انقلاب کرونا در جهان

«ویکتور ماله» و «رولا خلف»، گزارشگران فایننشال‌تایمز، در مصاحبه‌ای مجازی که با مکرون در کاخ الیزه در تاریخ 16 آوریل انجام دادند می‌گویند، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در حالی که در کاخ الیزه به صندلی خود تکیه داده و یکی از دستیارانش سطح میز و دستگیره صندلی او را با یک ماده ضدعفونی‌کننده پاک می‌کرد، می‌گوید: «همه ما در حال کار روی غیرقابل تصورها هستیم.» تا امروز، مکرون همواره برنامه بزرگی برای آینده داشته است. رئیس‌جمهور بیش‌فعال فرانسه پس از پیروزی در یک انتخابات شگفتی‌آور در سال 2017 پیشنهادهای بلندپروازانه‌ای برای اصلاح «اتحادیه اروپا» داد که شرکای اروپایی محتاط‌تر او را دچار ابهام کرد. وقتی او سال گذشته ریاست گروه 7 را به دست گرفت، تلاش کرد تا میان ایران و آمریکا مصالحه‌ای برقرار سازد و میان روسیه و اوکراین هم صلح را جاری سازد. دولت او برای نوسازی فرانسه، قوانین سفت و سختی را وضع کرده است. با این حال، فراگیری ویروس کرونا باعث شده مکرون برای یافتن راه‌حل‌هایی برای بحران بهداشت جهانی که حدود 140 هزار نفر را به کام مرگ فرستاده و باعث سرگردانی فرانسوی‌ها در مورد چگونگی نجات جان افراد و اقتصاد جهانی از رکودی قابل مقایسه با سقوط 1929 شده با آزمون جدیدی مواجه باشد. «ویکتور ماله» و «رولا خلف» در مصاحبه‌ای که با مکرون در کاخ الیزه در تاریخ 16 آوریل انجام دادند در ادامه می‌نویسند، مکرون معتقد است که «همه ما با نیاز فوری برای اختراع چیز جدیدی مواجه هستیم زیرا این تمام کاری است که می‌توانیم انجام دهیم.»

  مکرون و برنامه‌هایش برای جهان

البته، مکرون همچنان برنامه‌هایی در سر دارد. او از اتحادیه اروپا می‌خواهد صندوق سرمایه‌گذاری اضطراری صدها میلیارد یورویی را راه‌اندازی کند که از طریق آن اعضای بی‌میل شمالی از ایتالیا و اسپانیا حمایت ورزند، جایی که هزاران نفر به خاطر «کووید-19» جان خود را از دست دادند. او از کشورهای ثروتمندتر می‌خواهد تا به آفریقا کمک کنند و به کشورهای این قاره زمان بیشتری در پرداخت بدهی‌های دو و چندجانبه خود بدهند. اما شاید برای اولین‌بار به‌نظر می‌رسد که مکرون در حالتی از عدم اطمینان به سر می‌برد و مطمئن نیست که آیا پیشنهاداتش ثمری خواهد داد یا خیر و اینکه آیا اساسا زمانی برای به ثمر نشستن پیشنهاداتش وجود دارد یا خیر. او می‌گوید: «نمی‌دانم آیا ما در آغاز یا میانه این بحران هستیم. هیچ‌کس نمی‌داند. ابهامات زیادی وجود دارد و این باید بسیاری از ما را فروتن سازد.»

