خبرگزاری فارس: دولت دو روز پیش بدون زمینه‌سازی و اعلام قبلی دو روز پیش اعلام کرد قصد دارد سهمیه‌بندی را بازگردانده، نرخ بنزین را افزایش دهد و منابع حاصل از افزایش قیمت را بین 18 میلیون خانوار تقسیم کند. علیرغم آنکه نمایندگان مجلس می‌گویند دولت به مجوز قانونی جدیدی برای انجام این کار نیاز نداشته است، دولت برای اجرای این طرح به مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا استناد کرده است.
دلایل اجرای این تصمیم از سوی مقامات دولت، مبارزه با قاچاق سوخت، هدفمندتر شدن یارانه‌ها، حمایت از معیشت 18 میلیون خانوار و جلوگیری زا فازایش بی رویه مصرف بنزین اعلام شده است.
با احمد توکلی استاد اقتصاد و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی پیرامون آثار این تصمیم بر کاهش مصرف بی‌رویه و قاچاق بنزین گفت‌وگو کردیم.
توکلی معتقد است حذف کارت سوخت اقدامی خیانت‌بار بود و دولت فرآیند بد و نادرستی را برای تصمیم‌گیری و اعلام قیمت‌های جدید بنزین طی کرد.
متن این گفتگو به شرح زیر است:
فارس: آقای دکتر توکلی، نظرتان نسبت به نحوه افزایش قیمت بنزین توسط دولت چیست؟
احمد توکلی: فرایند اتخاذ تصمیم و شیوه اعلام آن بسیار بد بود، تصمیم به این مهمی باید پیوست تبلیغاتی می‌داشت و حداقل چند ماه در رسانه‌ها به خصوص صداوسیما بحث می شد.
با توجه به اعلام دولت، هدف از این افزایش، اصلاح مصرف سوخت است، اما در وضع فعلی با افزایش قیمت بنزین، این هدف محقق نمی شود و تنها اثر تورمش مردم را از نفس می‌اندازد. اصلاح مصرف سوخت وابسته به بسته‌ای است که باید در آن سیاست‌های غیرقیمتی، قیمتی و به خصوص سیاست حمایتی از مشاغل ذیربط و مردم مستضعف دیده شود. در این بسته حتی سیاست‌های غیرقیمتی مقدم بر سیاست‌های قیمتی است.
فارس: یعنی افزایش قیمت بنزین تاثیری بر مصرف آن ندارد؟
احمد توکلی: بنزین همانند دارو و نان کالایی کم کشش است. کالای کم کشش کالایی است که تغییر قیمت تاثیری در تقاضا و مصرف آن ندارد و حساسیت متقاضی نسبت به تغییر قیمت کم است. یعنی افزایش قیمت، تاثیر کمی در کاهش تقاضا دارد. در مقابل هر کالایی که جانشین خوبی داشته باشد، معمولا پرکشش می شود. در این صورت با افزایش اندک قیمت، تقاضا کاهش متناسبی دارد.
در مورد بنزین اگر خطوط اتوبوسرانی و مترو به اندازه کافی باشد، آن وقت افزایش تدریجی قیمت بنزین می‌تواند بدون فشار بر مردم، مصرف را کاهش دهد. اگر خدمات جایگزین برای بنزین ناکافی باشد، مصرف کاهش پیدا نمی‌کند، پس تنها با افزایش قیمت بنزین نمی‌توان مصرف را مدیریت کرد.
فارس: آیا دولت می‌خواهد با این افزایش قیمت جلوی قاچاق بنزین را بگیرد؟
احمد توکلی: سیاست قیمتی به تنهایی نمی‌تواند جلوی قاچاق بنزین را بگیرد، اما سهمیه بندی سوخت و کارت هوشمند سوخت می‌تواند قاچاق بنزین را کنترل کند. بر اساس قیمت‌های جهانی در 11 نوامبر سال جاری (دوشنبه پیش) قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه بر اساس نرخ داخلی ارز (نرخ در پنجشنبه پیش) 14 هزار و 184 تومان است، اگر شما قیمت هر لیتر بنزین در ایران را حتی تا 7 هزار تومان هم برسانید که از حیث مصالح هم پذیرفتنی نیست، باز هم انگیزه صددرصد تفاوت قیمت سود بین ایران و ترکیه وجود دارد که به قاچاق این حامل انرژی کمک می‌کند.
