به گزارش ایسنا، مطالعات محققان حوزه زلزله‌شناسی نشان می‌دهد در 30 هزار سال گذشته پهنه گسل شمال تهران، 9 زلزله با بزرگای بالای 7 داشته است و هر 3000 تا 3500 سال یک بار گسل شمال تهران گسیخته می‌شود و به باور محققان طبیعت به گونه‌ای است که هر چه در گذشته رخ داده باشد، در این دوره نیز رخ خواهد داد.
اینکه تصور شود که خطر زلزله در تهران تنها منحصر به گسل شمال تهران می‌شود، باور نادرستی است؛ چراکه تهران علاوه بر آنکه از گسلهای موجود در خود متاثر است، از گسل‌هایی مانند گسل مشاء که از 35 کیلومتری تهران عبور می‌کند نیز تاثیرپذیر است، علاوه بر آن گسلهای جنوب تهران شامل گسل "پیشوا"، "ایوانکی" و "ری" و همچنین گسل ماهدشت در کرج نیز تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
بر این اساس از سوی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ممنوعیت ساخت و ساز در حرایم گسل‌ها تبدیل به قانون است.
دکتر علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات مسکن از مطالعات انجام شده در زمینه میزان بافت فرسوده موجود در حریم گسلهای شهر تهران خبر می‌دهد و یادآور می‌شود: به منظور انجام مشاهدات میدانی در حریم گسلهای شهر تهران، 245 سایت مهم و حساس در 18 دسته‌بندی شناسایی شد و بر اساس آن مشخص شد که حدود 320 هزار متر مربع بافت فرسوده در محدوده حریم گسلهای شهر تهران قرار دارند.
به گفته وی، بر اساس مشاهدات میدانی از میزان حریم گسلهای شهر تهران، بافت‌های فرسوده و اماکن حساس واقع بر گسل‌ها می‌توان گفت تقریباً نیمی از ساختمان‌های موجود در حریم گسلهای شهر تهران و در بافت‌های ناکارآمد، ساختمان‌های ضعیف و با کیفیت نازل و فاقد سطح مقاومتی لازم در برابر زلزله هستند و از نظر توزیع جغرافیایی (مناطق 22 گانه شهر تهران) ساختمان‌های واقع بر حریم گسلهای شهر تهران نیز، منطقه یک با حدود 7600 بنا 65 درصد ساختمان‌های موجود در حریم گسل‌ها را در بر گرفته است.
برخی از گسلهای تهران به این شرح است:
| ردیف |
نام گسل |
مناطق |
| 1 |
تلویزیون |
3،3، 7 |
| 2 |
ونک‌پارک |
3 و 6 |
| 3 |
داوودیه |
2 و3 |
| 4 |
تخت طاووس |
2 و 3 |
| 5 |
نیاوران |
1 و 2 |
| 6 |
لویزان |
1،3 و 4 |
| 7 |
جنت آباد شمالی |
5 |
| 8 |
باغ فیض |
2 |
| 9 |
فرحزاد |
2 |
| 10 |
عباس آباد |
3 و 6 |
| 11 |
نارمک |
4 |
| 12 |
چیتگر |
22 |
| 13 |
طرشت |
2 و 5 |
| 14 |
ولنجک |
1 |
| 15 |
اوین |
2 |
| 16 |
سوهانک |
1 |
| 17 |
دانشگاه شهید بهشتی |
1 |
| 18 |
شهرک بوعلی |
2 |
| 19 |
بلوار کارج |
22 |
| 21 |
شمال ری |
15، 19 و 20 |
| 22 |
جنوب ری |
20 |
علاوه بر این مطالعات، گروهی از محققان سازمان زمین‌شناسی به منظور تهیه نقشه‌های دقیق از گسلهای شهر تهران در حال انجام مطالعات میدانی بر روی گسلهای 7 کلانشهر هستند و در بخش مطالعات میدانی تهران نسبت به مطالعه بر روی 13 گسل فعال تهران اقدام کردند که به گفته آنها بخش بسیار زیادی از حرایم این گسل‌ها تصرف شده، به گونه‌ای که بخشی از گسل شمال تهران در یکی از ویلاهای شخصی واقع در جنب واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد قرار گرفته است.
