«بزرگ ترین بدرقه جهان»؛ رویش معرفتی جدید در انقلاب
حضور ده ها میلیونی ملت ایران و سایر ملل مسلمان در بدرقه چهره برجسته و بین المللی جریان مقاومت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی از جمله رویدادهای بی نظیر ملی و فراملی بوده است. رُخدادی که حضرت آیت الله خامنه ای از آن تحت عنوان «بزرگ ترین بدرقه جهان» یاد کردند. این واقعه تاریخ ساز از جنبه های مختلفی می تواند مورد بحث و تحلیل علمی قرار بگیرد. در یادداشت زیر به قلم آقای دکتر عباسعلی رهبر، استاد علوم سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی این مسئله را از منظر جامعه شناسی مورد بررسی قرار داه است. دکتر رهبر در یادداشت تحلیلی خود با نگاه جامعه شناسی معرفت این رویداد را تحلیل کرده اند.
*در جامعه شناسی معرفت، ارتباط بین جامعه و معرفت مورد توجه قرار می گیرد. جامعه شناسی معرفت دانشی هست که موضوع آن بررسی روابط و پیوندهای میان انواع زندگی اجتماعی و اقسام معرفت است و عوامل اجتماعی تعیین کننده معرفت های انسانی مورد توجه می باشد. نکته مهم در جامعه شناسی معرفت نسبت بین ساخت و معرفت است. در جامعه شناسی معرفت، مجموعه هایی از اندیشه و معرفت مثل نظام های اخلاقی و سیاسی از زمینه های اجتماعی و فرهنگی جامعه که در آن پرورانده شدند، متأثر می گردد و این زمینه های اجتماعی و فرهنگی بسیار مؤثرند.
بعد از ذکر این مقدمه باید گفت که شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان شهید بین المللی مقاومت را باید در زمینه اجتماعیِ جهادگونه ایشان در هشت سال دفاع مقدس و حضور در جبهه های حق علیه باطل دید. آن زمینه ها و اطاعت پذیری و ولایت پذیریِ بصیرت مدار همراه با اخلاص و تعقّل شان، ایشان را در یک فضای مؤثری قرار می دهد که ما آن را در قالب شهید مقاومت می توانیم ببینیم. نکته ای که در اینجا باید به آن دقت کرد، این هست که فرد از درون جامعه زائیده می شود، در واقع از درون جامعه است که افراد تولید می شوند و این فردیت افراد را شکل می دهد.
اما اتفاق خیلی عجیب در خصوص این شهید بزرگوار این بود که ما بعد از رحلت حضرت امام رحمه اللّه علیه و آن تشییع بیش از ده میلیون نفری، بار دیگر شاهد حضور چند ده میلیونی مردم در سرتاسر ایران به خصوص در شهرهای مختلفی چون تهران، مشهد، قم و کرمان بودیم. این قالب یک قالب منحصر به فردی بود که فضای لازم را برای ایجاد یک رستاخیز و یک فصل تازه در جامعه ما نوید داد. اما چگونه می توانیم کنش گری مردم و نوع نگاه تکریمانه رهبر معظم انقلاب را به جریان تشییع شهید بین المللی مقاومت بفهمیم؟
می توان با دو منطق به این رویداد نگاه کرد. یکی منطق بیرونی است و دیگری تفهم و منطق درونی است. ما به جای تحلیل های نادرست، بهتر است که در درون مردم غوطه ور بشویم و از درون ذهن مردم به واسطه مشارکت با مردم این تشییع را همراهی کنیم. به جای اینکه منطق بیرونی داشته باشیم، لازم است که از منطق درونی به ابعاد حضور و مشارکت جمعی مردم توجه کنیم تا بتوانیم پیش داوری ها و پیش ذهنی های خودمان را اثر ندهیم و تحلیل مناسب و منطقی ای داشته باشیم. یک نکته هم درباره ذهنیت عقیم و ابتر جریان همیشه مخالف نظام جمهوری اسلامی هست که می گویند مردم دارند از نظام جدا می شوند، و حضور مردم دارد کمرنگ تر می شود، اما ناگهان اتفاق و معجزه ای در چهل سالگی انقلاب اسلامی می افتد که حضور مردم را بسیار پُررنگ می کند و همه تحلیل های تحلیل گران سطحی را بر باد میدهد و این نکته مهمی است که نباید از آن غافل شد. سطحی نگران به واسطه پیش داوری خود، به دنبال این هستند که نوعی فاصله بین ملت و نظام را نشان دهند در حالی که نگاه عمیق به موضوع و استفاده از متدولوژی جامعه شناسی معرفت موضوع را به گونه ای دیگر را نشان می دهد.
