به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان روز شنبه به سوییس پرواز کرد تا در این کشور به استقبال گروگان آزاد شده ایرانی برود. آزادی این گروگان ایرانی در فرآیند تبادل زندانی انجام شد. به گزارش رسانه‌های امریکایی، مسعود سلیمانی، در یک هواپیمای نظامی امریکایی با همراهی برایان هوک، رییس کارگروه ضدایرانی وزارت امور خارجه امریکا به زوریخ رفته است و در مقابل ژائو ونگ، دانشجوی دکترای تاریخ چینی-امریکایی که به اتهام جاسوسی در ایران به 10 سال زندان محکوم شده بود برای تکمیل فرآیند تبادل با یک هواپیمای دولت سوییس به زوریخ فرستاده شد. محمدجواد ظریف، بعد از آزاد شدن مسعود سلیمانی در حساب کاربری شبکه اجتماعی توییترش نوشت: «خوشحالم که پروفسور مسعود سلیمانی و آقای ژائو ونگ به زودی کنار خانواده‌های‌شان باز می‌گردند، از همه دست‌اندرکاران متشکرم، به ویژه از دولت سوییس.» ظریف ساعتی بعد با انتشار تصویری از سوار شدن مسعود سلیمانی به همراه او به هواپیما برای بازگشت به ایران نوشت: «به خانه باز می‌گردیم.» دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا هم با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: «آقای ونگ از آگوست 2016 تحت عنوان جاسوسی در ایران نگهداری می‌شد. ما از شرکای سوییسی برای همکاری در مذاکرات با ایران برای آزادی آقای ونگ متشکریم.» مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا هم با انتشار توییتی نوشت: «ما تا بازگرداندن همه امریکایی‌ها بازداشتی در ایران و دیگر نقاط جهان به خانه و نزد عزیزان‌شان از پا نخواهیم نشست.»
بر اساس بیانیه وزارت امورخارجه آزادی ژائو ونگ با «تصویب شورای عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهادهای قضایی و امنیتی» انجام شد. یک مقام ارشد وزارت خارجه امریکا به آسوشیتدپرس می‌گوید هر چند برایان هوک، رییس کارگروه ضدایران وزارت خارجه امریکا در سوییس برای تحویل دادن مسعود سلیمانی حاضر شده بود، اما نقشی در گفت‌وگوهای منجر به آزادی او نداشت و بخش اعظم گفت‌وگوها با میانجیگری دولت سوییس با مشارکت رابرت اوبرایان، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور امریکا و نماینده پیشین وزارت خارجه امریکا در امور گروگان‌ها انجام شده است. روزنامه نیویورک تایمز در گزارش خود از این تبادل زندانیان، با اشاره به حضور برایان هوک در این فرآیند می‌نویسد: «او همان کسی است که دو روز پیش از این (پنجشنبه هفته گذشته) در نشست خبری ایران را به جنایت علیه مردم خودش متهم کرد. اما به نظر می‌رسد حین همین صحبت‌ها در حال رایزنی با ایران از طریق کانال‌های دیپلماتیک بوده است.» به نوشته نیویورک تایمز، برایان هوک، از فروردین 1397 در جلسه کمیسیون مشترک برجام که در کنار معاون وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی در آن شرکت کرده بود، هیچ تماس مستقیمی با مقام‌های دیپلماتیک ایرانی نداشته است. به نظر می‌رسد بر اساس بیانیه‌های صادر شده از سوی دولت‌های ایران و امریکا، کل مذاکرات مربوط به این تبادل، با واسطه‌گری سوییس، حافظ منافع امریکا در ایران انجام شده باشد.
گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای
روز پنجشنبه بود که جیسون پابلت، وکیل ژائو ونگ، در ایالات متحده امریکا در شبکه اجتماعی توییتر از احتمال پیشرفت در آزادی او خبر داد. این وکیل امریکایی نوشته بود: «امیدواریم که به زودی پیشرفتی در بازگشت ژائو ونگ، شهروند امریکایی نزد همسر و پسر خردسالش ببینیم. همه طرف‌ها باید به حل این مساله کمک کنند.» بلافاصله بعد از این توییت، گمانه‌زنی‌ها در مورد آزادی این دو زندانی مطرح شد. اما گمانه‌زنی‌ها در مورد آزادی این محکوم امنیتی با تابعیت امریکایی و چینی، به چند ماه قبل باز می‌گشت. یکم مهر ماه سال جاری محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگار رادیو ان‌پی‌آر امریکا در مورد آزادی ژائو ونگ، خواستار تبادل او با مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه ایرانی شده بود. تلاش‌های پشت پرده برای آزادی بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در خاک امریکا از مدت‌ها پیش آغاز شده بود. هر چند چهار روز بعد از تکرار پیشنهاد ظریف در نیویورک در مورد تبادل زندانیان، نگار قدس‌کنی، زن ایرانی که بیش از 27 ماه در بازداشت غیرانسانی و غیرقانونی استرالیا به درخواست امریکا قرار داشت و به امریکا مسترد شده بود، با آزاد شدن از زندان به تهران بازگشت، اما به نظر می‌رسد آزادی او در قالب یک فرآیند تبادل زندانی با استرالیا انجام شده باشد. نحوه بازداشت و نگهداری خانم قدس‌کنی، به ویژه هنگام بارداری و عدم مرخصی به او برای زایمان، بارها از سوی ایران به عنوان یک رفتار غیرقابل قبول از سوی استرالیا و امریکا مورد اشاره قرار گرفته بود. به فاصله چند روز بعد از آزادی نگار قدس‌کنی، دو گردشگر استرالیایی در ایران که به دلیل استفاده از پهپاد و تصویر‌برداری در مراکز ممنوعه در تهران بازداشت شده بودند و رضا دهباشی، دانشجوی ایرانی ساکن استرالیا هم که با اتهام‌هایی مشابه خانم قدس‌کنی در زندان و نوبت استرداد به امریکا بود، از زندان‌های استرالیا آزاد شدند.
29 مهرماه سال جاری، سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در گفت‌وگو با خبرنگاران از ارایه فهرست بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در امریکا به این کشور خبر داد. موسوی گفت: «لیستی به آنها داده‌ایم اگر اراده‌ای باشد امیدوار به آزادی این افراد هستیم.» چهار هفته بعد، سخنگوی وزارت خارجه از «امیدهای تازه» برای آزادی مسعود سلیمانی از بازداشت غیرقانونی در امریکا خبر داد. سید عباس موسوی در پاسخ به سوال خبرنگاری
در مورد آزادی این بازداشت شده ایرانی گفت: «در خصوص گروگان‌های ما در ایالات متحده امریکا و بقیه کشورها، از جمله آقای دکتر سلیمانی، اقدامات و رایزنی‌ها ادامه دارد. جمهوری اسلامی ایران موضوع را رها نکرده و نخواهد کرد. در هر مناسبتی از مجاری رسمی و از طریق واسطه‌ها درخواست‌های خودش را ارایه داده و یک‌سری امیدهایی زنده شده است. اگر اجازه بفرمایید ابتدا این اقدامات انجام شود و بعد ان‌شاءالله توسط ما یا سایر نهادها اطلاع‌رسانی خواهد شد.»