فارس: دولت برای مدیریت مصرف چه باید می کرد؟
احمد توکلی: باید به موازی سیاست تنظیم قیمت، سیاست های غیرقیمتی هم اجرا شود. از جمله اصلاحات فنی، اصلاحات دیوانی (مانند دولت الکترونیک)، توسعه سیستم حمل و نقل عمومی، تولید بنزین با اکتان بالا، اصلاح و بهبود روش تولید بنزین در پالایشگاه‌ها و آموزش های فرهنگی مردم برای کاهش مصرف. این سیاست های غیرقیمتی آثار تورمی ندارد. اگر سیاست های غیر قیمتی انجام نشود و صرفا بخواهیم با افزایش قیمت مصرف را کنترل کنیم، باید قیمت آن را بسیار بیشتر قرار می دادیم. افزایش بالای قیمت بنزین تورم طرف عرضه و تورم انتظاری دارد و هم مردم را گرفتارتر می کند و هم مصرف را کاهش نمی‌دهد.
اصلاحات خوب است، اما به نظر من باید همراه با سیاست غیر قیمتی اجرا شود. من مخالف سیاست قیمتی به تنهایی هستم. با رشد فناوری اطلاعات IT می‌توان با روش‌هایی مانند نصب دستگاه جی پی اس (موقعیت یاب) بر روی خودرو، مصرف و نیاز واقعی آن را مشخص نمود و متناسب با آن سهمیه سوخت داد. با سهمیه بندی و کارت سوخت هم می توان سیاست حمایتی از مردم انجام داد. برای خودروهای حمل و نقل عمومی هم باید با توجه به خدمتی که ارائه می دهند سهمیه تعیین کرد.
متاسفانه دولت سیاست‌های غیر قیمتی درمورد حامل‌های انرژی را کنار گذاشته است، مثلا قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت مصوب 1386 و اصلاح الگوی مصرف مصوب سال 1389 فهرستی بلند بالایی از اقدامات غیر قیمتی با تعیین محل تأمین اعتبارش داشت که اگر دولت اجرایشان می‌کرد، کشش تقاضای بنزین افزایش می یافت و امروز با افزایش کمتری در قیمت کاهش مصرف اتفاق می‌افتاد. اگر دولت گاز طبیعی فشرده (سی ان جی) را به جای بنزین جایگزین می‌کرد، روزانه 3 میلیون دلار صرفه‌جویی می‌شد و واردات بنزین کم می‌شد و در مجموع طی سال بین 7 تا 8 میلیارد دلار جلوی ضرر قاچاق گرفته می‌شد.
بنا به گزارش مرکز پژوهش های مجلس طی 8 سال 86 تا 94 که کارت سوخت فعال بود، در مجموع 75 میلیارد دلار ارز صرفه جویی شد. تداوم استفاده از کارت سوخت می‌توانست دولت را موفق کند.
فارس: اما دولت که خود کارت سوخت را کنار گذاشته بود...
احمد توکلی: کنار گذاشتن کارت سوخت خیانت بود. وقتی کارت سوخت در سال 1386 با فشار مجلس طراحی شد و در همان ابتدا روزانه 20 میلیون لیتر مصرف بنزین کاهش پیدا کرد و از روزانه 80 میلیون لیتر به حدود 58 تا 60 میلیون لیتر کاهش پیدا کرد، چون از قاچاق سوخت و قاچاق گازوئیل توسط کامیون داران جلوگیری شد. اما دولت بعداً کارت سوخت را از کار انداخت. این خیانت بود و بعد از 4 سال تازه متوجه اشتباه خود شده و کارت سوخت را دوباره احیا کرده است. با یک حساب سر انگشتی دولت در چند سالی که کارت سوخت را کنار گذاشت، سالانه 3 میلیارد دلار در قالب یارانه حامل‌های انرژی هدر داده است.
اگر کار صرفه جویی در مصرف سوخت به صورت خیرخواهانه باشد و مردم تحت فشار باشند، دولت باید یارانه مستقیم کالایی بدهد.
فارس: اما دولت می گوید می خواهد از درآمد این افزایش، 18 میلیون خانوار در کشور را حمایت قرار دهد. از 55 هزار تومان تا 205 هزار تومان.
احمد توکلی: آقای احمدی نژاد زمانی می خواست یارانه را به 250 هزار تومان افزایش دهد. ما از این فاجعه جلوگیری کردیم. اعتراض ما این بود که چرا به همه یارانه می‌دهید و چرا می خواهید آن را افزایش دهید. پرداخت یارانه 250 هزار تومانی ناپایدار و برای تولید مرگبار بود. وقتی با افزایش قیمت بنزین ، برای چند ماه به خانوارها یارانه بیشتری پرداخت می کنید این یارانه را مردم درآمد دائمی تلقی می‌کنند و قطع آن بسیار دشوار و نشدنی است. آن وقت با نوسان قیمت نفت، اقتصاد دولت زمین گیر می‌شود.
