تصمیم شریک اول تجاری ایران چیست؟

طبق جدیدترین آمارهایی که از وضعیت تجارت بین‌الملل در سال 2018 منتشر شد، اقتصاد چین توانست با ثبت حدود 2هزار میلیارد دلار صادرات، بیش از 12 درصد از کل صادرات جهان را در اختیار بگیرد و در این حوزه فاصله‌ای قابل توجه با اصلی‌ترین رقیب خود یعنی امریکا ایجاد کند. در سطح آسیا نیز نه غول‌هایی مانند ژاپن و کره جنوبی و نه کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان سعودی و قطر، توان نزدیک شدن به آمارهای چین را ندارند.

یکی از اصلی‌ترین دلایل رسیدن به این جایگاه سطح بالای نفوذ چین در تمامی بازارهای جهان است. از جنگ تجاری چین و دولت ترامپ گرفته که با وجود تمام سخت‌گیری‌های رییس‌جمهور ایالات متحده، هنوز تراز تجاری میان دو کشور با فاصله‌ای قابل توجه رو به سمت چین دارد تا نفوذ در بازار بکری مانند قاره آفریقا و به دست آوردن نزدیک به 30 درصد از کل بازار این قاره، چین را به قدرتی منحصربه‌فرد در اقتصاد جهان بدل کرده است.

رابطه اقتصادی چین و ایران نیز از دهه‌ها قبل شکل گرفته و در سال‌های گذشته نیز با وجود تمام محدودیت‌های جهانی ادامه یافته است. هر چند چین نیز به تبعیت از دیگر قدرت‌های جهان در سال‌های ابتدایی دهه 90 تصمیم گرفت در شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه‌های این شورا علیه ایران مخالفت نکند، اما حتی در سال‌های تحریم نیز همواره روابط اقتصادی دو کشور ادامه یافته و حتی رو به افزایش گذاشته است.

جدیدترین آماری که از عملکرد اقتصادی ایران در 6ماهه ابتدایی سال 98 منتشر شد، نشان می‌دهد که چین به تنهایی نزدیک به 25 درصد از واردات ایران را به خود اختصاص داده و در حوزه صادرات غیر‌نفتی نیز چین سهمی در همین حدود از کل اقتصاد ایران داشته است.

با وجود محوریت دولت چین در اقتصاد این کشور، در سال‌های گذشته بخش خصوصی و شرکت‌هایی که کمتر دولتی فکر می‌کنند، در چین نیز قدرت بیشتری گرفته‌اند و از این‌رو وقتی در تحریم‌های جدید امریکا، دولت پکن از تداوم برجام حمایت کرد و وعده باقی ماندن در این توافق را داد نیز امکان حفظ همه همکاری‌ها و توافقات به وجود نیامد.

تجربه چین در اقتصاد ایران، شبیه به چیزی بود که در سال‌های گذشته برای شرکت‌های اروپایی رخ داد. در شرایطی که اتحادیه اروپا اعلام کرد که از برجام حمایت می‌کند و حتی حاضر است با تاسیس راهبرد مالی اینستکس، تبادلات تجاری با ایران را تضمین کند، اما در عمل این شرکت‌های خصوصی بودند که زیر بار تهدیدها و تحریم‌های امریکا رفتند و در ماه‌های گذشته بخش قابل توجهی از حضورشان در اقتصاد ایران را کاهش دادند. بررسی شرایطی که در ماه‌های گذشته در رابطه میان چین و ایران به وجود آمده نیز تجربه‌ای مشابه را نشان می‌دهد. خروج چینی‌ها از صنعت نفت ایران، توقف همکاری‌ها در حوزه‌هایی مانند خودرو و اجرایی نشدن طرح‌های تسهیلات اقتصادی و فاینانس چین، بخشی از تجربیاتی است که دو طرف در ماه‌های گذشته تجربه کرده‌اند. در زمان اجرایی شدن برجام چین وعده ارایه فاینانس به برخی طرح‌های زیرساختی اقتصاد ایران را داده بود که آمارهای دولت نشان می‌دهد عملا بخش زیادی از این برنامه‌ها فراموش شده است. هر چند تحریم‌های بانکی، اجازه تبادل گسترده ارز را نمی‌دهد، اما به نظر طرف چینی نیز ترجیح می‌دهد چندان روی منافع گسترده خود در بازارهای جهانی ریسک نکند.

