به گزارش ایسنا بر اساس خبر رسیده، نشست نقد کتاب «سایه‌نویسی و اخلاق اصالت» تالیف جان سی. نپ و آزالیا ام هولبرت با ترجمه احسان شاه‌قاسمی با حضور محسن جوادی - معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی -، عیسی علیزاده - معاون فرهنگی جهاددانشگاهی -، عادل تقوی - رییس سازمان انتشارات جهاددانشگاه - ، علیرضا دهقان - استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران - و مترجم کتاب برگزار شد.
احسان شاه‌قاسمی - مترجم کتاب و عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران - با تشکر از سازمان جهاد دانشگاهی برای چاپ این کتاب در کمتر از 10 ماه گفت: به عنوان پژوهشگری که کل وقت و انرژی‌ام را بر روی ترجمه منابع رشته‌ام گذاشته‌ام در حال حاضر کتاب‌هایی را در دست ناشران مختلف دارم که شش سال است منتظر چاپ هستند. ارزش این کار جهاد دانشگاهی وقتی مشخص می‌شود که دشواری‌های چاپ و کاغذ را در نظر بگیریم.
او سپس ترجمه این کتاب را گامی در جهت فراهم آوردن مبانی نظری اخلاق پژوهش در علم دانست و اظهار کرد: اگر محیط علمی ما اخلاقی‌تر شود، بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد. همیشه گفته‌ام بسیاری از مشکلات کشور از دانشگاه آغاز می‌شود. فصل یک کتاب به معرفی این اندیشه و چارچوب اخلاقی مورد استفاده در فصول بعدی می‌پردازد. فصل دوم تاریخچه سایه‌نویسی را از اولین سایه‌نویسان شناخته‌شده تا متخصصان ارتباطات امروزی کنکاش می‌کند. فصل‌های بعدی سایه‌نویسی را در زمینه‌های گوناگون، از ارتباطات سیاسی و سازمانی تا نشریات آکادمیک و پزشکی و زمینه‌های حقوقی، پزشکی، موسیقی، و حتی معماری تحلیل می‌کند. همچنین زمینه‌های دیگری مثل ارتباطات مذهبی و شخصی، که سایه‌نویسی در آن‌ها نیز رایج است، بررسی می‌شود.
شاه‌قاسمی درباره مولفان کتاب نیز گفت: جان سی. نپ، یکی از نویسندگان این اثر، بیش از یک دهه مدیریت یک شرکت ارتباطات در آتلانتا را بر عهده داشته و به شرکت‌های بزرگ، سازمان‌های حرفه‌ای، اتحادیه‌های کارگری، شرکت‌های پزشکی، و نهادهای آموزشی خدمات ارائه داده است، موضوع این کتاب را از دیدگاه های مختلف بررسی می‌کند. نپ در عین رهبری تیمی حرفه‌ای از مشاوران و نویسندگان، شخصاً با تعداد زیادی از مدیران اجرایی و مسئولان دولتی برای سایه‌نویسی سخنرانی‌ها، بیانیه‌های مطبوعاتی، نامه‌نگاری به سهامداران، سرمقالات مطبوعاتی و دیگر اشکال ارتباطی همکاری داشته است. نپ، در ابتدای مسیر شغلی خود و زمانی که به عنوان مدیر مطبوعاتی یکی از نامزدهای کنگره ایالات‌متحده فعالیت می‌کرده به خوبی با فضای سخت و پرچالش ارتباطات سیاسی آشنا شده است. این تجربیات سیاسی بعدها زمینه‌ساز فعالیت‌های آکادمیک او در تأسیس و ریاست مراکز اخلاق و رهبری در دو دانشگاه بود.
او افزود: آزالیا ام. هولبرت زمانی به اخلاق ارتباطات علاقه‌مند شد که به عنوان مدیر پروژه در یک مرکز اخلاق و رهبری دانشگاهی فعالیت می‌کرد. یکی از پروژه‌های او طرحی برای پیشگیری از صداقت نداشتن آکادمیک از سوی دانشجویان و استادان بود. او پژوهشی گسترده انجام داد تا گرایش‌ها و فرآیندهای مسائلی مانند سرقت ادبی، تألیف مقالات علمی به‌وسیله شخص سوم، و دیگر مسائل مشابه را دریابد. با استفاده از این پژوهش، هولبرت راه‌کارهایی طراحی و اجرا کرد که با استفاده از آن‌ها درک دانشجویان و استادان از مشکلات اخلاقی نبود صداقت آکادمیک را افزایش دهد.
