صنعت کرونا گرفت

شرح‌ حال اقتصاد و صنعت بعد از شیوع کرونا ترسیم شد. نتایج شامخ ترکیبی و صنعتی در اسفندماه حکایت از آن دارد که اقتصاد و صنعت در گرداب کرونا گرفتار شده‌اند و دورنمای مدیران از اقتصاد کشور رکودی توصیف شده است. تصویر شامخ کل اقتصاد و صنعت در اسفندماه 98 به‌ترتیب از افت 23/ 16 واحدی و 66/ 13 واحدی نسبت به ماه گذشته آن (بهمن‌ماه) حکایت دارد. داده‌ها نشان می‌دهد در اسفند سال گذشته از میان 5 مولفه اصلی شامخ «کل اقتصاد» و «صنعت»، به‌ترتیب شاخص «مقدار تولید محصولات» و «موجودی مواد اولیه خریداری‌شده» کمترین مقدار را به‌ ثبت رسانده‌اند. همچنین در اسفند 98، پایین‌ترین مولفه شامخ کل به زیرشاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» اختصاص داشته که از 49/ 50 واحد در بهمن به 82/ 23 واحد در اسفندماه رسیده است. از سوی دیگر زیر شاخص «مقدار تولید محصولات» در شامخ کل اقتصاد از 77/ 48 واحد در بهمن 98 به 1/ 28 واحد در اسفند 98 رسیده است. ششمین دوره شامخ کل اقتصاد و هجدهمین دوره شامخ صنعت ایران مربوط به اسفندماه 1398 از سوی «مرکز پژوهش‌های اتاق ایران» محاسبه و منتشر شد. در این دوره هر دو شاخص شامخ با افت سنگینی مواجه شده‌اند و به زیر 50 واحد سقوط کرده‌اند. بر اساس نظرسنجی انجام شده از فعالان اقتصادی در اسفندماه 98، اکثریت آنها دورنمای تولید و رونق در فروردین 99 را کاهشی و نامساعد برآورد کرده‌اند. این مساله گرچه از یکسو می‌تواند به‌واسطه تعطیلات نوروزی توجیه شود اما عمدتا ناشی از اثرات مخرب کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی است که باعث شده به‌جز چند رسته فعالیت تولیدی، مابقی فعالیت‌ها با افت قابل‌ملاحظه مواجه شوند.

اما چگونه با شامخ می‌توان وضعیت اقتصاد و صنعت را زیرذره‌بین قرار داد؟ از میان شاخص‌های متنوع و گوناگون اقتصادی که توسط کشورها و سازمان‌های بین‌المللی انتشار می‌یابند، شاخص PMI که در فارسی به اختصار «شامخ» نام‌گذاری شده است، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش اکثر کشورهای توسعه یافته قرار دارد. درحال حاضر، این شاخص توسط موسسات معتبر بین‌المللی برای حدود 29هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از 40 کشور دنیا محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص که بر اساس پایش پرسش‌نامه‌ای به دست می‌آید، بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های مختلف ارائه می‌دهد. در طرح شامخ، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به 12 پرسش مطرح‌شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده است) پاسخ دهند. در صورت انتخاب گزینه بیشتر از ماه قبل: عدد یک، گزینه بدون تغییر: عدد5/ 0 و گزینه کمتر از ماه قبل: عدد صفر برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل-ضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است. در نهایت معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا 100 است.  اتاق بازرگانی ایران از مهرماه 1397 شاخص کل صنعت و از مهرماه 1398 شاخص کل اقتصاد را محاسبه و منتشر می‌کند. اما به دلیل شرایط خاص کشور از ابتدای اسفندماه، شیوع ویروس کرونا و تعطیلی برخی از بنگاه‌ها به‌ویژه در بخش خدمات، امکان تکمیل اطلاعات برای همه واحدهای موردنظر در طرح میسر نشده و در نهایت گزارش این ماه بدون ارائه تحلیل بیشتر و به‌طور خلاصه تهیه شده است. در مورد تعمیم نتایج طرح به ویژه در کل اقتصاد نیز با احتیاط بیشتری باید تصمیم گرفت.

