معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی به «اثر ویروس کرونا و اختلال در زنجیره تامین جهانی و نحوه مقابله بنگاه‌ها» با توجه به گزارش‌های بین‌المللی پرداخته است. در این گزارش بر این نکته تاکید شده است که برای مقابله با تهدید ویروس کرونا بنگاه‌ها به فوریت نیاز دارند تا استراتژی‌های کوتاه‌مدتی را برای تقویت مقاومت خود به‌کار گیرند، ضمن اینکه ملاحظات بلندمدت‌تری هم برای تجدید پیکربندی زنجیره‌های تامین به‌منظور مقابله با تهدیدهای پیشرو، در دستور کار قرار دهند. در این گزارش چهار توصیه نیز به بنگاه‌ها ارائه شده تا به این طریق امکان عبور از این چالش جهانی به‌وجود آید.
در این گزارش آمده ایجاد اختلال در صنعت ساخت و زنجیره ارزش جهانی و پیامدهای آن بر کسب‌وکارها و اقتصاد جهان به علت شیوع ویروس کرونا، کاملا روشن است. به‌طوری‌که بسیاری از مدیران عامل بنگاه‌ها درحال تلاش برای یافتن راهکاری برای پشتیبانی از کارکنان خود، اطمینان‌یابی از امنیت تامین، کاهش اثرات مالی منفی، مشخص کردن تهدیدهای احتمالی و مدیریت و هدایت عدم‌قطعیت بازار که موجب افت تقاضا شده است، هستند. از سوی دیگر، زنجیره‌های جهانی ارزش، موتور توسعه اقتصادی و رشد تولید ناخالص داخلی جهان محسوب می‌شوند و این زنجیره‌ها به‌منظور بهینه‌سازی هزینه و رقابت‌پذیری، طراحی شده است؛ به‌طوری‌که شیوع ویروس کرونا، نیاز بنگاه‌ها را برای تاکید بیشتر بر نحوه مدیریت تهدید، تقویت کرده است. براساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته شیوع ویروس کرونا آثار قابل‌توجهی بر بازارهای جهانی گذاشته است. واهمه از این ویروس، بر بهای نفت در جهان تاثیر داشته و واحدهای پالایشگاهی در چین از تولید خود به علت کاهش تقاضا کاسته‌اند. کند شدن رشد تقاضا، چشم‌انداز تامین‌کنندگان را هم تیره و تار ساخته است. طبق برآورد محافظه‌کارانه رویترز، انتظار می‌رود رشد اقتصادی چین در فصل نخست 2020 معادل 5/ 4درصد شود که کمترین رقم از سال 2008 (زمان بروز بحران مالی در جهان) تاکنون، خواهد بود و هزینه‌ای که از افت رشد اقتصادی چین بر اقتصاد جهان تحمیل خواهد شد، حدود 1/ 1تریلیون دلار برآورد شده است. ارقام اعلام شده در حالی است که هنوز پیامدهای شیوع این ویروس شناخته نشده است، ولی این احتمال وجود دارد که آثار تخریبی آن به مراتب بیشتر از آنچه در گذشته مشابه آن تجربه شده، باشد.
از منظر زنجیره تامین، برای شرایط فعلی نمی‌توان از تجارب و یادگیری‌های مرتبط با اختلال ناشی از بحران‌های قبلی مانند شیوع ویروس سارس در سال 2003 یا انفجار هسته‌ای فوکوشیما در سال 2011 استفاده کرد چراکه اکنون اقتصاد چین، به مراتب، توسعه‌‌یافته‌تر شده و آمیختگی بیشتری با اقتصاد جهان دارد. سهم چین در ارزش افزوده صنعت ساخت جهان در سال 2003 حدود 9 درصد بود که در سال 2018 به بیش از 28 درصد رسیده است. طی سال‌های اخیر، اقتصاد چین پیشرفت قابل‌توجهی در زمینه ارتقای شبکه حمل‌ونقل این کشور داشته است.
به علاوه، امروزه در مقایسه با سال‌های 2003 و 2011، زنجیره‌های ارزش جهانی گسترده‌تر و پیچیده‌تر هستند. 938 بنگاه در فهرست هزار بنگاه برتر فورچون، دارای تامین‌کنندگانی در سطح یک یا دو هستند که تحت‌تاثیر این ویروس قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر، صنعت خودرو به‌دلیل برخورداری از زنجیره تامین به‌موقع (Just in Time) و شبکه تامین جهانی، سریع‌تر از سایر صنایع تحت‌تاثیر ویروس کرونا قرار گرفت. نرخ تولید در صنعت خودرو چین به کمتر از 50 درصد تولید در زمان قبل از شیوع این ویروس رسید و در مقابل در همین زمان، تامین‌کنندگان قطعات در چین، به‌صورت بخشی، عملیات خود را مجددا از سرگرفتند. به‌عنوان نمونه طی هفته‌های اخیر در ماه فوریه 2020، سرمایه‌گذاری مشترک شرکت Volkswagen AG با شرکت چینی FAW Group تولید را در چهار واحد آغاز کردند اگرچه تا ماه می آینده، به ظرفیت کامل نخواهند رسید. این تاخیرها اثر موجی را بر تامین‌کنندگان قطعات داخلی و خارجی که تولید را متوقف کرده یا به تعویق می‌اندازند، داشته است. جریانی که از قبل موجب افت بازار شده بود، باعث کاهش بیشتر 2 تا 5 درصدی حجم فروش در بازارها شده است.