در واقع تفهم حضور مردم در بدرقه ملی و فراملی سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، نشان دهنده مؤلفه های گوناگونی هست که می توانیم آنها در قالب یک ارتباط منطقی و به شکل یک مثلث شامل ارتباط بین مردم، نظام سیاسی و شهید حاج قاسم سلیمانی ترسیم کنیم. خیلی جالب است که سردار سلیمانی وقتی از سیدحسن نصراللّه صحبت می کند، به حالت ولایت پذیری او غبطه می خورد و رشک می برد و مقام ولایت پذیری را بحث بسیار مهمی می داند که ما نباید آن را نادیده بگیریم. بحث مردم گرایی و مردم مداری هم بسیار مهم هست. تلاشِ شبانه روزی کسی که از آسایش و آرامش خود می گذرد و به آن طرف مرزها برای صیانت از مرزهای ملی و فراملی دینی و هویتی ما می رود را هم نباید نادیده بگیریم.
نکته دیگر اینکه شهید سلیمانی به عنوان اسطوره فتوت، اسطوره شجاعت، اسطوره مسلمان ایرانی از درون همین مردم برخواسته، و از آسمان ها نیامده، و از تاریخ گذشته نیست، بلکه از حال هست. از درون منطقِ انقلاب اسلامی هست. منطقی که شهادت، ایثار، استواری، مقاومت را در خودش دارد. منطقی که معرفت مقدم بر عملش هست. منطقی که به وجود راهنما و رهبریِ حکیمانه اعتقادی جدی دارد. و درواقع در بستر همین معرفتِ انقلاب اسلامی هست که انواع و اقسام نهال های مقدس و پاک مثل حاج قاسم رشد پیدا می کنند و در هنگام محصول دهی آنها، مردم به شدت و به حدّت و با یک نگاه بسیار واقع بینانه این محصول را نگاه می کنند و از ثمرات آن برای تحکیم آینده خودشان استفاده می کنند. از این جهت است که مردم و نظام سیاسی نهال مبارک انقلاب اسلامی را با خون اینها دوباره آبیاری می کنند.
ما وقتی از معرفت صحبت می کنیم، منظور معرفتی است که از درون مردم و از درون نظام برخواسته و معرفتی است که توأم با باورمندی، توأم با توجیهات منطقی و توأم با صدق است. البته به این معنا هم نیست که مردم از همه اتفاقاتِ در کشور راضی هستند، بلکه مشکلات و عصبانیت هایی هم دارند، اما اتفاقی که می افتد این هست که نقص در کارآمدی که در کشور وجود دارد به نوعی نقص در اعتماد سیاسی ایجاد می کند اما اعتماد سیاسی مردم به نظام و ساختار سیاسی بسیار بالاتر از اعتماد به کارگزاران و نهادهای سیاسی در طول این چهل سال شده است. یک ترابط خاصی را بین مردم و نظام سیاسی و شهدا می بینیم و تجلّی آن را می توانیم در نوع نگاه به تشییع حاج قاسم و ارتباطی که با مردم و نظام سیاسی پیدا می کند در نظر بگیریم.
در تشییع و بدرقه سردار ملی، معرفت به واقعیت و رستگاری و فوز عظیم تبدیل گردید و جنس معرفت از علم و فرهنگ پررنگ تر شد و ما حضور میلیون ها عزادار ایرانی و صدها هزار نفر عزادار غیرایرانی را می بینیم که چگونه از حاج قاسم سلیمانی به عنوان شهید بین المللی مقاومت و فرد حماسه ساز تاریخ ایران و جهان اسلام به نیکی یاد می کنند به گونه ای که این نقطه وصلی برای مردمان آزاده می شود. تجلّی حضور قلبی و روحانی مردم در تجلیل و تکریم از حاج قاسم و توجه به نقطه اتصال مردم با حقیقتِ شعارهای انقلاب اسلامی را می توانیم رویش معرفتی جدید نسبت به فصل تازه انقلاب اسلامی بدانیم. مردم هر جا دیدند که شعارهای انقلاب اسلامی همراه با عمل پُررنگ هست به همانجا توجه پیدا می کنند. شعارهایی که عملیاتی، عینی و عملی هست و لقلقه زبان نیست. شعارهایی که استقلال و مقاومت و ایثار و مردم مداری را مورد توجه قرار می دهند. همانگونه که رهبر معظم انقلاب هم فرمودند بحث حاج قاسم یک بحث بسیار مهمی هست که باید آن را در قالب یک مکتب دید. ما حاج قاسم را باید در چهارچوب مکتبِ امام خمینی (ره) و منطق انقلاب اسلامی فهم کنیم. حتی نه یک بار فهم بلکه به صورت هرمونوتیک مضاعف آن را بفهمیم و این فهم مضاعف می تواند بعد از چهل سال با همه مشکلات و کژکارآمدی های مدیریتی، با این همه تهاجم مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، تحریم های بین المللی، دوباره انقلابی دیگر در ایران را آغاز کند و آن انقلاب قلب ها و دل ها نسبت به تکریم خطّ جریان اصیل انقلاب اسلامی هست که رفاه، امنیت، آزادی و استقلال را مورد توجه قرار می دهد.