گزارشگران فایننشال‌تایمز می‌نویسند، مصاحبه مجازی با مکرون نشانه «فاصله‌گذاری اجتماعی» و اختلال در مسافرت در این دوره استثنایی اپیدمی است که الیزه معمولا گرفتار را مجبور کرده است که فقط یک نیرو در سایت خود داشته باشد، به همین دلیل گزارشگران فایننشال‌تایمز از طریق لینک ویدئویی در مصاحبه شرکت می‌کنند. در واقع، این مصاحبه نه مصاحبه‌ای حضوری که مصاحبه از طریق ویدئو است. مکرونی که معمولا می‌شد او را حضوری دید و لمسش کرد – و قبلا در مورد او گفته می‌شد که «می‌تواند صندلی را هم اغوا کند»- اکنون مجبور است که از پشت میزش در اتاق طلایی که مشرف بر چمن‌های کاخ و به سوی شانزه‌لیزه است با میهمانان گپ‌وگفت و از آنها به‌صورت مجازی استقبال کند. از این اتاق برای اولین‌بار به‌عنوان دفتر کار رئیس‌جمهور از سوی ژنرال شارل دوگل استفاده شد. مکرون ماه گذشته در دو سخنرانی عمومی به عمد از لحن الگوی خود – شارل دوگل- استفاده و علیه این ویروس یک جنگ همه جانبه را اعلام کرد و برخی از سختگیرانه‌ترین کنترل‌ها در اروپا را بر آزادی تحرک و جابه‌جایی مردم وضع کرد تا از سرعت شیوع این بیماری بکاهد و اعلام کرد که دولت او مشاغل و شرکت‌ها را از «تمام هزینه‌های بار شده بر آنها» نجات خواهد داد. پشت میز او یک نمونه 500 دلاری دوران جنگ جهانی اول متعلق به سال 1915 وجود دارد که نشانه اتحاد فرانسوی‌ها- آنگلوساکسون‌ها بود.  

با این حال، در هفته‌های اخیر بلاغت و صراحت کلام او جای خود را به این نگاه داده که چگونه به این بیماری همه‌گیر پرداخته شود و این نگاه البته با پذیرش برخی نارسایی‌های لجستیکی همراه بوده که باعث شده پزشکان، پرستارها و کارگران و نیروهای مهم فرانسوی از کمبود ماسک و آزمایش‌ها برای ارزیابی و سنجش شیوع این ویروس در تنگنا قرار بگیرند. بر خلاف دیگر رهبران جهان، از ترامپ در آمریکا تا «شی» در چین که می‌کوشند تا کشورهایشان را به جایی بازگردانند که پیش از کرونا بود، رئیس‌جمهور 42 ساله فرانسه می‌گوید این بحران را به مثابه رویدادی موجودیتی برای بشریت می‌داند که ماهیت جهانی شدن و ساختار سرمایه‌داری بین‌المللی را تغییر خواهد داد. مکرون به‌عنوان یک رهبر لیبرال اروپایی در دریایی از ملی‌گرایان سرسخت، می‌گوید امیدوار است که آسیب‌های همه‌گیر ناشی از این ویروس، کشورها[ی قوی] را در یک اقدام جمعی و چندجانبه برای کمک به ضعیف‌ترین کشورها گرد هم آورد. گزارشگران فایننشال‌تایمز به نقل از مکرون می‌نویسند، او می‌خواهد از این تحول و رویداد ناگهانی جهانی استفاده کند تا دولت‌ها را، به مثابه سرآغازی برای مقابله با فجایع زیست‌محیطی و نابرابری‌های اجتماعی که به گفته مکرون از پیش، ثبات نظم جهانی را تهدید می‌کرده، ترغیب به اولویت دادن جان انسان‌ها به رشد اقتصادی کند. اما او نگرانی خود را پنهان نمی‌سازد که بر عکس این مسائل هم ممکن است رخ دهد و اینکه بستن مرزها، اختلال اقتصادی و از دست رفتن اعتماد به دموکراسی دست اقتدارگرایان و پوپولیست‌هایی- از مجارستان تا برزیل- که می‌کوشیدند از بحران سوء استفاده کنند را تقویت کند.

  مکرون، چین و نگرانی از آینده اروپا

رئیس‌جمهور فرانسه می‌گوید: «تصور می‌کنم این یک شوک بزرگ و ژرف انسانی است. ما باعث شدیم زندگی در نیمی از کره‌زمین متوقف شود. هیچ سابقه‌ای برای این در تاریخ مان وجود ندارد». او می‌افزاید: «اما این شوک ماهیت جهانی شدن که طی 40 سال گذشته با آن زندگی کرده‌ایم را تغییر خواهد داد... ما این حس را داشتیم که دیگر مرزی وجود نخواهد داشت. قرار بود همه چیز حول چرخش و انباشت سریع و سریع تر بگردد. موفقیت‌هایی واقعی وجود داشت. جهانی شدن قرار بود ما را از شر تمامیت خواهان خلاص کند. دیوار برلین بیش از 30 سال پیش فروریخت و با فراز و فرودها، صدها میلیون نفر از فقر بیرون آمدند. اما به خصوص در سال‌های اخیر، نابرابری در کشورهای توسعه یافته افزایش یافت. روشن است که این نوع از جهانی شدن داشت به پایان چرخه خود نزدیک می‌شد و دموکراسی را تضعیف می‌کرد.» وقتی از مکرون در مورد این سوال پرسیده شد که آیا تلاش‌های ناهماهنگ و نامنظم برای مهار «کووید-19» ضعف دموکراسی‌های غربی را نشان نداده و آیا مزیت‌های دولت‌های اقتدارگرایی مانند چین را برجسته نکرده، گویی «مو به تنش سیخ شد» و «لب و لوچه اش» جمع شد.

