دکتر محمد علی نیلفروش‌زاده؛ فوق تخصص پوست، مو و جراحی زیبایی، دبیر انجمن پوست، استاد پوست دانشگاه علوم پزشکی تهران
بارداری دوره‌ای از تغییرات هورمونی و متابولیکی ss وسیع و شدید است که چون موقتی است بدن قادر به تحمل آن می‌باشد.
در طی این دوره تغییرات متعددی در پوست، ناخن و موها بروز می‌کند. ضایعات و تغییرات پوستی در طول بارداری فوق‌العاده شایع هستند.
به علت شرایط خاص روحی و روانی زنان باردار این تغییرات می‌توانند سبب بروز نگرانی‌هایی شوند که مربوط به زیبایی ظاهری امکان عود در بارداری‌های بعدی اثرات این تغییرات روی جنین و یا مجموعه‌ای از آنها باشد.
تمام تغییرات پوستی در دوران بارداری از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند. برخی از ضایعات شایع می‌باشند و تقریباً در تمام زنان باردار مشاهده می‌شود و یا برخی ضایعات که اختصاص به دوران بارداری دارد و بعد از زایمان از بین می‌روند.
حاملگی می‌تواند بعضی بیماری‌های پوستی که فرد قبلاً به آن مبتلا بوده را تشدید یا تخفیف دهد. حال به تک تک این تغییرات اشاره‌ای می‌کنیم.
تیره شدن پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش تولید ملانین از سلول‌های ملانین‌ساز درجات مختلفی از تیره شدن منتشر پوست در اکثر زنان باردار در فاصله هفته‌های اول تا نیمه بارداری مشاهده می‌شود.
این تغییرات در زنان با پوست تیره‌تر مشهودتر است. مناطقی از بدن که به طور طبیعی تیره‌تر هستند بیشتر دچار این فرآیند می‌شوند و تیرگی در این نواحی بیشتر دیده می‌شود به خصوص نوک سینه‌ها و هاله حاشیه آن نواحی تناسلی و خط میانی دیواره شکم که به آن خط سیاه گفته می‌شود.
همچنین گاهی این تغییرات در زیر بغل و کشاله ران‌ها نیز دیده می‌شود. این تغییرات بعد از دوران بارداری از بین می‌روند ولی ممکن است درجاتی از آن باقی بماند.
همچنین خال‌های تیره ممکن است کمی بزرگتر و تیره‌تر شوند و خال‌هایی که قبلاً مورد توجه نبودند مشخص گردند.
باید توجه داشت که این تغییرات در خال‌ها به طور یکسان است و اگر تغییر خاصی در یک خال به وجود آید مثل بزرگ شدن تیرگی شدید و یا وجود علائمی مثل خارش سوزش و یا خونریزی باید توسط یک متخصص پوست بررسی گردد.
ماسک حاملگی یا ملاسما در بیشتر از هفتاد درصد زنان باردار بخصوص در پوست‌های سبزه در نیمه دوم زمان حاملگی به وجود می‌آید.
این ماسک یا تیرگی در نواحی مختلف صورت ظاهر می‌شود و بیشتر در لب بالا، گونه‌ها، چانه، پیشانی و روی بینی دیده می‌شود که به دنبال تماس با آفتاب شدت می‌یابد.
تیرگی معمولاً به رنگ قهوه‌ای و به صورت قرینه می‌باشد.
این تغییرات در زنان غیر باردار به دنبال استفاده از داروهای جلوگیری از حاملگی و یا گاهی بدون مصرف این داروها و حتی در مردان نیز ممکن است دیده شود.
ماسک حاملگی بعد از زایمان از بین می‌رود و یا ممکن است با درجاتی از تیرگی باقی بماند.
تغییرات مو در بارداری
بیشتر زنان در زمان بارداری به درجاتی از پرمویی دچار می‌شوند که در صورت واضح‌تر از نواحی دیگر است.
این پرمویی در نتیجه اثرات هورمونی دوران بارداری است و در فواصلی بعد از زایمان از بین می‌روند. در سر هم موها پر پشت‌تر می‌شوند و ریزش طبیعی مو هم کم می‌شود.
بعد از زایمان به دلیل برگشت وضعیت هورمونی به قبل از بارداری؛ نسبت موهای در حال رشد نیز به حالت طبیعی بر می‌گردد و 3-5 ماه بعد از زایمان یک ریزش نسبتاً زیاد مو را خواهیم داشت که علاوه بر اثرات افت هورمون‌های دوران بارداری؛ اثرات تغذیه‌ای و کاهش املاح خونی به خصوص آهن و همچنین مسائل روحی و روانی بعد از زایمان نیز در این ریزش سهیم هستند.