سازندگان اجزای الکترونیکی هم به‌طور مستقیم تحت‌تاثیر ویروس قرار گرفته‌اند. به‌عنوان نمونه، شرکت اپل بیش از 12 درصد از ارزش بازار خود را در هفته شیوع ویروس کرونا از دست داد که علت آن عدم امکان تامین قطعات مورد نیاز تامین‌کنندگان این شرکت در 43 کشور طرف قرارداد با کارخانه‌های چینی بوده است.
بخش اقتصادی بلومبرگ براساس برخی داده‌های در دسترس از ارزش افزوده تجاری OECD، نقشه‌ای را از میزان اتکای اقتصادهای جهان به واردات کالاهای واسطه‌ای از چین ترسیم کرده است. داده‌های اعلام‌شده نشان‌دهنده آن است که سهم واردات کالاهای وارداتی از چین به آمریکا نسبت به کل واردات در این کشور، بیش از 35 درصد است.
یکی دیگر از پیامدهای منفی ویروس کرونا، محدود شدن دسترسی به‌کارگران به علت ایجاد شرایط قرنطینه‌ای در کارخانه‌ها و تلفات نیروی کار است. بسیاری از شاغلان در منازل می‌مانند و طبق گزارش گروه مالی Jefferies، 60 تا 80 درصد از 300 میلیون نفر جمعیت مهاجر مستقر در چین، تا پایان فصل دوم 2020 به کشورشان بازخواهند گشت.
پاسخ تهدید
حال با توجه به شیوع ویروس کرونا، نحوه جایگزین کردن یک زنجیره ارزش جهانی موضوع مهمی است. اگر تولید در برخی بنگاه‌های تامین‌کننده، محدود شده است، سازماندهی این زنجیره به نحوی که باعث حفظ تعادل جهانی شود، به مساله‌ای بحرانی و کلیدی تبدیل می‌شود. شیوع این ویروس، عدم قطعیت‌ها را در اقتصاد جهانی افزایش داده است.
حال در این میان این سوال مطرح می‌شود که بنگاه‌ها در مقابل اختلال بلندمدت تامین، چگونه باید آماده شوند و پاسخ آنها به این ریسک، چه باید باشد؟
مطالعه مشترک مجمع جهانی اقتصاد و موسسه کرنی، تحت‌عنوان تجدید ساختار ارزش جهانی چارچوبی را برای کمک در درک اثرات نیروهایی که زنجیره‌های ارزش جهانی را مختل می‌کنند و همچنین استراتژی‌هایی که رهبران کسب‌وکار و دولت‌ها در پاسخ به این تهدیدها باید به‌کار بگیرند، ارائه داده است.
در رابطه با تهدید ویروس کرونا، بنگاه‌ها به فوریت نیاز دارند تا استراتژی‌های کوتاه‌مدتی را برای تقویت مقاومت خود به‌کار گیرند ضمن اینکه ملاحظات بلندمدت‌تری هم برای تجدید پیکربندی زنجیره‌های تامین به‌منظور مقابله با تهدیدهای پیشرو، پیش‌بینی کنند. در این زمینه در این گزارش چهار موضوع مطرح شده است. براساس موارد مطرح‌شده در این گزارش این نکته موردتوجه قرار گرفته است که توسعه قابلیت مشاهده کل زنجیره تامین درکلیه سطوح؛ سطح اولیه، ثانویه تا حتی بازیگران ثالث. کدام یک از تامین‌کنندگان، اجزای کلیدی و بحرانی را تولید می‌کنند؟ آیا منابع جایگزینی وجود دارد؟ وضعیت موجودی انبار تامین چگونه است؟ در این شرایط بهتر است منابع تامین اجزای بحرانی را دوبرابر کرده یا بافرهای موجودی را افزایش دهید تا از این طریق در برابر آسیب‌ها، عایقی ایجاد کنید. به‌صورت مستمر و با جدیت، گزینه‌های نزدیک‌تر را به‌منظور کوتاه‌تر کردن فاصله با تامین‌کنندگان و نزدیک‌تر شدن به مشتریان بنگاه، ارزیابی کنید.
از سوی دیگر، بنگاه‌ها از اهرم کردن فناوری‌های پیشرفته ساخت برای افزایش توان مقاومت و انعطاف‌پذیری بیشتر در برابر تهدیدها استفاده کنند.
یکی دیگر از موارد پیشنهادی از تکنیک‌های سناریوسازی برای ارزیابی سیستماتیک کل زنجیره تامین و استقرار واحدهای عملیاتی برای انطباق سریع، استفاده کنند. با این شرایط این نکته قابل ذکر است که مهار پیامدهای ناخوشایند و در مقیاس جهانی ویروس کرونا برای اقتصاد جهان و حتی هر بنگاه اقتصادی، موضوعی مهم و ضروری است. لازم است کل رهبران کسب‌وکار و دولت‌های جهان برای استفاده از روش‌های پیشرو و سرعت‌بخشی در اعمال پاسخ‌های مشترک، با یکدیگر همکاری داشته باشند. از طریق همکاری مشترک، ذی‌نفعان قادر خواهند بود تا اقداماتی را در رابطه با یافتن بهترین راه‌حل ممکن برای مهار تهدیدهای جدید جهانی به‌کار بگیرند.