15 ماه تعلل
یک‌سال و سه ماه بعد از اینکه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، با پیشنهاد مبادله بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در امریکا به ازای آزادی یک دانشجوی دکترای امریکایی در ایران به نیویورک رفت؛ ایران که پیش از این چندین بار در قالب اقدامات بشردوستانه، بهرغم رویکرد خصمانه واشنگتن علیه تهران و فقدان روابط کنسولی، فرآیند مبادله زندانیان را با امریکا انجام داده بود، مدت‌ها بود که پیشنهاد تبادل زندانیان را به عنوان یک نشانه حسن نیت مطرح می‌کرد، اما امریکا تا مدتی پیش حاضر به پذیرش این پیشنهاد نشده بود. نزدیک به یک ماه بعد از سفر سال پیش محمدجواد ظریف برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و مطرح شدن پیشنهاد تبادل زندانی، دولت ایالات متحده امریکا، یک استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی را که برای شرکت در یک پروژه تحقیقاتی به امریکا سفر کرده بود، بدون اتهام مشخصی بازداشت کرد. دولت دونالد ترامپ، از ابتدا اعلام کرده بود که علاقه چندانی به اقدام برای آزادی محکومان امنیتی و جاسوسی با تابعیت امریکایی در ایران ندارد و بیشتر علاقه‌مند است تا از آنها به عنوان اهرم فشار و ابزاری برای پیشبرد سیاست حداکثری علیه ملت ایران استفاده کند. در نتیجه پیشنهاد محمدجواد ظریف برای تبادل مستقیم بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در خاک امریکا و دیگر کشورها به اتهام‌های واهی مربوط به تلاش برای دور زدن تحریم‌های غیرمشروع امریکا با محکومان دارای تابعیت امریکا را در دادگاه‌های ایران مطرح کرده بود، برای مدت طولانی روی زمین ماند. ظریف اردیبهشت ماه بار دیگر به نیویورک سفر کرد تا در نشست «روز چندجانبه‌گرایی» سازمان ملل متحد شرکت کند. او در حاشیه این نشست در گفت‌وگویی خبری تاکید کرد که شش ماه پیش پیشنهاد تبادل زندانیان را به امریکایی‌ها داده است و آنها هیچ جوابی به پیشنهاد او نداده‌اند.
بهرغم تعلل امریکا در پاسخ به درخواست ایران، دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی از تلاش برای آزادی شهروندان ایران که به گفته سخنگوی وزارت امورخارجه «به اتهام واهی دور زدن تحریم‌ها از سوی دولت امریکا بازداشت و زندانی شده‌اند» و نگهداری آنها به مثابه «آدم‌ربایی و گروگان‌گیری» است، پایان نداد.
مهر ماه سال جاری بود که بعد از سفر امسال محمدجواد ظریف به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بار دیگر پیشنهاد تبادل محکومان امنیت تبعه امریکا در خاک ایران با بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در امریکا و دیگر کشورهای جهان به درخواست امریکا مطرح شد. این‌بار ظریف، مشخصا خواهان آزادی مسعود سلیمانی استاد و پژوهشگر ایرانی بود که بعد از سفر پیشین او به نیویورک توسط نیروهای امنیتی امریکا به شکل غیرقانونی بازداشت شده بود. ظریف در گفت‌وگو با شبکه خبری ان‌پی‌آر امریکا در نیویورک گفت: «یک استاد دانشگاه ایرانی، با ویزای معتبر به سمت امریکا پرواز کرده و در حالی که در آسمان است، بدون اطلاع او ویزایش را باطل و بازداشتش می‌کنند. او هیچ جرمی مرتکب نشده است. من باید به همسر او چه بگویم؟ فرد چینی-امریکایی که شما به نامش اشاره می‌کنید، بر اساس حکم دادگاه در زندان است. من قبلا هم پیشنهاد مبادله آنها را مطرح کرده‌ام. من وزیر خارجه‌ام، نمی‌توانم به دادگاه بروم و بگویم «این فرد را آزاد کنید» بلکه می‌توانم به دادگاه بروم و بگویم «می‌توانم این فرد را با یک ایرانی مبادله کنم»، این‌گونه استدلالم جایگاه حقوقی پیدا می‌کند.»
