا شود؛ به‌خصوص در سنگ‌های بیشتر از 3 سانتی‌متر. همچنین عبور سنگ‌های کوچک از مجاری صفراوی به داخل روده موجب آسیب و گشاد‌شدن مجاری صفرا می‌شود و انتقال عفونت‌های روده‌ای به کبد و نارسایی کبد در دراز مدت و انسداد مجاری، یرقان و عفونت خون را در پی دارد.
عمل جراحی کیسه صفرا چگونه است؟
این نوع عمل می‌تواند از یک عمل ساده تا یک عمل سخت و پرعارضه، متفاوت باشد. میزان التهاب و آناتومی کیسه صفرا و مجاری و بیماری‌های زمینه‌ای فرد نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. این جراحی به دو شکل باز و لاپاراسکوپی (با تهاجم کم) انجام می‌شود. لازم به ذکر است در عمل لاپاراسکوپی احتمال تبدیل به عمل باز وجود دارد.
طب‌سنتی برای سنگ کیسه صفرا چه توصیه‌هایی دارد؟
از دیدگاه طب سنتی ایران، رعایت آداب صحیح تغذیه، انتخاب مواد غذایی سالم و سلامت دستگاه گوارش سه ضلع مثلثی‌اند که در پیشگیری از این بیماری نقش دارند. از این نظر توجه به نکات زیر لازم است:
استفاده از غذا‌های سالم
رعایت تعادل در مصرف مواد چرب، شیرین، تند و شور، طبخ صحیح غذا و ترکیب درست مواد غذایی، رعایت اصول تغذیه صحیح مانند ننوشیدن مایعات همراه غذا، جویدن کامل لقمه‌ها، عجله‌نکردن هنگام صرف غذا، استفاده از غذای مناسب فصل و مزاج، پرهیز از پرخوری و درهم‌خوری (خوردن چند نوع غذای مختلف به‌صورت هم‌زمان)، پرهیز از خواب یا ورزش Sport بلافاصله پس از غذا خوردن
رعایت اقداماتی بسیار ساده، اما مهم می‌تواند به ما در پیشگیری از انواع مشکلات گوارشی ازجمله بیماری‌های کیسه صفرا کمک کند.
همچنین چنانچه دچار برخی از علائم گوارشی باشیم یا قدرت هضم غذا توسط معده ضعیف باشد، با استفاده از همین راهکار‌ها می‌توان دستگاه گوارش را از بروز مسائل جدی‌تر گوارشی محافظت کرد.
اما اگر دچار سنگ کیسه صفرا شدید، از خوردن غذا‌های به‌اصطلاح غلیظ یا دیرهضم مانند ماکارونی، کله‌پاچه، الویه یا غذا‌های چرب و سرخ‌کردنی‌ها پرهیز کنید (البته می‌توانید از روغن زیتون برای ایجاد لینت مزاج استفاده کنید). درعوض، خوردن غذا‌های حاوی فیبر مانند انواع آش یا خورش‌های سبزی مانند خورش کرفس می‌تواند در سیر درمان مورد استفاده قرار گیرد.
درمان‌های مبتنی بر طب سنتی درصورتی‌که کیسه صفرا حاوی به‌اصطلاح شن‌ریزه یا لجن صفراوی یا سنگ‌های کوچک باشد، می‌تواند مؤثر واقع شود. اما اگر سنگ‌ها بزرگ و متعدد باشد، احتمال تأثیر دارو‌های گیاهی نیز کم بوده و شاید در این مرحله بهترین راه‌کار همان جراحی و خارج‌کردن سنگ‌ها باشد.
حرف آخر
در خانم‌های باردار برای کاهش ریسک جراحی و بیهوشی به جنین بهتر است تا حد امکان جراحی به تعویق ا‌فتد و پس از زایمان انجام شود. در برخی کودکان مبتلا به بیماری‌های خونی مادرزادی که کاندید برداشت طحال جهت جلوگیری از عوارض بیماری خونی هستند، توصیه می‌شود کیسه صفرا هم‌زمان با آن برداشته شود. به بیماران دیابتی که سنگ در کیسه صفرایشان وجود دارد، حتی اگر بدون علائم باشند توصیه می‌کنیم کیسه صفرا را بردارند تا از التهاب و پارگی‌های آتی پیشگیری کنند.