اقتصاد از لنز مدیران

شاید به جرات بتوان گفت یکی از مهم‌ترین وقایعی که اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار داده است و منجر به تغییر پیش‌بینی‌ها و چشم‌اندازها شده، شیوع و گسترش ویروس کرونا در اغلب کشورهای جهان بوده است. سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) در آخرین گزارش خود با بررسی اثرات اقتصادی کرونا بر افق اقتصاد جهان، پیش‌بینی کرد اقدامات بازدارنده سختگیرانه‌ برای کُند کردن گسترش کرونا، به‌طور چشمگیری تولید ناخالص داخلی اقتصادهای بزرگ را در کوتاه‌مدت کاهش خواهد داد. براساس جدیدترین تخمین‌ها تعطیلی کسب‌وکارها به‌طور مستقیم بخش‌هایی مشتمل بر یک‌سوم از تولید ناخالص داخلی اقتصادهای بزرگ را متاثر خواهد کرد. در گزارش این سازمان، با بیان اینکه تاثیر تعطیلی مشاغل بر کاهش تولید اقتصادهای پیشرفته و اقتصادهای بزرگ نوظهور 15 درصد یا بیشتر و در اقتصادهای متوسط تا 25 درصد است، بر ضرورت اقدام سریع دولت‌ها به منظور حفظ جان مردم و همچنین احیای بخش خصوصی تاکید شده است. طبق برآوردهای OECD در تمام اقتصادها بیشترین آسیب را خرده‌فروشی و عمده‌فروشی‌ها و املاک و مستغلات دیده‌اند. در سایر بخش‌ها، کشورها شاهد آسیب‌های متفاوتی هستند. تعطیلی صنایع ساخت در بخش حمل ونقل در بعضی از کشورها آسیب جدی به اقتصاد وارد کرده است، در حالی که کاهش فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در برخی دیگر از اقتصادها آسیب بیشتری به جا گذاشته است. در این میان ایران هم از آسیب‌های کرونا مصون نبوده است. با توجه به اینکه ورود و اثرگذاری کرونا در ایران مربوط به اواخر بهمن و در واقع از اسفندماه بوده است، بنابراین شاخص‌های بهمن ماه منعکس‌کننده وضعیت پیش از شیوع این ویروس در ایران است. اما شامخ اسفند به‌خوبی نشان می‌دهد گسترش «کووید-19» تا چه اندازه به اقتصاد کشور آسیب وارد کرده و آن را در گرداب‌های تازه‌ای انداخته است.

بررسی شامخ کل اسفند نسبت به بهمن‌ماه وضعیت نامساعدی را در اقتصاد ایران روایت می‌کند. طبق اطلاعات منتشر شده، شاخص مدیران خرید (PMI) در آخرین ماه سال 98 برای کل اقتصاد 39/ 31 واحد محاسبه شده که نسبت به بهمن 98 بالغ‌بر 23/ 16 واحد معادل 7/ 51 درصد افت کرده است و از دورنمای رکودی اقتصاد از نظر فعالان اقتصادی حکایت دارد. بررسی شاخص PMI از آذر سال 97 تاکنون حکایت از کاهش مداوم موجودی مواد اولیه و افزایش مستمر قیمت آنها داشته است. این روند بخش تولید را در مسیری قرار داده است که به زودی اغلب صنایع را با بحران مواد اولیه مواجه خواهد کرد. در مجموع فعالان اقتصادی در بخش صنعت کشور، کاهش محسوس تولید برای ماه بعد را پیش‌بینی کرده‌اند که با توجه به اثرگذاری ویروس کرونا بر میزان تقاضا و همچنین فعالیت‌های اقتصادی، به‌نظر نمی‌رسد ماه فروردین شاهد رونق چندانی در بخش صنعت باشیم.

اما در جزئیات کارنامه شامخ اقتصاد اسفندماه چه گذشته است؟ بررسی روند شامخ کل اقتصاد ایران در 6 ماه گذشته نشان می‌دهد این شاخص از زمان شروع استخراج تاکنون قادر نبوده است از مرز رونق و رکود یعنی رقم 50 واحد عبور کند و همواره در نزدیکی این خط در نوسان بوده است اما در آخرین ماه از سال گذشته، با شیوع ویروس کرونا و محدود شدن تردد مردم و کاهش جدی فعالیت‌های اقتصادی به‌یک‌باره تا 39/ 31 واحد نزول کرده است. در اسفندماه 98، پایین‌ترین مؤلفه شامخ اقتصاد به زیرشاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» اختصاص داشته که از 49/ 50 واحد در بهمن به 82/ 23 واحد در اسفندماه رسیده است. همچنین در این ماه زیر شاخص «مقدار تولید محصولات» نیز از نظر فعالان اقتصادی کاهشی بوده و از 77/ 48 واحد در بهمن 98 به 1/ 28 واحد در اسفند 98 رسیده است. در این میان افت شاخص‌ها مانند «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» و «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» هم حاکی از آن است که موج بیکاری‌ها با شدت بیشتری بر ساحل پرتلاطم اشتغال‌زایی می‌کوبد.