او می‌گوید: هیچ مقایسه‌ای میان کشورهایی که در آنها جریان آزاد اطلاعات وجود دارد و شهروندان می‌توانند دولت را به نقد بکشند و کشورهایی که در آنها حقیقت سلاخی می‌شود وجود ندارد. مکرون می‌افزاید:«با توجه به این تفاوت‌ها، می‌توان تفاوت‌ها میان کشورهای این دو دسته را دید و بیایید ساده لوح نباشیم که آنچه امروز چین انجام می‌دهد- و به آن احترام می‌گذارم- خیلی بهتر از عملکرد ما نبوده است. نمی‌دانیم. ظاهرا چیزهایی رخ داده که ما در مورد آنها اطلاعی نداریم.» رئیس‌جمهور فرانسه اصرار دارد که کنار گذاشتن آزادی‌ها برای مقابله با این بیماری تهدیدی برای دموکراسی‌های غربی است. وی اظهار کرد: «برخی کشورهای این چنینی هم در اروپا وجود دارند.» اشاره او به مجارستان و تصمیم ویکتوراوربان برای حکمرانی بر اساس دستور و فرمان است. او می‌گوید: «ما نمی‌توانیم این را بپذیریم. نمی‌توانید DNA اساسی خود را با این استدلال که بحران بهداشتی وجود دارد کنار بگذارید.» رئیس‌جمهور فرانسه به طور خاص نگران «اتحادیه اروپا» و «یورو» است. او که با دست خود بارها روی میز می‌کوبید تا بر این نکته تاکید ورزد، می‌گوید هم «اتحادیه» و هم «ارز واحد» در صورتی تهدید خواهند شد که اعضای قوی تر مانند آلمان و هلند همبستگی‌ای با کشورهای بحران زده ناشی از کرونا در جنوب اروپا از خود نشان ندهند.

این همبستگی باید در قالب کمک مالی‌ای باشد که از طریق بدهی‌های متقابل (mutualised debt) تامین مالی می‌شود؛ کنایه‌ای به سیاست‌گذاران هلندی و آلمانی که این ایده را رد می‌کنند که مالیات‌دهندگانشان وام‌ها به یونانی‌ها یا ایتالیایی‌ها را بازپرداخت کنند. مکرون هشدار می‌دهد ناکامی در حمایت از آن دسته از اعضای اتحادیه که به سختی از این بیماری آسیب دیده‌اند به پوپولیست‌ها برای پیروزی در ایتالیا، اسپانیا و شاید فرانسه و جاهای دیگر کمک خواهد کرد. مکرون که نگرانی در چهره‌اش موج می‌زد می‌افزاید: «این روشن است زیرا مردم می‌گویند: «آن سفر بزرگی که شما [اتحادیه اروپا] از آن دم می‌زدید چیست؟ این آدم‌ها در مواقع بحران و حتی پس از بحران از شما حمایت نمی‌کنند. آنها هیچ همبستگی‌ای با شما ندارند.» اینها در حقیقت استدلال و تفسیر سیاستمداران پوپولیست است که در مورد اتحادیه اروپا و کشورهای اروپای شمالی از آن استفاده می‌کنند. به گفته مکرون «این پوپولیست‌ها می‌گویند، «وقتی مهاجران به کشورتان رسیدند، آنها [کشورهای بزرگ‌تر] به شما می‌گویند که آنها را نگه دارید. وقتی با اپیدمی مواجه می‌شوید، آنها [کشورهای بزرگ‌تر] به شما می‌گویند که خودتان به آن رسیدگی کنید. وای! این کشورهای بزرگ خیلی خوب هستند. وقتی پای صادرات کالایی که تولید می‌کنند و می‌خواهند به کشورتان بفرستد به میان می‌آید آنها [کشورهای بزرگ‌تر] مدافع اروپا می‌شوند. وقتی پای ورود نیروی کارتان به آن کشورها باز می‌شود تا بخش‌هایی از قطعات ماشین‌هایی که دیگر در آن کشورها تولید نمی‌شود را بسازند، آنها باز مدافع اروپا می‌شوند. [به گفته پوپولیست‌ها]، وقتی پای تقسیم بار و مسوولیت به میان می‌آید، آنها [کشورهای بزرگ‌تر] مدافع اروپا می‌شوند»