شیر دادن جدا از مسائل تغذیه‌ای هیچ نقشی در ریزش مو ندارد و اگر مادری به طور صحیح تغذیه شود و کالری و ویتامین و آهن کافی به بدنش برسد با شیر دادن هیچ نوع اثری در بدن وی به وجود نمی‌آید.
این ریزش بعد از زایمان با برگرداندن کمبود مواد خونی و تغذیه کافی معمولاً بعد از چندین ماه بر طرف گردیده و تراکم موها به حد قبل از بارداری می‌رسد.
در موارد نادری کمبود موهای ریزش کرده به حد قبل از بارداری نمی‌رسد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
در صورتی که تا یک سال بعد از زایمان کمبود مو در سر و یا وجود موهای ضخیم در صورت و نواحی دیگر بدن که در دوره بارداری به وجود آمده از بین نرود باید بیمار از نظر هورمون آندروژن و وجود کیست و علل دیگر بررسی گردد.
ناخن‌ها
خانم‌های باردار معمولاً از شکنندگی ناخن و ایجاد شیارهای عرضی در ناخن شکایت می‌کنند و در مواردی ممکن است ناخن از بستر جدا شود.
این تغییرات ناخن نیز به تغییرات هورمونی نسبت داده می‌شود. ولی باید علل دیگر این تغییرات در ناخن بررسی گردد.
وجود خطوط تیره رنگ طولی در ناخن گرچه در دوران حاملگی ممکن است به وجود آید ولی رد کردن دیگر علل این خطوط تیره باید انجام گیرد.
غدد عرق
ترشحات غدد عرق در دوران بارداری در تمام سطح پوست بجز کف دست و پا افزایش دارد و به دلیل تغییرات هورمونی این دوره می‌باشد و به این دلیل زنان باردار بیشتر دچار عرق‌سوز می‌شوند.
غدد آپوکرین
این غدد بیشتر در نواحی زیر بغل و ناحیه تناسلی وجود دارند و مسئول بو بدن می‌باشند. در دوران بارداری ترشح این غدد کم می‌شود.
غدد چربی
در دوران حاملگی ترشح غدد چربی افزایش می‌یابد و بعد از زایمان به حد قبل از بارداری می‌رسد.
اگر در این زمان این چربی‌های اضافی از سطح پوست شسته نشوند می‌تواند باعث به وجود آمدن جوش صورت گردند.
عروق پوست
تغییرات متعددی در ساختمان و عملکرد عروق پوست در طی بارداری ممکن است رخ دهد.
از آنجا که این تغییرات منحصر به این دوره نیستند؛ در صورت بروز این تغییرات باید با یک متخصص پوست مشاوره گردد.
عروق پوست در طی بارداری
آنژیوم عنکبوتی: به شکل یک برجستگی یا هم سطحی قرمز رنگ به اندازه سر سنجاق که دارای یک قسمت مرکزی و در اطراف آن یکسری عروق قرمز ریز بطور شعاعی دیده می‌شود.
بیشتر این ضایعات در نیمه فوقانی بدن دیده می‌شود و معمولاً در ماه‌های دوم تا پنجم بروز می‌کند و بعد از زایمان نیز از بین می‌روند.
این ضایعه عروقی در افراد دیگر نیز می‌تواند دیده شود ولی در دوران بارداری شیوع آن نسبتاً زیاد است.
قرمزی کف دست: در زنان با پوست روشن بیشتر دیده می‌شود که بعلت تغییرات هورمونی و افزایش خونرسانی به سطح پوست می‌باشد ولی در بیماری‌های دیگر نیز این پدیده به وجود می‌آید.
زنان باردار با قرمزی کف دست اگر دارای علائم دیگر نیز باشند باید برای رد علل دیگر مورد بررسی قرار گیرند.
واریس: وریدهای متسع (واریس) در پاها و هموروئید (بواسیر) از عوارض شایع حاملگی است و به علت فشار جنین روی وریدهای بزرگ داخل شکمی و همچنین اثرات هورمونی زمان بارداری است.
در صورتی که تورم و اتساع وریدی مشهود باشد با پزشک خود مشورت نمائید چون می‌تواند نتیجه مسمومیت حاملگی یا دیگر علل آن مثل ناراحتی قلبی باشد.
لثه‌ها
اکثر زنان باردار دچار قرمزی و تورم لثه‌ها می‌شوند به خصوص اگر بهداشت دهان و دندان به خوبی انجام نگیرد باعث دردناک شدن و زخمی شدن گردد.
این تغییرات بعد از زایمان از بین می‌رود.