جدید‌ترین آماری که چین از تجارت جهانی خود با دیگر کشورها در ماه اکتبر سال جاری میلادی منتشر کرده، نشان می‌دهد که حجم کل تجارت مشترک این کشور با ایران در اکتبر با رسیدن به عدد یک میلیارد و 376 میلیون دلار، نسبت به اکتبر سال قبل، کاهش 38 درصدی را تجربه کرده و در 10 ماهه ابتدایی سال جاری میلادی نیز سطح همکاری‌های تجاری دو کشور 39 درصد کاهش یافته است.

امید به آینده

هر چند با وجود این آمار کاهشی چین همچنان اصلی‌ترین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود، اما به نظر برای حفظ آمار فعلی نیاز به پیگیری جدی برای حفظ روابط دو طرف وجود دارد. از این‌رو میزان حضور مقامات ایرانی در چین افزایش یافته و مذاکرات میان طرفین ادامه دارد. چند روز قبل، مونسان وزیر گردشگری ایران به چین رفت تا مذاکرات اقتصادی میان دو کشور برای توسعه روابط در حوزه‌هایی جدید را پیگیری کند، یکی از حوزه‌هایی که ایران روی آن حساب جدی باز کرده، جذب گردشگر چینی است. مونسان در این باره گفته: چین ١5٠ میلیون گردشگر به خارج از مرزهای این کشور می‌فرستد. ایران با درک این ظرفیت در نخستین گام روادید ورود را برای اتباع چینی لغو کرد و نسبت به سفر آنها به ایران علاقه‌مندی نشان داده شد. زیرساخت‌های خوبی در گردشگری ایران وجود دارد که همچنان در حال تناسب‌سازی با سلیقه چینی‌هاست. تورهای آشناسازی با ایران نیز برای چینی‌ها در حال برگزاری است که تا به حال پیام‌های خوبی مخابره شده است. ما تلاش می‌کنیم تمام امکانات مورد نیاز چینی‌ها را برای سفر به ایران فراهم کنیم.

عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه نیز که به پکن سفر کرده از حفظ سطح همکاری‌های دو طرف سخن گفته و اعلام کرده: دو طرف همانند گذشته در آینده نیز همکاری‌های استراتژیک خود را در موضوعات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله در زمینه برجام و حل مشکلات فعلی ادامه خواهند داد. معتقدیم که ادامه همکاری‌ها بین ایران و چین به نتایج خوبی خواهد رسید و مشتاقانه منتظر ادامه همکاری‌های خود با چین هستیم.هر چند همچنان چین در بخش‌های مختلف اقتصاد حضوری فعال دارد و اگر میزان تجارت میان دو طرف کاهش پیدا کرده، این اتفاق همزمان با کاهش تجارت ایران با بسیاری از دیگر کشورهای منطقه و جهان بوده است، اما با توجه به حمایت‌های سیاسی چین از برجام و تاکیدی که سران این کشور بر لزوم حفظ همکاری‌های خود با تهران داشته‌اند، به نظر می‌رسد کاهش قابل توجه تجارت میان دو طرف، می‌تواند زنگ خطری بزرگ برای تجارت ایران باشد؛ زنگ خطری که چند هفته قبل، در حوزه عراق به عنوان دومین واردکننده اصلی کالاهای ایرانی به صدا در آمده بود و حالا به نظر می‌رسد، صدای آن به اصلی‌ترین شریک تجاری ایران نیز نزدیک شده است.