از نظر مکرون، اعضای ثروتمندتر اتحادیه از مسوولیت خاصی در نحوه برخورد با این بحران برخوردارند. او می‌گوید: «ما در آستانه حقیقت ایستاده‌ایم که همان تصمیم‌گیری در مورد این مساله است که آیا اتحادیه اروپا یک پروژه سیاسی است یا یک پروژه بازاری. فکر می‌کنم یک پروژه سیاسی باشد. ما به انتقال مالی و همبستگی نیاز داریم، البته در صورتی که بخواهیم بقای اروپا ادامه یابد.» در هر صورت، مکرون استدلال می‌کند که بحران اقتصادی اخیر که محرک آن «کووید-19» است آنقدر شدید است که بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا و منطقه یورو برخی معاهدات در مورد کمک دولت‌ها برای شرکت‌ها را به حال تعلیق درآورده‌اند. توانایی دولت‌ها برای بازگشایی شیرهای مالی و پولی برای نجات ورشکستگی‌های بزرگ و نجات انسان‌ها و مشاغل به آینده سیاسی نامعلوم مکرون در فرانسه هم مربوط است. با پیش‌بینی کوچک شدن اقتصاد ملی تا 8 درصد در سال‌جاری و میلیون‌ها کارگر موقتا بیکار که فقط به خاطر طرح رسمی «بیکاری جزیی» 24 میلیارد دلاری هنوز به آنها پول پرداخت می‌شود، دولت انتظار دارد که کسری بودجه 2020، 9 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل دهد که بزرگ‌ترین رقم از زمان جنگ جهانی دوم به این سو است.

اگرچه غالبا مکرون به دلیل بین‌الملل گرایی لیبرال پرانرژی‌اش در خارج مورد تحسین قرار می‌گیرد اما اخیرا در داخل از سوی مخالفان سیاسی اش- از چپ افراطی گرفته تا راست افراطی از جمله جلیقه‌زردها و تظاهرات آنها- رئیس‌جمهور ثروتمندان نام گرفته است؛ بانکدار و سرمایه‌دار «روچیلد»ی که می‌خواهد سرمایه‌داری بازار آزاد را بر شهروندان بی‌میل خود تحمیل کند. در واقع، مکرون در مواجهه با مخالفت‌های سفت و سخت از سوی چپ طغیانگر و از سوی جلیقه‌زردها، سرعت برنامه اصلاحی‌اش از قبل از شروع بیماری کرونا کاهش قابل ملاحظه‌ای یافت. پس از دو سال طاقت فرسا برای آزادسازی بازار کار، کاهش بار مالیات بر کارگران و کارآفرینان و تلاش برای ساده سازی نظام مستمری‌های پرهزینه کشور، او سال گذشته تا حدودی از ارائه خدمات عقب نشینی کرد و سپس ماه گذشته اصلاحات را به‌طور کامل به خاطر ویروس کرونا به حال تعلیق در آورد. او کوشیده است تا انگیزه‌های زیست‌محیطی را اتخاذ کند و تصویر خود برای جلب چپ‌ها و سبزها را پیش از انتخابات 2020 بهبود بخشد. او امیدوار است بتواند بار دیگر نسبت به مارین لوپن، رهبر «جبهه راست افراطی» سابق و رهبر «مجمع ملی» فعلی، دست برتر بیابد و در انتخابات دور دوم هم برابر او به پیروزی برسد.