به خاطر دو بطری دارو
مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی سلول‌های بنیادی، مهر ماه سال 1397 در فرودگاه شیکاگو، در حالی که با ویزای معتبر و دعوتنامه «مایو کلینیک مینه‌سوتا» به امریکا سفر کرده بود، توسط نیروهای امنیتی امریکایی بازداشت شد. سلیمانی بیش از 14 ماه بود که بدون صدور کیفرخواست و بدون تفهیم اتهام مشخص، در امریکا در بازداشت موقت نگهداری می‌شد. دولت امریکا دلیل بازداشت این پژوهشگر ایرانی را «تلاش برای دور زدن تحریم‌ها» عنوان کرد. مطالعه اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهد که بازداشت این پژوهشگر ایرانی به دلیل درخواست خرید «دو بطری هورمون رشد» از داروخانه‌های امریکایی توسط یکی از شاگردان پیشینش بوده است. به نوشته خبرگزاری آسوشیتدپرس، اتهام مذکور، شهریور ماه 2016 به یکی از شاگردان دکتر سلیمانی وارد شده است که در حال خروج دو بطری دارو، در فرودگاه آتلانتا بازداشت می‌شود. این بازداشت زمانی رخ داده است که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران لغو شده بود، هر چند به ادعای رژیم امریکا، دارو و اقلام بشردوستانه اصولا از ابتدا در چارچوب تحریم‌های این کشور علیه مردم ایران قرار نداشتند. در طول 14 ماه بازداشت غیرقانونی و خودسرانه مسعود سلیمانی در امریکا، دو شاگرد پیشین او، مریم جزائری و محبوبه قائدی که ساکن امریکا بودند، هم از سوی دستگاه قضایی رژیم امریکا مورد اخاذی 450 هزار دلاری (54 میلیارد ریالی) قرار گرفته‌اند. دستگاه قضایی امریکا این رقم را به عنوان وثیقه از این افراد دریافت کرده و ممکن است با محکوم کردن آنها در دادگاه‌های فرمایشی به سادگی این پول‌ها را ضبط کند. این دو پژوهشگر زیست‌شناسی و سلول‌های بنیادی از سال 2016 تاکنون بارها با آزار و اذیت دستگاه قضایی و امنیتی امریکا مواجه شده‌اند و چندین بار مورد بازداشت و بازجویی‌های خودسرانه قرار گرفته‌اند. این در حالی است که کارشناسان اف‌بی‌آی امریکا تایید کرده‌اند، این داروها هیچ کاربرد دوگانه‌ای ندارند و فقط می‌توانند در روند پژوهش‌های سلولی مورد استفاده قرار گیرند.
محکوم به جاسوسی
ژائو ونگ، دانشجوی سال چهارم دکترای تاریخ در دانشگاه پرینستون امریکا بود که برای انجام «پژوهشی در مورد شباهت حکومت‌های منطقه» به ایران می‌آید. بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت دانشگاه پرینستون، او برای این پژوهش 8500 دلار از دانشکده تاریخ پرینستون و 8800 دلار از «مرکز مطالعات ایران و خلیج‌فارس شرمین و بیژن مصور-رحمانی در دانشگاه پرینستون» کمک‌هزینه گرفته بود. او 28 مرداد سال 1395 در تهران بازداشت شده است. به نوشته رسانه‌های امریکایی او در نامه درخواست ویزای خود به دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن‌دی‌سی، درخواست خود برای استفاده از اسناد کتابخانه ملی ایران و آرشیو اسناد دیپلماتیک وزارت امورخارجه را مطرح کرده است. خبرگزاری میزان تیرماه سال 1396 بازداشت و محاکمه این فرد را به دلیل «تلاش برای دسترسی به اسناد محرمانه و حساس» توصیف کرده است. بر اساس این گزارش، این فرد 45 هزار صفحه اسناد کتابخانه‌ها و آرشیوهای دولتی ایران را نزد خود نگهداری می‌کرد. ژائو ونگ، به زندان 10 ساله به دلیل جاسوسی محکوم شد. او پیش از مبادله در سوییس با مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه ایرانی بازداشت شده در امریکا، 3 سال و 4 ماه از حکم خود را پشت سر گذاشته بود که معادل یک‌سوم از کل دوران زندانش بود. او در طول دوران محاکمه و حبسش در ایران، ضمن دسترسی به وکیل، چندین ملاقات کنسولی از سوی سفارت سوییس در تهران به عنوان حافظ منافع کشور متبوعش داشته و به صورت مرتب با خانواده‌اش در تماس بوده است.
سابقه تبادل
تهران بهرغم رویکردهای خصمانه امریکا علیه ملت ایران و فقدان روابط کنسولی و دیپلماتیک میان دو کشور، تاکنون بارها بر مبانی بشردوستانه، در فرآیند تبادل زندانیان، اتباع امریکایی بازداشت شده یا محکوم در ایران را در مقابل آزادی گروگان‌ها یا بازداشت‌شدگان ایرانی در امریکا آزاد کرده است. شبانگاه 26 دی ماه سال 1394 (16 ژانویه 2016) همزمان با اجرایی شدن توافق برجام، 4 شهروند امریکایی به نام‌های جیسون رضاییان، خبرنگار واشنگتن‌پست در تهران، سعید عابدینی، امیر حکمتی، متیو تریویتیک و نصرت‌الله خسروی‌رودسری، در مقابل آزادی 7 شهروند ایرانی یا ایرانی-امریکایی از زندان آزاد شدند. بهرام مکانیک، خسرو افقهی، تورج فریدی، نادر مدانلو، آرش قهرمان، نیما گلستانه و علی صابونچی، 7 ایرانی بودند که در امریکا به دلیل تجارت یا داد و ستد با افراد یا نهادهای ایرانی زندانی شده بودند.