خطوط کشش یا استریا
پیدایش این خطوط در دوره بارداری یک یافته شایع می‌باشد. این خطوط در اکثر زنان باردار در ماه‌های ششم و هفتم حاملگی ابتدا در دیواره شکم ظاهر شده و بعداً به میزان کمتری بر روی سینه‌ها نیز نمایان می‌شود.
در نواحی دیگر از جمله ران‌ها و بازوها با در صد کمتری این خطوط دیده می‌شود. علت به وجود آمدن این خطوط پوستی را به تغییرات زمان بارداری و افزایش جثه جنین و فشار آن روی پوست و کش آمدن پوست و در نتیجه پاره شدن بافت الاستین که مسئول کشش و نگه‌دارنده پوست است، نسبت می‌دهند.
رنگ این خطوط در ابتدا قرمز تا صورتی و یا ارغوانی است و گاهی همراه با خارش می‌باشد. بعد از زایمان این خطوط تا حدی جمع می‌شوند ولی بطور کامل از بین نمی‌روند و معمولاً به رنگ پوست در می‌آیند و کمی فرو رفته و چروکیده دیده می‌شوند. استریا معمولاً یک مشکل ظاهری است.
ولی در مواردی که این خطوط وسیع باشند امکان زخمی شدن و عفونی شدن وجود دارد که باید مراقبت‌های خاصی انجام گیرد.
استریا در موارد غیر بارداری نیز دیده می‌شود از جمله در پسرها و دختران در سنین بلوغ که در ارتباط با افزایش سریع‌تر حجم بدن نسبت به رشد سطحی پوست است و در نواحی باسن، ران‌ها، کمر و سینه به وجود می‌آید.
آویزه‌های پوستی (تگ پوستی)
در اواخر حاملگی بصورت گوشت آویزان در نواحی گردن، صورت، سینه و زیر پستان برنگ صورتی یا هم رنگ پوست پدیدار می‌شود و شبیه زگیل می‌باشد.
اندازه آنها می‌تواند کوچک به قطر سر سوزن تا اندازه یک نخود باشد و معمولاً بعد از زایمان از بین می‌روند.
باید آنها را از زگیل تشخیص داد چون اگر زگیل باشد باید بیشتر مورد توجه و درمان قرار گیرد.
بیماری‌های شایع خاص دوران بارداری
یک خانم حامله علاوه بر بیماری‌هایی که یک فرد غیر حامله می‌گیرد به برخی بیماری‌های خاص دوران بارداری نیز مبتلا می‌گردد.
خارش حاملگی: حدود یک پنجم زنان باردار به درجاتی از خارش مبتلا می‌گردند.
در اکثر موارد این خارش در زمینه یک بیماری پوستی شایع مثل کهیر، اگزما، حساسیت داروئی و یا ابتلا به بیماری‌های قارچی یا انگلی مثل گال به وجود می‌آید ولی در اندکی از این خانم‌ها خارش شدیدی وجود دارد که با هیچ ضایعه پوستی مشخصی همراه نیست که به آن خارش حاملگی می‌گویند.
در این حالت خارش در سه ماهه سوم حاملگی به وجود می‌آید و اغلب محدود به شکم است ولی گاهی منتشر می‌گردد و به دست و پا هم می‌رسد.
علت خارش حاملگی اختلال در‌ترشح صفرا از کبد می‌باشد.
این خارش بعد از زایمان از بین می‌رود ولی در حاملگی‌های بعدی و یا با مصرف قرص ضد بارداری عود می‌کند.
خارش حاملگی تاثیری بر روی سلامت مادر (به جز خارش) و جنین ندارد.
بثورات کهیری حاملگی: در اندکی از زنان باردار بروز می‌کند و بصورت ضایعات کهیری است. معمولاً این حالت در ماه آخر حاملگی دیده می‌شود ولی می‌تواند زودتر نیز ظاهر شود.
این بیماری در حاملگی‌های اول دیده می‌شود و بندرت در حاملگی‌های بعدی با شدت کمتری عود دارد.
علت آن دقیقاً مشخص نشده ولی افزایش سن مادر و جنین را به آن نسبت می‌دهند.
این بیماری به صورت ایجاد ضایعات کهیری شدیداً خارش‌دار بیشتر در روی شکم نواحی خطوط پوستی (استریا) و در موارد نادری روی سینه، بازوها و ران‌ها ظاهر می‌شود.
این ضایعات بعد از زایمان از بین می‌روند ولی بلافاصله بعد از زایمان ممکن است شدت آن افزایش یابد.
این بیماری تاثیری بر روند حاملگی و سلامت جنین ندارد و معمولاً نوزادان متولد شده بزرگتر از حالت طبیعی هستند.
این بیماری درمان و مراقبت خاصی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:
