گزارش ۱۲۰ روزه ذخایر آبی

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد بارش‌ها سال به سال و فصل به فصل در حال تغییر هستند. یک سال بارش‌ها از متوسط بارندگی‌ها بسیار پایین‌ترند و سال بعد، ریزش‌های جوی سهمگین از راه می‌رسند. در این میان برخی معتقدند این مدل بارندگی‌ها را باید به تغییرات اقلیم نسبت داد. اما این فرضیه تا چه اندازه جدی است؟ رئیس پژوهشکده اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی معتقد است هر بارش سنگینی را نمی‌توان به تغییر اقلیم نسبت داد، زیرا تغییر اقلیم بررسی تک رخداد نیست و درصورت تکرار می‌توان گفت تغییر اقلیم در آن نقش دارد. از این رو بارش‌های اخیر را با قطعیت نمی‌توان به تغییر اقلیم نسبت داد.

آمارهای رسمی «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران» نشان می‌دهد، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز سال آبی‌جاری (اول مهر 98) تا سی‌ام دی‌ماه (120 روز ابتدایی سال آبی جاری) بالغ بر 2/134  میلی‌متر بوده است. این میزان بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه سال آبی گذشته (3/127  میلی‌متر) 5 درصد رشد، نسبت به میانگین 11 ساله (6/89 میلی‌متر) 50 درصد رشد و نسبت به میانگین 51 ساله (6/98 میلی‌متر) 36 درصد رشد را نشان می‌دهد.

با وجود رشد بارندگی‌ها اما مطابق با آمارهای اعلام شده، از اول مهر تا 30 دی‌ماه امسال، تنها سه حوضه آبریز اصلی کشور رشد بارش‌ها را نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی 98-97 تجربه کرده‌اند. بارش‌های تجمعی حکایت از آن دارد که حوضه‌های درجه یک «مرزی شرق»، «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» به‌ترتیب بیشترین رشد بارندگی‌ها را در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ثبت رسانده‌اند. حوضه آبریز «مرزی شرق» با ثبت 4/71 میلی‌متر بارندگی نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته (4/14 میلی‌متر)، رشد 396 درصدی را ثبت کرده است. همچنین مطابق با آمارها حوضه «فلات مرکزی» با میزان بارندگی 8/88 میلی‌متر در 120 روز نخست سال آبی جاری، نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته (7/64 میلی‌متر) رشد 37 درصدی را در کارنامه خود ثبت و جایگاه دوم را از لحاظ بیشترین رشد میزان بارندگی‌ها در دوره کوتاه‌مدت به دست آورده است. حوضه آبریز «قره‌قوم» که در رتبه سومین تغییر مثبت در بارندگی‌ها قرار گرفته است، طبق آمارها با ثبت 5/87 میلی‌متر بارندگی در 120 روز، نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته، رشد 15 درصدی را در کارنامه خود به ثبت رسانده است. اما در سه حوضه آبریز اصلی که در لیست حوضه‌هایی که افت بارندگی‌ها را تجربه کرده‌اند، چه گذشته است؟ براساس ارزیابی‌ها حوضه‌های آبریز «دریاچه ارومیه»، «دریای خزر» و «خلیج‌فارس و دریای عمان» به‌ترتیب بیشترین افت ریزش‌ها را در 120 روز نخست سال آبی‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده‌اند. حوضه «دریاچه ارومیه» در مدت زمان مورد بررسی 5/110 میلی‌متر بارندگی را به ثبت رسانده و نسبت به سال آبی گذشته (4/189 میلی‌متر)، افت 42 درصدی را تجربه کرده است. میزان بارندگی در دو حوضه‌ آبریز اصلی شامل «دریای خزر» و «خلیج‌فارس و دریای عمان» هم نسبت به 120 روز نخست سال آبی گذشته افت 24 درصدی و 2 درصدی داشته است. اما بارندگی‌ها در میانگین 11 ساله با چه تغییراتی مواجه شده است؟ براساس بررسی‌ها، دو حوضه آبریز اصلی «دریاچه ارومیه» و «دریای خزر»، در مدت زمان مورد بررسی (یکم مهر تا سی‌ام دی امسال)، به‌ترتیب افت 18 درصدی و 7 درصدی بارندگی را نسبت به میانگین 11ساله تجربه کرده‌اند. اما در سایر حوضه‌های آبریز اصلی، رشد بارندگی‌ها نسبت به میانگین 11ساله ثبت شده است. مطابق با داده‌های آماری «مرزی شرق» با رشد 222 درصدی، «فلات مرکزی» با رشد 74 درصدی، «قره‌قوم» با رشد 72 درصدی و «خلیج‌فارس و دریای عمان» با رشد 63 درصدی، 120 روز نخست سال آبی جاری را نسبت به میانگین 11ساله پشت سر گذاشته‌اند.

اما میزان بارندگی‌ها در 120 روز نخست سال آبی 99-98، در حوضه‌های اصلی نسبت به میانگین 51ساله هم با تغییراتی همراه بوده است. براساس آمارها چهار حوضه آبریز «مرزی شرق» با رشد 138 درصدی، «فلات مرکزی» با رشد 51 درصدی، «خلیج‌فارس و دریای عمان» با رشد 41 درصدی و «قره‌قوم» با رشد 40 درصدی، به‌ترتیب بیشترین ریزش‌های را تجربه کرده‌اند. در این میان تنها حوضه‌های آبریز اصلی که افت بارندگی‌ها نسبت به میانگین 51 ساله را ثبت کرده‌اند «دریاچه ارومیه» و «دریای خزر» بوده‌اند. به این ترتیب «دریاچه ارومیه» و «دریای خزر» تنها حوضه‌هایی هستند که در 120 روز نخست سال آبی جاری، هم نسبت به سال آبی گذشته، هم نسبت به میانگین 11ساله و هم در مقایسه با میانگین 51ساله افت بارش‌ها را در کارنامه خود به ثبت رسانده‌اند. میزان افت بارندگی‌ها در حوضه دریاچه ارومیه نسبت به میانگین 51ساله معادل 12درصد و میزان افت بارندگی‌ها در حوضه دریای خزر نسبت به میانگین 51ساله 2درصد است.

از سوی دیگر، در میان جداول وضعیت بارندگی تجمعی حوضه‌های آبریز درجه دوم هم، نام حوضه‌هایی که افت یا رشد بارندگی‌ها را به ثبت رسانده‌اند دیده می‌شود؛ میزان بارندگی‌ها در 30 حوضه آبریز درجه 2 از وضعیت نسبتا متعادل حوضه‌ها نسبت به میانگین 11ساله و 51ساله حکایت دارد. اما این تعادل در میانگین بارندگی‌های 120 روز نخست سال آبی 99-98 نسبت به سال آبی گذشته دیده نمی‌شود. براساس ارزیابی‌ها، بارندگی‌های 120 روز نخست سال آبی جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته در 16 حوضه «هراز و قره‌سو»، «حله‌رود و رودخانه‌های کوچک»، «مند، کاریان و خنج»، «کل، مهران و مسیل‌های جنوب»، «بندرعباس، سدیج»، «رودخانه‌های بلوچستان»، «طشک، بختگان و مهارلو»، «کویر ابرقو، سیرجان»، «هامون، جازموریان»، «کویر لوت»، «کویر سیاهکوه، ریگ زرین»، «کویر درانجیر»، «پترگان، خواف»، «هامون، هیرمند»، «هامون، مشکیل» و «قره‌قوم»، رشد بارندگی‌ها ثبت شده است. نکته قابل‌توجه در آمارها این است که «رودخانه‌های بلوچستان» و «هامون، مشکیل» نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته رشد بی‌سابقه بارندگی را ثبت کرده‌اند. اما آمارها نشان می‌دهد بارندگی‌ها در حوضه‌های درجه دوم، در چهارماه نخست سال آبی‌جاری نسبت به میانگین 11ساله و 51ساله کمی متعادل‌تر بوده است. مطابق با ارزیابی‌ها در مدت زمان مورد بررسی 22 حوضه آبریز درجه 2 نسبت به میانگین 11ساله رشد بارش‌ها را تجربه کرده‌اند و در این میان 8 حوضه آبریز «ارس»، «رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز»، «قره‌سو و گرگان»، «اترک»، «مرزی غرب»، «کارون بزرگ»، «دریاچه ارومیه» و «گاوخونی» افت بارش‌ها را ثبت کرده‌اند. در میانگین 51ساله نیز هفت حوضه آبریز نسبت به 120 روز نخست سال آبی جاری افت بارش‌ها و 23 حوضه آبریز دیگر رشد بارندگی‌ها را از سر گذرانده‌اند. در این میان حوضه‌های آبریز «ارس»، «قره‌سو و گرگان»، «اترک»، «مرزی غرب»، «کارون بزرگ»، «دریاچه ارومیه» و «گاوخونی» در لیست حوضه‌هایی قرار گرفته‌اند که نسبت به میانگین 51ساله افت بارش‌ها را به ثبت رسانده‌اند.

آمار به‌روز حوضه‌ها و استان‌ها

آمارهای رسمی «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران» نشان می‌دهد، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز سال آبی‌جاری (اول مهر 98) تا چهارم بهمن‌ماه (124 روز ابتدایی سال آبی جاری) بالغ بر 5/146 میلی‌متر بوده است. این میزان بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه سال آبی گذشته (3/127 میلی‌متر) 15 درصد رشد، نسبت به میانگین 11 ساله (5/92 میلی‌متر) 58 درصد رشد و نسبت به میانگین 51 ساله (7/104 میلی‌متر) 40 درصد رشد را نشان می‌دهد. اما بارندگی‌ها در استان‌های کشور چگونه بوده است؟ بررسی آمار بارش‌ها در 31 استان کشور در 124 روز ابتدایی سال آبی‌جاری نشان می‌دهد که رکورددار بارش‌ها، «استان کهگیلویه و بویراحمد» با ثبت 4/337 میلی‌متر بوده است. پس از کهگیلویه و بویراحمد، مازندران با ثبت 6/335 میلی‌متر دومین استان پربارش کشور و بوشهر با ثبت 6/293 میلی‌متر سومین استان پربارش کشور به‌شمار می‌رود. استان‌هایی هم که نسبت به سال آبی گذشته بیشترین رشد بارندگی‌ها را تجربه کرده‌اند به‌ترتیب شامل استان هرمزگان با 3/601 درصد رشد، استان کرمان با 6/290 درصد رشد و استان سیستان و بلوچستان با 9/285 درصد بوده‌اند.

در این میان استان یزد با ثبت تنها 6/44میلی‌متر بارش در 124 روز ابتدایی سال آبی جاری، کم‌بارش‌ترین استان کشور بوده است. پس از آن استان‌های «سمنان» و «خراسان شمالی» با ثبت به‌ترتیب 9/54 میلی‌متر و 8/58 میلی‌متر بارش در 124 روز ابتدایی سال آبی‌جاری، دومین و سومین استان کم‌بارش لقب گرفته‌اند. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، 22 استان نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افت بارندگی‌ها را تجربه کرده‌ و 9 استان هم رشد ریزش‌های جوی را به ثبت رسانده‌اند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد 10 استان کشور در مدت زمان مورد بررسی، نسبت به میانگین بلندمدت افت بارش‌ها را در کارنامه خود ثبت کرده‌اند و سایر استان‌ها افزایش بارندگی‌ها را داشته‌اند.