رابطه متناقص سایه‌نویسی و اخلاق اصالت
در ادامه نشست محسن جوادی - استاد فلسفه اخلاق دانشگاه قم و معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - اظهار کرد: متن کتاب روان ترجمه شده و از این جهت کار جدی و خوبی انجام شده است. موضوع کتاب سایه‌نویسی است و رابطه آن با اخلاق اصالت یک رابطه متناقض است. سایه‌نویسی دو مشکل اخلاقی ایجاد می‌کند؛ فرد درباره خودش تصور نادرستی پیدا می‌کند و فکر می‌کند این کار مال خودش است. مشکل دیگری که به وجود می‌آید، دیگرفریبی است. بحث‌های مختلفی در این‌باره میان فرگه و راسل و کسان دیگری در این‌باره بوده است. این‌که شما کتابی را که مال شما نیست به نام خودتان بزنید با این‌که اتومبیل فرد دیگری را به نام خودتان معرفی می‌کنید، خیلی فرق دارد. برخی می‌گویند سایه‌نویسی مشکلی نیست چون برای مثال وقتی وزیر صحبت می‌کند، مردم می‌دانند که این سخنرانی مال او نیست. اما این مسئله را در تمام عرصه‌ها نمی‌توانیم بگوییم. بحث اصالت در این جا این است که هر فرد می‌خواهد بگوید من منم و من با بقیه یکی نیستم.
او افزود: کتاب در مرحله بعدی در حوزه‌های مختلف مسئله سایه‌نویسی را بررسی می‌کند و مثال‌های زیادی از حوزه‌های مختلف دانشگاهی، سیاسی، پزشکی، حقوقی و غیره را عرضه می‌کند. نویسنده‌ها یک نظریه اخلاقی ترکیبی را عرضه می‌کنند که در آن نتیجه سایه‌نویسی مهم نیست بلکه آن اتفاقی مهم است که باعث سایه‌نویسی می‌شود. در این جا شش وجه به عنوان وجوه اخلاقی در نظر گرفته می‌شود که بر اساس آن می‌توان درباره اخلاقی بودن یا نبودن یک سایه‌نویسی خاص بحث کرد. شش مولفه عبارت است از این‌که آیا متنی سایه‌نویسی هست یا نه، آیا جایگزینی وجود دارد؟، سایه‌نویسی منافع چه کسانی را به خطر می‌اندازد؟، در فرآیند سایه‌نویسی چقدر اخلاق را زیر پا می‌گذاریم؟، آیا سایه‌نویسی انسان را دچار خودفریبی می کند یا نه؟.
جوادی خاطرنشان کرد: نظریه‌ای که پشت کتاب هست، یک نظریه ترکیبی است و چون خود این افراد در این حوزه فعال بوده‌اند، به جای نگاه کلی از بالا، یک نگاه عملی‌تر به سایه‌نویسی دارد. این نظریه‌ها جدیدا طرفدار پیدا کرده‌اند.
او در ادامه بیان کرد: یکی از نکات خوبی که در این کتاب عرضه شده، این است که چالشی وجود دارد میان آن چه نهادها از ما می‌خواهند و آن چه اخلاق از ما می‌خواهد. در هر حال فکر می‌کنم این کتاب یک کتاب خواندنی است که دانشجویان و استادانی از رشته‌ها و حوزه‌های مختلف می توانند از آن بهره بگیرند. دکتر جوادی در پایان از زحمات دست‌اندرکاران نشر این کتاب در سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی تشکر کرد.
ناتوانی نمایندگان مجلس و مجریان تلویزیون از تلفظ درست یک واژه
سپس علیرضا دهقان - استاد ارتباطات و اخلاق رسانه دانشگاه تهران - گفت: سایه‌نویسی موضوع بسیار مهمی است و من خودم دنبال فرصتی بودم که درباره این مسائل صحبت کنم. ذهن من از سایه‌نویسی بیشتر معطوف به کارهای آکادمیک است اما حسن این کتاب این است که ما را به سرزمینی بسیار فراتر و گسترده‌تر از کسانی می‌برد که در جلو دانشگاه نوشته‌ای را به خودشان آویزان کرده‌اند و پیشنهاد نگارش مقاله و کتاب می‌کنند. چنین چیزی در کم جایی در دنیا می‌تواند وجود داشته باشد. اما همان‌طور که گفتم، این کتاب ما را متوجه می‌کند که این مسئله بسیار گسترده‌تر از این چیزهاست و به تقلب و جعل و مقاله‌بازی و کتاب‌بازی در دانشگاه ختم نمی‌شود. من می‌خواهم تاکید کنم که این موارد را در سیاست و فرهنگ کشور خودمان به خوبی می‌بینیم. جای تاسف است که گه گاه می‌بینیم نمایندگان مجلس و مسئولان بلندپایه و حتی مجریان تلویزیون از تلفظ درست یک واژه ناتوانند و این واقعا ناراحت‌کننده است.