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت تمام شاخص‌های شامخ کل اقتصاد در اسفندماه تحت‌ تاثیر عواملی که پیش‌تر به آنها اشاره شد، سیر نزولی را طی کرده‌اند. طبق داده‌ها، «موجودی مواد اولیه خریداری شده» با افت 53/ 5 واحدی، «موجودی محصول نهایی در انبار» با افت 25/ 6 واحدی، «میزان صادرات کالا» با افت 99/ 14 واحدی، «قیمت محصولات تولید شده» با افت 15/ 18 واحدی، «مصرف حامل‌های انرژی» با افت 55/ 31 واحدی و پیش‌بینی «میزان فروش» هم با افت 18/ 18  واحدی اسفند خود را نسبت به بهمن‌ماه پشت‌سر گذاشته‌اند.

شرح حال صنعت

در اسفندماه سال گذشته، وضعیت بخش صنعت نیز در واکنش به وقایع اثرگذار بر اقتصاد کلان، نابسامان بوده و شاخص شامخ، افت جدی انتظارات تولید در این ماه را پیش‌بینی می‌کند. بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، شامخ بخش صنعت در اسفندماه 98 به 48/ 42 واحد رسیده که نسبت به ماه قبل از آن 66/ 13 واحد معادل 15/ 32 درصد افت کرده است. در این ماه از میان همه مولفه‌های اثرگذار شامخ، زیر شاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» همانند عملکردی که از نگاه مدیران در شاخص کل اقتصاد ثبت کرده است، به کمترین مقدار رسیده که از وخامت تولید در فروردین 99 حکایت دارد. در نظرسنجی از فعالان اقتصادی کشور، رقم این زیر شاخص از 38/ 53 واحد در بهمن 98 به 52/ 27 واحد در اسفند رسیده که از سقوط 48 درصدی حکایت دارد. در سایر شاخص‌های شامخ کل صنعت هم روند مثبت و رو به بهبودی دیده نمی‌شود. طبق داده‌های به دست آمده، «مقدار تولید محصولات» در اسفندماه نسبت به ما قبل آن با افت 26/ 16 واحدی روبه‌رو شده است. همچنین «میزان سفارشات جدید مشتریان» و «سرعت انجام و تحویل سفارش» با کاهش 69/ 18 و 61/ 11 واحدی در اسفندماه نسبت به بهمن سال گذشته مواجه شده‌اند. «میزان به کارگیری نیروی انسانی»، «قیمت خرید مواد اولیه»، «موجودی محصول نهایی در انبار»، «میزان صادرات کالا»، «مصرف حامل‌های انرژی» و «میزان فروش محصولات» از دیگر شاخص‌هایی هستند که از نگاه مدیران صنایع روند رو به وخامتی را سپری خواهند کرد.

وضعیت شاخص‌های صنایع منتخب از نگاه طرح شاخص مدیران خرید هم در شرایط خوبی به سر نمی‌برند. در اسفند ماه 1398، شامخ همه گروه‌های صنعتی به جز گروه «چوب، کاغذ و مبلمان» نشان از رکود و افت تولید در مقایسه با ماه قبل آن دارد. شاخص «مقدار تولید محصولات» هم تنها در گروه صنایعی مانند «چوب، کاغذ و مبلمان» و «سایر صنایع» امیدوارکننده نمره گرفته است. طبق داده‌های اعلام شده، «صنایع کانی غیرفلزی»، «چوب، کاغذ و مبلمان» و «سایر صنایع» گروه‌های صنعتی هستند که برای اسفندماه «میزان سفارش‌های جدید» را مناسب ارزیابی کرده‌اند. «ماشین‌سازی و لوازم خانگی»، «صنایع غذایی»، «صنایع شیمیایی»، «چوب، کاغذ و مبلمان»، «وسایل نقلیه و قطعات وابسته»، «پوشاک و چرم» و «سایر صنایع» هم طبق ارزیابی فعالان اقتصادی، گروه‌هایی هستند که در سرعت انجام و تحویل سفارش در شرایط بهتری به سر می‌برند. اما یکی از شاخص‌هایی که در شامخ کل صنعت به هیچ‌عنوان امیدوارکننده نیست، وضعیت بحرانی «موجودی مواد اولیه» از نگاه مدیران است. این شاخص در تمام گروه‌ها کمتر از 50 واحد امتیاز گرفته است. اما شاخص «انتظارات تولید در ماه آینده» را می‌توان رکورددار کمترین امتیاز در میان سایر شاخص‌ها دانست.