ایران گاهی حتی بدون تبادل زندانی هم بر اساس مبانی بشردوستانه، محکومان یا بازداشت‌شدگان امریکایی را در خاک خود آزاد کرده است. برای مثال سارا شورد، شین بائر و جاشوا فتال، سه کوهنورد امریکایی که سال 8 مرداد 1388 به دلیل ورود غیرقانونی به خاک ایران بازداشت شدند، در سال‌های 1389 و 1390 آزاد شدند. گفته می‌شود این آزادی با وساطت سلطان قابوس، سلطان عمان انجام شده است. برخی تحلیلگران یکی از نشانه‌های حسن نیت برای آغاز رایزنی‌های مستقیم تهران و واشنگتن در مورد پرونده هسته‌ای در عمان را، آزادی همین سه زندانی عنوان می‌کنند.
کسی برای تبادل مانده است؟
در حالی که ایران تعداد بازداشتی‌های غیرقانونی به اتهام‌های مربوط به دور زدن تحریم‌ها در خاک امریکا و به درخواست امریکا در دیگر نقاط جهان را «حدود 20 نفر» اعلام می‌کند، امریکا هم همچنان تعدادی از شهروندان خود را که در ایران بازداشت یا محکوم به زندان شده‌اند. از جمله این افراد دو شهروند دو تابعیتی ایرانی- امریکایی به نام‌های سیامک و باقر نمازی هستند. کارن وفاداری شهروند دیگر ایرانی- امریکایی است که در ایران به حبس محکوم شده است. مایکل وایت، یک کارمند پیشین نیروی دریایی امریکا هم
به خاطر شکایت خصوصی در ایران زندانی شده است. امریکا همچنین مدعی است رابرت لوینسون، مامور بازنشسته اف‌بی‌آی که 12 سال پیش مفقود شده، در ایران محبوس است، ایران همواره حضور این فرد در کشور را تکذیب کرده است.
رد پیشنهاد امریکایی‌ها
وزیر خارجه کشورمان که به همراه دکتر سلیمانی وارد فرودگاه مهرآباد شد، در جمع خبرنگاران گفت: امروز دکتر سلیمانی بعد از تحمل 14 ماه سختی بی‌نهایت به ایران بازگشتند؛ استادی که در طول این دوره بارها امریکایی‌ها به ایشان پیشنهاد داده بودند که به جای بازگشت به کشور یا در زندان ماندن بپذیرد که در این کشور بماند ولی این استاد وطن‌پرست این پیشنهاد را نپذیرفتند. ظریف با بیان اینکه من افتخار می‌کنم که در خدمت این مرد بزرگ هستم، افزود: در اینجا لازم است که از شورای عالی امنیت ملی، قوه قضاییه و دستگاه‌های امنیتی قدردانی کنم که موجب شدند با تبادل یک زندانی امریکایی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود براساس رأفت اسلامی مورد بخشش قرار گرفت و به امریکا بازگشت، این استاد بزرگوار را در ایران داشته باشیم.
تشکر ترامپ از ایران
«دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریکا شنبه‌شب (به وقت تهران) از ایران بابت موافقت با مبادله زندانیان میان دو کشور تشکر کرد و مدعی شد که این امر نشانه امکان‌پذیر بودن توافق میان دو کشور است. به گزارش فارس، ترامپ در واکنش به آزادی ونگ در توییتر نوشت: «او که در دوره دولت اوباما بازداشت شده بود (با وجود هدیه 150 میلیارد دلاری)، در دولت ترامپ بازگشت. از ایران بابت یک مذاکره بسیار منصفانه متشکرم. دیدید، می‌توانیم با هم معامله کنیم!»