بخشی از گسل شمال تهران در حیاط یکی از ویلاهای شخصی اطراف واحد علوم و تحقیقات قرار گرفته است
نمایی از گسل شمال تهران که محققان در انتهای تونل ایستگاه پیش‌نشانگر حصارک به آن رسیدند
نیره صبور، کارشناس لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به جزئیات اجرای طرح تهیه نقشه تدقیق گسلهای کلانشهرهای کشور، گفت: در این طرح مقرر شده است که برای کلانشهرهای کشور نسبت به تهیه نقشه تدقیق گسل‌ها اقدام کنیم که بر اساس توان کارشناسی و مالی سازمان زمین‌شناسی 7 کلانشهر در دستور کار اجرای این طرح قرار گرفت.
وی کلانشهرهای "تهران"، "تبریز"، " مشهد"، "کرج"، "کرمان"، "شیراز" و "اهواز" را از جمله کلانشهرهایی دانست که در اولویت این طرح قرار دارند و خاطرنشان کرد: اولویت‌بندی ما برای اجرای این طرح، جمعیت متمرکز در شهرهای اولویت‌دار و میزان لرزه‌خیزی آنها بوده است.
به گفته وی تهران دارای 13 گسل اصلی لرزه‌زا با عناوین "شمال تهران"، "فشم"، "مشاء"، "راندگی نیاوران"، "تلو بالا"، "تلو پایین"، "شیان و کوثر"، "پیشوا"، "گرمسار"، "پارچین"، "جنوب ری"، "شمال ری" و "کهریزک" و 6 گسل کوچک "عباس‌آباد"، "قصر فیروزه"، "داودیه"، "ایوبی"، "باغ فیض" و "چیتگر" است.
1-گسل انقلاب(مجموعه ورزشی انقلاب)
گسل "انقلاب" بواسطه قرارگیری بخش عمده‌ای از آن در مجموعه ورزشی انقلاب واقع در منطقه 3 تهران، به این نام نامیده شده است. این گسل در راستای جنوب‌غرب-شمال‌شرق گستردگی دارد و دارای طولی در حدود 1.5 کیلومتر است و در گروه گسلهای فرعی شهر تهران قرار دارد.
مرز ناهمواری‌های بین منطقه 3 و 2 تهران در مسیر عبوری بزرگراه چمران و سمت شرقی آن، نقطه شروع این گسل کوچک در منطقه 3 است. گسل انقلاب از شرق "باغ‌ونک" در نقطه جنوب غربی خود شروع و پس از عبور از مجاورت محل تلاقی بزرگراه "نیایش" و خیابان "سئول" وارد محوطه مجموعه ورزشی انقلاب می‌شود.
امتداد این گسل تا شمال محدوده مجموعه انقلاب ادامه دارد و در آنجا به نقطه انتهایی شمال‌شرقی خود می‌رسد. این گسل جزو گسلهای کوچک و فرعی و با توان لرزه‌زایی پائین است.
2- گسل جنوب ری
گسل جنوب ری در جنوب تهران به طول تقریبی 28 کیلومتر قرار گرفته است، ولی از آنجایی که این گسل در انتهای غربی و شرقی خود دارای قطعات گسسته است، در مورد طول آن در مراجع مختلف اتفاق نظر وجود ندارد. فاصله گسل جنوب ری از گسل شمال ری حدود 3 تا 5 کیلومتر است. این گسل به شکل دیواره کوتاه فرسایش یافته‌ای در جنوب تپه غار روستای "قلعه" نو رخنمون دارد و حد زون فروافتاده ری را نیز مشخص می‌کند.
گسل جنوب ری(قطعه غربی آن) از غرب "اسلامشهر" شروع می‌شود و امتداد آن در راستای غرب به شرق وارد "مهران‌آباد" در جنوب تهران شده و با تلاقی اتوبان "تهران-قم" و بزرگراه "بهشت زهرا" و در محل تلاقی بزرگراه "آوینی" و بلوار "امام خمینی" وارد منطقه 20 تهران (جنوبی‌ترین منطقه شهر تهران) می‌شود. مسیر این گسله از شمال مقبره "شاه عبدالعظیم" و به موازات خیابان "24متری شهر ری" بوده که پس از تقاطع با جاده تهران-ورامین از منطقه 20 شهر تهران خارج می‌شود. در ادامه این گسله در امتداد جاده "امین‌آباد" در پای ارتفاعات "بی‌بی شهربانو" به انتهای قطعه شرقی خود می‌رسد.