آقای احمدی نژاد می خواست در سال 91 مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها را اجرا کند که مجلس اعتراض کرد و مقام معظم رهبری از مجلس دعوت کرد که راه حل بدهد. دولت می خواست با پول نفت به هر ایرانی 250 هزار تومان یارانه بدهد. پس از چندین جلسه مفصل اقتصاددان‌های دولت و مجلس؛ دوشنبه اول بهمن 1391 آقای لاریجانی رئیس مجلس، آقای مصباحی مقدم رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و آقای فولادگر رئیس کمیسیون حمایت از تولید و بنده چهار گزارش مستقل به مقام معظم رهبری ارائه کردیم و با استدلال با آن مخالفت کردیم . ما آن را خیانت می دانستیم و گفتیم اگر این خیانت فاعلی نباشد، لااقل خیانت فعلی است. و از وقوع فاجعه ای که قرار بود از بهمن 91 توسط دولت احمدی نژاد اجرا شود جلوگیری کردیم.
حال دولت کنونی می‌خواهد همان کار آقای احمدی نژاد را انجام دهد.
فارس: پس حمایت دولت باید چه شکلی باشد؟
احمد توکلی: هنگامی که مردم تحت فشارند و دولت می خواهد کالاهای ضروری مانند گوشت و شیر را به بدهد و مردم مصرف حداقلی داشته باشند، باید یارانه کالایی داده شود نه نقدی. به نظر من حمایت نقدی از 18 میلیون خانوار توسط دولت سیاست غلطی است و باید به جای آن حمایت کالایی و کوپن غذا به این خانواده ها داده شود در غیر این صورت در آینده نزدیک هزینه سنگینی بر دوش جامعه برای برای جبران عقب ماندگی های ناشی از سوء تغذیه این روزها می‌گذارد.
فارس: در دنیا هنوز کوپن مرسوم است؟
احمد توکلی: در آمریکا با آغاز جنگ جهانی دوم از سال 1939 تاکنون کوپن کالای غذایی (Food Stamp) به مردم داده شده است، بعداً سیستم های الکترونیکی شد و کارت الکترونیکی کوپن غذا به مردم داده شد. در رکود اقتصادی این یارانه افزایش و در رونق کاهش می یابد. در بحران سال 2008 که رکورد بی نظیری بود، به وسیله کوپن غذا از مردم حمایت شد، به گونه‌ای که در سال 2013 به بیش از 47 میلیون و 625 هزار آمریکایی کوپن غذا داده شد.
فارس: دولت چگونه این 18 میلیون را شناسایی می کند؟
احمد توکلی: 10 سال قبل نامه نوشتم که باید اطلاعات بانکی مردم در اختیار دولت باشد، دولت می گفت استفاده از این اطلاعات امکان پذیر نیست، سوالی هم اینجا مطرح است که دولت که توانایی شناسایی 18 میلیون خانوار ایرانی را داراست، چرا چندین سال در مقابل مصوبه مجلس مبنی بر شناسایی دهک‌های کم‌درآمد، مقاومت کرده و می گفت ما نمی‌خواهیم به زندگی و حساب مردم سَرَک بکشیم، اما الان می تواند یا می خواهد به حساب مردم سرک بکشد؟
کنفرانس دو سالانه ای که بانی آن کشورهای عضو OECD هستند برگزار می شود. این کشورها به هم کمک می‌کنند که چه تغییری در قوانین داخلی خود اعمال کنند تا اطلاعات بانکی افراد را بین خود مبادله کنند و این به قصد گرفتن مالیات است، مثلاً بین برزیل و فرانسه قرارداد امضا می کنند که کشور برزیل از فرانسوی های مقیم برزیل اطلاعات درآمدی وبانکی بدهد و برعکس کشور فرانسه از برزیلی های مقیم فرانسه اطلاعات بدهد و این به معنی سرک کشیدن نیست.
فارس: دولت می گوید رهبری این مصوبه را تایید کرده است؟
احمد توکلی: اینکه رهبری این مصوبه را امضا کرده‌اند، صحت ندارد. این کار را رهبری به دولت واگذار کرده بود.
فارس: دلیل اعتراض های مردم افزایش قیمت بنزین است؟
احمد توکلی: بخشی از التهاب موجود در جامعه نتیجه بی‌اعتنایی دولت به مردم است و اینکه مردم را مَحرم خود نمی‌داند. اما بخشی از این اعتراضات، تحرکات بیرونی است که از طریق شبکه های معاند خط دهی می‌شود. بنابراین مردم باید مراقب توطئه‌های دشمن باشند و اعتراضات خود را در بستر قانون پیگیری کنند تا خدای ناکرده کشور دچار فتنه‌ای دیگر که از اهداف دشمن است نشود.