«کووید-19» ممکن است فرصتی به دست دهد تا مساله‌ای که مکرون به دنبالش است محقق شود. او تلاش دارد سرمایه‌داری را «انسانی‌تر» کند. از نظر او این شامل پایان دادن به دنیای «بیش از حد مالی شده» (hyper-financialised)، تلاش‌های بیشتر برای نجات کره‌زمین از ویرانی‌های ناشی از گرمایش جهانی و تقویت «حاکمیت اقتصادی» فرانسه و اروپا با سرمایه‌گذاری در داخل و در بخش‌های صنعتی مانند باتری‌های الکتریکی وسایل نقلیه و اکنون، تجهیزات دارویی و پزشکی است که در آن اروپا بیش از حد به چین وابسته شده است. مکرون می‌گوید: این درک وجود دارد که اگر مردم می‌توانند کارهای غیرقابل تصور را برای اقتصادشان انجام دهند تا از سرعت این همه‌گیری (بیماری کرونا) بکاهند، می‌توانند همین کار را برای جلوگیری از فجایع تغییرات آب و هوایی اتخاذ کنند. او می‌گوید: مردم به این درک رسیده‌اند که «وقتی پای جان انسان‌ها و نجات آنها به میان می‌آید، هیچ‌کس تردیدی برای انتخاب‌های سخت و دردناک به خود راه نمی‌دهد. برای خطرات آب و هوایی هم باید این‌گونه باشد». رئیس‌جمهور فرانسه معتقد است:«اپیدمی‌های بزرگ ناشی از سندروم‌های تنفسی مانند موردی که امروز با آن داریم زندگی می‌کنیم ظاهرا خیلی دور از ما بودند زیرا مدت‌ها بود در آسیا متوقف شده بودند. خطرات آب و هوایی هم دور از ما به‌نظر می‌رسد زیرا بر آفریقا و اقیانوسیه تاثیر می‌گذارد. اما وقتی به شما برسد، دیگر زمان بیدار شدن است.»

مکرون ترس از خفگی ناشی از بیماری «کووید-19» را با اثرات آلودگی هوا مقایسه می‌کند. او می‌گوید: «وقتی از این بحران خارج شویم، مردم دیگر استنشاق هوای کثیف را نمی‌پذیرند. مردم خواهند گفت ... «من با گزینه جوامعی که چنین هوایی را تنفس می‌کنند موافق نیستم، جایی که کودکم به دلیل همین هوا به بیماری‌های برونشیتی مبتلا می‌شود. به خاطر داشته باشید که شما همه چیز را به خاطر کووید-19 متوقف کرده‌اید اما اکنون از من می‌خواهید این هوای بد را استنشاق کنم». همچون بسیاری از اسلافش- و بر خلاف همقطارانش در دیگر دموکراسی‌های غربی- مکرون آشکارا روشنفکر است و همواره ایده‌ها و پروژه‌‌هایی را در ذهن دارد که همراهی با آنها از سوی همقطاران اروپایی‌اش دشوار است. در میان کتاب‌هایی که به‌طور حیرت‌انگیزی- یا به شکل هنرمندانه- در قفسه کتاب‌های پشت سرش وجود دارد آثار فرانسوا میتران (آخرین رئیس‌جمهور سوسیالیست فرانسه) و پاپ فرانسیس وجود دارد. همچنین نامه‌های رد و بدل شده از سوی «فلوبر» و «تورگنف» و چند نسخه کپی از زندگینامه خودنوشت مکرون با عنوان «انقلاب: آشتی فرانسه» وجود دارد که برای کمپین انتخاباتی سال 2017 آماده شده بود.

با این حال، وقتی از او پرسیده شد که از رهبری چه آموخته است، صریحا اعتراف می‌کند: بسیار زود است که بگوییم این بحران جهانی به کدام سو خواهد رفت. مکرون می‌گوید، باور عمیقی به کشور خود، اروپا و جهان و باور عمیقی به آزادی و دموکراسی دارد اما در آخر ویژگی‌هایی که در مواجهه با وقایع غیرقابل تحمل نیاز است فروتنی و عزم جزم است. او می‌گوید: «من هرگز هیچ تصوری نکرده‌ام زیرا خودم را به دست سرنوشت سپرده‌ام. شما باید در دسترس سرنوشت‌تان باشید... بنابراین، این جایی است که خودم را می‌یابم، آماده نبردم و آنچه را که بدان باور دارم ترویج می‌کنم در حالی که برای آزمودن و درک آن چیزی که غیرقابل تصور است در دسترس باقی خواهم ماند.»

گزارش اختصاصی «دنیای اقتصاد» از قرنطینه به سبک فرانسه