پهنای حریم 100 متر تعیین شده است(50 متر به طرفین) و مساحت آن حدود 0.38 کیلومتر مربع برآورد شده است. از مجموع 12000 پلاک ساختمانی واقع در حریم گسلهای شهر تهران، نزدیک به 12 درصد آن در حریم گسلهای جنوب و شمال ری واقع شده است.
حریم گسل جنوب ری به مساحت 100 متر
3-گسل شمال ری
گسل شمال ری گسلی متشکل از چند سگمنت منفصل در راستای غربی – شرقی است که طول جمع آنها به بیش از 15 کیلومتر می‌رسد. این گسل از سمت غربی بعد از محل تقاطع بزرگراه "سعیدی" با "آزادگان" شروع می‌شود و به موازات بزرگراه "آزادگان" در سوی جنوبی ادامه داشته و در جنوب مناطق 19 و 16 قرار گرفته است. این گسل در ادامه به سمت شرق، پس از گذر از محل تقاطع آزادگان با بزرگراه بهشت زهرا و عبور از "بازار آهن‌فروشان تهران" و در شرق این منطقه وارد منطقه 20 شهر تهران می‌شود.
گسل شمال ری در منطقه 20 تهران، پس از تلاقی با بلوار "امام خمینی" و خیابان "فدائیان اسلام" (در سمت شمال بلوار بسیج) در سمت شرقی با نزدیک شدن به تپه‌های "بی‌بی شهربانو" با خمشی به سوی شمال تا محدوده "پارک آبی آزادگان" ادامه دارد.
این گسل جزو گسلهای اصلی محسوب می‌شود؛ چراکه طبق تعریف در آئین‌نامه 2800، گسلی که طول آن بیش از 10 کیلومتر باشد، گسل اصلی نامیده می‌شود از این رو برای این گسل حریم تعیین شده است. پهنای حریم گسل شمال ری 100 متر است (50 متر به طرفین) که ساخت ساختمان‌های بسیار مهم در آن ممنوع است و ساخت سایر ساختمان‌ها باید با تمهیدات ویژه باشد.
در حریم گسل شمال ری و در مساحتی در حدود 43000 مترمربع، بافت فرسوده جنوب شهر تهران قرار گرفته که شامل محلات "صفائیه"، "شهادت"، "سیزده آبان منطقه 20"، "جوانمرد قصاب" و "منصوریه" است، ضمن آنکه در منطقه 20 تهران بیش از 1400 ساختمان بر روی حریم گسل شمال ری قرار گرفته است.
حریم گسل شمال تهران
4-گسل فرحزاد
یکی از گسلهای خط شمالی تهران، گسل "فرحزاد" با طول تقریبی 2.1 کیلومتر و در رده گسلهای متوسط کلانشهر تهران است. این گسل در شمال منطقه 2 شهر تهران قرار گرفته و دارای امتداد شرقی–غربی است.
سوی غربی گسل فرحزاد از یال شرقی "دره فرحزاد" شروع می‌شود و با انحنائی به سمت شمال در بالای جاده "امامزاده داوود"(از مسیر فرحزادی)، "خیابان ایثار" و بلوار "شقایق" در این محدوده را قطع می‌کند. در ادامه مسیر، این گسل پس از عبور از خیابان "نیلوفر"، "شهرک پاسارگاد" (واقع در شمال یادگار امام) را در می‌نوردد و به موازات بزرگراه "یادگار امام" و در سمت شمالی آن تا تقاطع "بلوار پاکنژاد"(واقع در ضلع غربی سعادت آباد) ادامه می‌یابد.
این گسل در سمت غربی خود از چند سگمنت کوتاه و به موازات هم تشکیل یافته است. در یال‌های غربی و شرقی دره فرحزاد که محل قرارگیری سگمنت‌های (قطعات) انتهای غربی این گسل است، حاشیه‌نشینی و ساختمان‌های فاقد کیفیت مهندسی تجمع یافته است و این محله را جزو محلات با ریسک بالای لرزه‌ای در شهر تهران تبدیل کرده است.
5-گسل شمال تهران
گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و سوهانک آغاز شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سمت غرب امتداد یافته است. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه، فرمانیه و سعادت آباد را دربر می‌گیرد.
6-گسل لویزان
این گسل در مناطق 1، 3 و 4 شهر تهران گسترش و در سمت غربی، حد فاصل منطقه یک و منطقه 3 امتداد یافته است.
