برای اجابت دعا، رعایت چند نکته ضروری است:
١ـ با طهارت و وضوء بودن.
٢ـ رو به قبله بودن افضل است.
٣ـ اقرار به گناه و عصیان.
٤ـ خویشاوندان و دردمندان را در نظر داشتن.
٥ـ اعتقاد به خدا و صفات او.
٦ـ حسن ظن به خدا.
٧ـ خشوع و توجّه به معانی.
٨ـ اندیشه و تفکر و پند گرفتن از مضمون و محتوای دعا.
٩ـ تصفیه باطن از آلودگی.
10 ـ اخلاص.
در این نوشتار در مورد دعا مطالبی را تقدیم شما عزیزان می کنیم که با توجه به آن امید است که به استجابت نزدیکتر باشد:
١ـ دعا با توجه
دعاکننده باید توجه داشته باشد که مخاطب او مالک و خالق اوست پس باید با تمام وجود توجهش به دعای خود باشد و معلوم است که صرف حرف زدن بدون توجه در حقیقت بی اعتنایی به مخاطب است، هر چند خداوند متعال این بی اعتنایی را می بخشد اما نباید انتظار اجابت دعا را داشت. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «خداوند متعال دعای دل غافل را مستجاب نمی کند پس هنگام دعا با تمام وجود رو به سوی خدا بیاور، پس از آن یقین به اجابت داشته باش.» (1)
٢ـ دعا با قلب پاک
دلی که پر از وسوسه های شیطانی و هواهای نفسانی است نمی تواند با مبدا خیر و کمال مطلق در ارتباط باشد وقتی دل در طلب گناه باشد بر زبان راندن دعا و درخواست خیر، فقط ابراز کردن چند جمله ی دروغ است لذا امیرمومنان علیه السّلام می فرمایند: «بهترین دعا آن است که از سینه ای پاک و قلبی پرهیزگار صادر شود.» (2)
٣ـ دعا همراه خوف و طمع
اگر دعا با توجه باشد، هم خوف به همراه دارد و هم طمع؛ ترس از گناه که مبادا انسان را مبغوض حق تعالی کند و در نتیجه مانع اجابت دعا بشود. اما از طرفی فضل و کرم خداوند باعث طمع انسان به استجابت دعا می شود. خداوند می فرماید: «در حال خوف و طمع دعا کنید.» (اعراف/ 56)
پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «وقتی کسی دعا می کند آن را عمومیت دهد (و برای دیگران نیز دعا کند) چرا که باعث استجابت دعا می شود.»
٤ـ دعا با حال ذلت و گدایی
انسان همه ی هستی خود را از خدا دارد و هیچ چیز او از خودش نیست. چه چیزهایی که مال شخص او، محسوب می شود و مخصوص خود اوست همچون روح و بدن. مال، همسر و فرزند؛ و چه نعمتهای عمومی که همه ی بندگان خدا از آن بهره مندند و اغلب، این نعمتها مورد غفلت و فراموشی هستند مثل خورشید، دریا، زمین و حتی قوانین طبیعی این جهان. بنابراین انسانها به معنای واقعی، فقیر هستند پس در دعا باید اول توجه به این فقر و ذلت خود داشته باشد و با همان حال دعا کند. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «خداوند متعال به موسی وحی کرد: ای موسی، وقتی در پیشگاه من هستی، همچون بنده ی ذلیل و فقیر باش.» (3)
٥ـ خوش گمانی به خدا
برآوردن حاجت بندگان به هر اندازه بزرگ باشد برای خداوند، هیچ زحمتی ندارد و از طرفی خداوند کریم و بخشنده است و نعمتهای بی شماری را به بندگان خود داده است پس شایسته است انسان وقتی دعا می کند به اجابت آن خوش گمان باشد چنانکه امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «وقتی دعا کردی در همان حال فکر کن حاجتت برآورده شده و حاضر است» (4) همچنین پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله می فرمایند: به درگاه خداوند در حالی دعا کنید که یقین به اجابت دارید. (5)
٦ـ اصرار در دعا
امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «قسم به خدا، چون بنده ای در حاجت خود اصرار کند خداوند حاجتش را برآورد (6)» و پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «هر کس دری را پی در پی بکوبد و اصرار کند عاقبت گشوده شود(7)
٧ـ دستها را بلند کردن
امام حسین علیه السّلام می فرمایند: «رسول خدا هنگام دعا دستانش را بالا می برد همچون مسکینی که غذا طلب می کند.» (8) «از حضرت علی علیه السّلام پرسیدند: چرا باید دستها را به سوی آسمان بلند کرد در حالیکه خداوند همه جا هست. حضرت فرمودند: به دلیل آیه ی و فی السما رزقکم و ما توعدون (الذاریات/22) چون رزق و روزی انسان از آسمان نازل می شود.»(9)