دهقان با آوردن مثال‌هایی از وضعیت سایه‌نویسی در ایران، افزود: کتاب در موقع بسیار مناسبی منتشر شده است که ما در وضعیت بسیار بدی از حفظ اخلاق آکادمیک و فراتر از آن هستیم. گسترش این پدیده در جامعه معاصر می‌تواند پدیده‌ای زیانبارتر شود. افراد ضعیف با کمک سایه‌نویسی اعتبار پیدا می‌کنند و در دستگاه‌های اجرایی نفوذ می‌کنند و ناتوانی آن‌ها که منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست می‌شود به کشور آسیب می‌رساند. نتیجه دوم این است که از بی‌اخلاقی قبح‌زدایی می‌کند و کم کم افراد ضعیف وارد دانشگاه می‌شوند و آدم‌های قوی را بیرون می‌کنند و نتیجه آن هم متاسفانه زوال عمومی عقل همگانی خواهد بود. بحث بعدی که مهم است، نشر است. آیا ناشران درجه بندی شده‌اند؟ آیا کسی که کتاب چاپ می‌کند آن را داوری کرده یا صرفا چون کسی ناشر است حق دارد هر چه را دوست دارد منتشر کند؟ وزارت ارشاد می‌تواند با طراحی یک برنامه، ناشران را از نظر اخلاقی و حرفه‌ای رده‌بندی کند.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: سایه‌نویسی می‌تواند یک شغل لازم و سازمان‌یافته و حتی مشروع باشد. اما از آن سو، سایه‌نویسی یک عمل غیراخلاقی و غیرقانونی است. سایه‌نویسی در دو سر این پیوستار حرکت می‌کند که معمولا در سویه غیراخلاقی عمل می‌کند اما ادعا دارد در سوی اخلاقی پیوستار عمل می‌کند. یکی از محاسن این کتاب این است که معیارهایی را هم به ما عرضه کرده است. یکی از معیارهای خوب برای قضاوت، معیار جایگزین‌پذیری است: اگر کسی که برای او سایه‌نویسی کرده‌اند، خودش می‌تواند این متن را بنویسد؟ پاسخ بله یا نه به این پرسش می‌تواند بر قضاوت اخلاقی ما درباره سایه‌نویسی اثر بگذارد.
به رسمیت نشناختن سایه‌نویسی امر شبهه‌ناکی است
عادل تقوی - رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی- هم در این نشست تاکید کرد: سایه‌نویسی گرچه در ساختار سیاسی پذیرفته شده است اما تا زمانی که سایه‌نویسان در سازمان‌ها جایگاه رسمی ندارند، این کار یک کار شبهه‌ناک است. پذیرفته نیست که کسی در حوزه‌ای تخصص نداشته باشد اما سخنرانی‌های او را به صورت حرفه‌ای برای او بنویسند. این باعث می‌شود فردی نالایق بر موقعیتی مهم مسلط باشد و اشکالات او آشکار نشود، و این به آن مجموعه و کل کشور آسیب می‌رساند.
دغدغه مالی توجیهی برای سایه‌نویسی نیست
سپس عیسی علیزاده - معاون فرهنگی جهاددانشگاهی - بحثی را درباره اصالت مطرح کرد و پرسید: آیا می‌توان کتابی نوشت که همه بخش‌های آن‌ها را خود فرد نوشته باشد؟ این ناممکن است. اما مسئله سایه‌نویسی این است که این شیوه کار، کار فکری افراد دیگر را استثمار می‌کند. سایه‌نویسی از این جهت با نگارش و تالیف متفاوت است که سایه‌نویسی نگارش را از حالت اصیل آن خارج می‌کند. یک مورد را مثال می‌زنم. فرض کنید من سخنرانی‌ام را از اینترنت کپی کنم، این موضوع با این‌که سخنرانی‌ام را کس دیگری بنویسد تفاوتی نداشته باشد. نکته بعدی این است که خود سایه‌نویس هم مرتکب بی‌اخلاقی می‌شود و دغدغه‌های مالی توجیهی برای سایه‌نویسی نیست.