7-گسل داوودیه
از دیگر گسلهای مهم کلانشهر تهران، گسل داوودیه و راستای غربی – شرقی و به طول 6.4 کیلومتر است و از آنجایی که "سگمنت" (ناحیه) اصلی این گسل در محله داوودیه قرار گرفته است، از این رو نام "داوودیه" بر روی آن گذاشته شد.
گسل داوودیه از غرب از محدوده غربی "میدان صنعت" شهرک غرب (حوالی مرکز خرید مهستان) شروع شده و در امتداد بلوار خوردین در شهرک غرب ادامه داشته و با میل به شرق بزرگراه چمران را قطع می‌کند. در ادامه قطعه دیگر آن از شمال خیابان "ملاصدرا" به سمت شرق گسترده شده است. سگمنت طویل این گسله فرعی، از سمت شمالی خیابان "ملاصدرا" در تقاطع خیابان شیراز شروع شده و پس از گذر از بزرگراه "کردستان"، "شمال میدان ونک" و "بزرگراه مدرس" به "بلوار میرداماد" (محله داوودیه) می‌رسد.
این گسل در ادامه با اندکی میل به جنوب از مجاورت ساختمان بانک مرکزی و محدوده "باغ کتاب"، "فرهنگستان علوم" و جنوب غربی "میدان مادر" گذر می‌کند. افتادگی داوودیه در همین مناطق نیز به وضوح هویدا است.
8-گسل نیاوران
گسل نیاوران نیز گسلی است اصلی با طول حدود 14 کیلومتر (با تمامی قطعاتش) که به صورت گسسته (به دلیل شناسایی قطعات آن به صورت مجزا) از غرب در حوالی "سعادت آباد" به شرق "شمال اقدسیه" در شمال تهران گسترده شده است.
در بخش خاوری این گسل جابجایی چپ بر روی نگاره‌های هوایی دیده می‌شود. در ترانشه شمالی جنوبی در ازای 70 متر در خیابان آجودانیه نیاوران "انتهای خاوری خیابان درختک" راندگی نیاوران و زون خرد شده آن به‌خوبی دیده می‌شود. در گستره‌ای به پهنای 70 متر یک زون به شدت ورقه شده فشاری با جهت راندگی شمال به جنوب گسترش دارد. سعادت‌آباد، شمیران و دزاشیب توسط گسل نیاوران روی فرونشست اوین و تجریش رانده شده است.
9-گسل تنباکویی
این گسل متشکل از 3 سگمنت در کنار هم در انتهایی‌ترین سوی جنوب شرقی تهران و منطقه 15 قرار دارد. مجموع طول سگمنت‌های آن کمتر از 2 کیلومتر و لذا جزو گسلهای فرعی تهران رده‌بندی می‌شود.
10- گسل ونک پارک
این گسل با زاویه اندکی راستای شمال غرب - جنوب شرق داشته و از دو قطعه تشکیل شده و طول دو قطعه با هم 4.5 کیلومتر است. انتهای جنوبی گسل از حوالی خیابان مطهری، تقاطع "میرزای شیرازی" شروع و پس از گذر از پارک ساعی در شرق میدان اسدآبادی، بخش جنوبی آن تمام می‌شود و با جابه‌جایی تقریبی 250 متری به غرب، (بخش) شمالی آن از حوالی میدان "اسدآبادی" شروع می‌شود و بعد از گذر از تقاطع حکیم - کردستان و شرق برج سه پر (حدود 54 طبقه) و درست از زیر سایت برج در دست احداث مخابرات و تلاقی با بزرگراه همت تا اندکی بالاتر از خیابان "ملاصدرا" ادامه دارد.
11- گسل تلویزیون
این گسل جمعاً با تمامی قطعاتش 3.3 کیلومتر طول دارد که از "مصلا" شروع می‌شود و تا حوالی برج‌های پارک "پرنس" حوالی خیابان "شیراز شمالی" ادامه دارد. این گسل از آنجا که از محدوده ایستگاه تلویزیون شبکه 2 در غرب خیابان وزرا و انتهای خیابان الوند می‌گذرد، به این اسم نامیده شده است.