زبان مردم هم در این تشییع بر اساس جامعه شناسی معرفت، زبان کردار، زبان گفتار، زبان عمل، زبان عامل بودن و مقاومت بصیرانه حاج قاسم بود. زبانی که در عین حال که عاقلانه هست و هزینه فایده سیستمی را نگاه می کند، در عین حال یک قدم از اصول خودش عقب نشینی نخواهد کرد. و این نکته را باید دقت کرد که زبان مردم با زبان حاج قاسم، زبان هم سویی با قانون اساسی و مصالحه هست. زبان یکدلی، وحدت، سپاس و شکرگذاری هست. همان گونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند زبان صبر و شکرگذاری برای مردم تشییع کننده هست. همین زبانی که حاج قاسم به انواع مختلف در اقسام شرایط زندگی اجتماعی و سیاسی خودشان داشتند و ما نباید این نکته را فراموش کنیم.
در پایان به چند نکته باید دقت کنیم. بر اساس نشانه شناسی و جامعه شناسی معرفت می توانیم بگوییم که تشییع شهدای مقاومت ثابت کرد که اکثریت ملت طرفدار نظام جمهوری اسلامی ایران هستند که بعد از چهل سال دوباره خوانش عملی و عینی شعارهای انقلاب اسلامی را دیدند و تایید کردند. همان اکثریتی که انقلاب اسلامی را تأیید و قبول کردند، همان اکثریت هم حاج قاسم را تکریم و تعظیم کردند و او را به عنوان یک ابرمرد جهادگر مورد توجه قرار دادند. البته اقلیت ناهمراه هم همیشه بوده و هستند، همان اقلیتی که اول انقلاب همراهی نکردند و به دنبال پناه گرفتن از غرب و اشرافیت ناسالم هستند.
نکته بعدی، درواقع تشییع حاج قاسم سلیمانی، این سردار بزرگ و عزیز ثابت کرد که با وجود مشکلات، با وجود عصبانی بودن مردم، با وجود مسائل و تنگناهای مختلف، اما مردم با حفظ هویت ایرانی- اسلامی به دنبال رویش های اصیل استقلال و آزادی هستند. هر جا رویشی باشد، و آن رویش را ببینند، هر جا ثمرات عملی و عینی استقلال، آزادی و انسانیت و بندگی را ببینند، همان جا حضور پیدا می کنند. مردم ثابت کردند که نه تنها به آخر خط نرسیده اند، بلکه دوباره سرخط هستند و باید انقلاب اسلامی را دوباره و متناسب با مکتب امام(ره) و رهبر معظم انقلاب برای حفظ ارزش ها و اصول ها خوانش کرد.
تشییع پیکر مطهر شهید حاج قاسم سلیمانی نشان داد که مردم همیشه جلوتر از روشنفکران مخالف و مخالفین عافیت طلب هستند. مردم دارای بصیرت و بینش سیاسیِ مستحکمی هستند که می توانند سره را از ناسره تشخیص دهند. تشییع و بدرقه ملی و فراملی حاج قاسم نشان داد که فصل تازه ای در سیاست دینی و مردم سالاری دینی جامعه ما ایجاد شده و این فصل نوین را که رهبر معظم انقلاب از آن به «ایام اللّه» یاد کردند باید به فال نیک بگیریم. و این حجتی برای همه کارگزاران، حوزویان، دانشگاهیان، روشنفکران، مدیران و تمامی مقامات است که مردم حجت را تمام کردند و مردم گفتند که ما اگر اخلاص، مبارزه، جهاد، مجاهدت و تلاش صادقانه را ببینیم حتماً تعظیم خواهیم کرد و مورد توجه و سپاس ما قرار می گیرد.
و نکته آخر اینکه نظام جمهوری اسلامی ایران در فضای تشییع حاج قاسم بار دیگر ثابت کرد که رأی اکثریت را دارد و کماکان دارای سرشتِ حیات سیاسی مناسبی است و می تواند اکثریت را به خودش جلب کند. البته این اکثریت به دنبال از بین بردن حقوق قانونی و حقوق مدنی اقلیت نیست. به امید آنکه مسئولین و مدیران و دانشگاهیان و حوزویان و همچنین اهالی اقتصاد و فرهنگ شکرگذار عملی و عینی این نگاه مردم باشند و با عقلانیت و معنویت و عدالت محوری بتوانند وظایف خودشان را با خالصانه انجام دهند.