٨ـ عمومیت دادن به دعا
پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «وقتی کسی دعا می کند آن را عمومیت دهد (و برای دیگران نیز دعا کند) چرا که باعث استجابت دعا می شود.» (10) خود معصومین علیهم السلام این نکته را رعایت می کردند. «امام حسن علیه السّلام می فرمایند: یک شب مادرم به دعا ایستاد و من هر چه گوش کردم نشنیدم برای خودش دعا کند. پرسیدم چرا فقط برای دیگران دعا می کنید و خود را فراموش کرده اید. مادرم فرمود: الجار ثم الدار اول همسایه بعد اهل خانه.»(11)
٩ـ پنهانی دعا کردن
خداوند می فرمایند: «پروردگارتان را در حال تضرع و مخفیانه بخوانید» (اعراف/ 55) امام رضا علیه السّلام می فرمایند: «یک دعای پنهانی بنده برابر است با هفتاد دعایی که به صورت آشکارا و علنی باشد.» (12) چرا که بهترین راه برای فرار از ریا در عبادات، انجام مخفیانه آن است.
١٠ـ دعای جمعی
به فرموده ی حضرت علی علیه السّلام: «دست خدا همیشه همراه جماعت است.» (13)
دعا نیز اگر با جماعت باشد امکان اجابت آن بیشتر است. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «هرگاه چهار نفر یک چیز را با هم از خدا طلب کنند، قبل از متفرق شدن، دعایشان اجابت می شود.» (14) همچنین می فرمایند: «وقتی پدرم از پیشامدی ناراحت می شد، زنها و بچه ها را جمع می کرد و دعا می فرمود و بقیه، آمین می گفتند.» (15)
آیا در خواندن دعا، بعضی از قواعد تلاوت قرآن مجید باید رعایت شود؟
امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «هرگاه چهار نفر یک چیز را با هم از خدا طلب کنند، قبل از متفرق شدن، دعایشان اجابت می شود.»
در پاسخ به این پرسش، می توان گفت قواعد دو گونه است; یکی آن مواردی که عدم رعایت آن موجب تغییر در معنا و مفهوم می شود. و چه بسا در مواقعی موجب بطلان خواسته ی ما بشود. به عنوان مثال تفاوت دو حرف هاء و حاء در دو کلمه ی اَهْوی و اَحْوی، به صورتی که «هاء» در کلمه ی اَهْوی با محدود کردن هوا در میان تارهای صوتی به صورت ساده ادا می شود ولی در اَحْوی حرف حاء حلقی و با گرفتگی خاصی ادا می شود. (حبیبی، علی و شهیدی، محمد رضا، روان خوانی و تجوید قرآن کریم، ص 102) قسم دیگر قواعدی است که عدم رعایت آن مخلّ در معنا نمی باشد. یعنی رعایت آن موارد در تلاوت دعا چندان ضروری به نظر نمی رسد، اعم آن موارد عبارت اند از حروف کوتاه (فتحه، کسره و ضمّه) و حروف کشیده (الف مدی، یاء مدی و واو مدی) و مدّ. مانند کلمه ی شاءَ که در هنگام تلاوت، لازم نیست صدا بیش از اندازه کشیده شود زیرا چه این کار را انجام بدهیم یا ندهیم، در هر صورت معنا را می رساند. با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت که; رعایت قواعد در تلاوت دعا در موارد تمایز حروف ها ضروری است ولی در حرف های مدی و اِماله لازم نیست.
-----------------------------------------------------------------
(1) شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 473.
(2) ابن ابی جمهور احسائی، عوالی اللآلی، ج 4، ص 19.
(3) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 313.
(4) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 305.
(5) علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 90 ص 305.
(6) شیخ کلینی، کافی،ج 2، ص 475.
(7) غررالحکم، ص 193.
(8) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 294.
(9) همان، ص 308.
(10) شیخ کلینی، ج 2، ص 487.
(11) شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، ص 112.
(12) شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 476.
(13) نهج البلاغه، خطبه 127.
(14) شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 160.
(15) شیخ کلینی، کافی، ج 2، ص 487.