12- گسل جنت‌آباد شمالی
این گسل متشکل از دو سگمنت (ناحیه) به موازات هم در منطقه 5 تهران و در سمت شمالی آن جانمایی شده است که به دلیل قرارگیری و شناسایی این گسل در محله جنت‌آباد شمالی، به این نام نامگذاری شده‌اند. طول قطعه طویل‌تر شمالی این گسل 1.25 کیلومتر و طول قطعه دیگر آن حدود 850 متر است و بنابراین جزو گسلهای فرعی رده‌بندی می‌شوند. این گسل در بخش جنوبی گسل شمال تهران و احتمالاً ناشی از شکل‌گیری راندگی شمال تهران است.
13-گسل "باغ فیض"
از دیگر گسلهای کلانشهر تهران گسل "باغ فیض" است. این گسل دارای سگمنت‌های مختلف و به عبارتی از قطعات خرد در امتداد شمال غرب – جنوب شرق تشکیل یافته که چون دارای طول بین 2 تا 10 کیلومتر است، جزو گسلهای متوسط رده‌بندی می‌شود.
انتهای شمال غربی این گسل در شرق محله "باغ فیض" شناسایی شده و به این نام نیز نامیده می‌شود. این گسل از سمت شمال غربی از مجاورت ساختمان "تیراژه" واقع در بزرگراه "اشرفی اصفهانی" شروع می‌شود و پس از عبور از پارک "نهج‌البلاغه" و "پارک پردیسان" بزرگراه‌های "یادگار امام" و "حکیم" را به‌صورت مورب قطع می‌کند. گسل باغ فیض در ادامه با گذر از محلات "مرزداران" و "شهرک ژاندارمری" در محدوده "شهرک آزمایش" واقع در غرب تقاطع بزرگراه‌های "شیخ فضل‌الله" و "جلال آل احمد" (پل آل احمد) به انتهای جنوب شرقی خود می‌رسد.
14-گسل نارمک
گسل نارمک در منطقه 4 (شرقی‌ترین منطقه از مناطق 22 گانه شهر تهران) قرار گرفته و در رده گسلهای متوسط قرار می‌گیرد. راستای این گسل شرقی – غربی و در پای تپه‌های "شیان" واقع در شمال غربی محله نارمک قرار دارد. حدود مکانی این گسل از محل تقاطع بزرگراه‌های همت و امام علی (ع) در سوی غربی شروع می‌شود و تا خیابان "هنگام" در شرق و شمال‌غربی محله نارمک ادامه دارد. گسل نارمک در امتداد بزرگراه "همت" و "شهید زین‌الدین" است و از شمال محله "شمیران‌نو" عبور می‌کند.
15- گسل مشا
گسل مشا، گسلی است طویل، اساسی و لرزه‌زا که در طول رشته کوه البرز و از شمال آن روی دامنه‌های جنوبی رانده شده است، گسل مشا در بالادست سد "لتیان" با گسل "شمال تهران" تلاقی دارد و به همین دلیل لغزش و فعالیت هر یک از دو گسل مشا و یا شمال تهران، به حرکت گسل دیگر ختم می‌شود.
16- گسل پردیسان
گسلهای شناخته‌شده تهران عمدتاً در شمال و جنوب شهر تهران است؛ اما مطالعات جدید نشان می‌دهد گسل شمال تهران توان ایجاد زمین لرزه‌هایی که در تاریخ تهران درج شده است را ندارد و گسلهای جنوب تهران نیز این قابلیت را ندارند. سوالی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که منشأ این زمین لرزه‌ها کجا است. برای یافتن پاسخ مناسب محققان پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی مطالعات گسترده‌ای در بخش مرکزی شهر تهران انجام دادند و توانستند گسل "پردیسان" را شناسایی کنند.
محل این گسل در بین "بزرگراه آیت‌الله حکیم" و "شهید همت" است، ضمن آنکه اعلام شد این گسل در حال حاضر فعال‌ترین گسلی است که در تهران وجود دارد و توان لرزه‌زایی آن به مراتب بیشتر از گسلهای شمال و جنوب تهران است. توان لرزه‌زایی این گسل بین 6.2 تا 6.3 است.
شهر تهران هر چند که با انبوهی از گسلهای فعال روزگار می‌گذراند، ولی در سال‌های اخیر با پدیده مخرب فرونشست زمین نیز مواجه است که این امر ناشی از برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی می‌شود.
به گزارش ایسنا، نقشه گسلهای تهران از سوی دکتر علی بیت اللهی مدیر گروه زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در اختیار ایسنا قرار گرفت.
