د‌کتر پریسا مهراشتیاق؛ دندانپزشک کودک و نوجوان
همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، مهم‌ترین میکروارگانیسم عامل پوسیدگی دندانی استرپتوکوک‌های موتانس است.
در مورد باکتری‌های مولد التهاب لثه‌ای بیشتر گرم منفی‌ها نقش دارند، بنابراین برای کنترل پوسیدگی دندانی لازم است پلاک‌های میکروبی با روش‌های مکانیکی از قسمت‌های بالای لثه حذف شده و رژیم غذایی با محدود‌سازی مصرف ساکارز اصلاح شود.
برای حفظ سلامت لثه هم با برداشتن پلاک زیر لثه‌ای (شیار لثه) سعی در حفظ فلور غالب گرم مثبت‌ها کنیم.
برای رسیدن به این منظور استفاده از داروهای شیمیایی مثل دهان‌شویه‌ها مفید و موثر خواهد بود.
ورود دهان شویه‌ها به بهداشت روزانه از سن دوازده سال به بالا توصیه می‌شود.
در این مقاله انواع روش‌های فیزیکی و شیمیایی حفظ سلامت دندان‌ها و لثه و حذف پلاک مورد بحث قرار می‌گیرد.
مسواک دستی
متداول‌ترین روش حذف پلاک از حفره دهان مسواک است. متغیرهای موجود در هر مسواک عبارتند از: طول، قطر، سطح مقطع سر مسواک، تعداد رشته‌ها (بریستل‌ها)، شکل دسته، زاویه سر مسواک با دسته و طراحی دسته
البته امروزه جاذبه‌هایی مثل طرح‌های جالب دسته به صورت تجاری جهت جلب توجه مشتریان دیده می‌شود در صورتی که مشخصات سر مسواک و موهای آن مهم‌ترند.
جنس موهای مسواک‌های موجود در بازار بیشتر الیاف مصنوعی (نایلونی) است که طول این بریستل‌ها در افراد بزرگسال حدود یازده میلی‌متر است.
حتما شما هم به انواع مسواک‌های نرم، متوسط و سخت برخورد کرده‌اید. این طبقه بندی بر اساس قطر موهای مسواک است.
نوع نرم دارای قطر بریستلی 0/16 تا 0/22 میلی‌متر، گروه متوسط 0/23 تا 0/29 و گروه سخت 0/30 و یا بیشتر هستند.
شکل انتهای بریستل‌ها (رشته‌ها) هم متفاوت است و شامل زبر، پیازی برجسته، نوک گرد و ته گرد است.
نوع گرد تحریک کمتری برای لثه ایجاد می‌کند و بیشتر توصیه می‌شود، البته نوک رشته‌های مسواک پس از مدتی استفاده نرم‌تر و گردتر می‌شوند.
در دندانپزشکی کودکان توصیه به استفاده از مسواک نوع نرم است تا لثه کمتر آسیب دیده و پاکسازی بین دندانی موثرتر باشد.
طراحی مسواک کودکان بیشتر به صورت سر کوچک و دسته بزرگ است تا به راحتی مانورهای لازم قابل انجام باشد و به تمام مناطق دهان دسترسی خوبی داشته باشیم.
معمولا دسته موهای زاویه‌دار جهت برداشتن پلاک دندانی موثرتر عمل می‌کنند.
البته یک نوع مسواک خاص را نمی‌توان برای همه بیماران توصیه کرد و نوع مسواک با توجه به نیازهای هر بیمار و مشخصات فردی هر دهان متفاوت است.
پس از مدت زمانی استفاده موهای مسواک فرسوده شده و کارایی لازم را نخواهد داشت.
معمولا این مدت زمان به طور متوسط سه ماه در نظر گرفته می‌شود، البته این زمان در افراد مختلف به دلیل عادات و روش‌های مختلف مسواک زدن متفاوت است.
به ویژه در مناطق بین دندانی کاهش کارایی بیشتری دیده می‌شود، البته برخی شرکت‌های تجاری نشانگرهایی روی موهای مسواک تعبیه کرده‌اند و توصیه می‌کنند وقتی تغییر رنگ این دسته از رشته‌ها به بیشتر از نصف طول رشته برسد مسواک باید عوض شود.
در کودکان چون گاهی اوقات کودک سر مسواک را گاز می‌زند فرسودگی زودتر دیده می‌شود و لازم است مسواک‌شان سریع‌ترعوض شود.
نخ دندان
مسواک زدن به تنهایی نمی‌تواند مقدار کافی پلاک را از تمامی سطوح دندانی پاک کند و پلاک‌هایی که در سطوح بین دندانی هستند توسط مسواک برداشته نمی‌شوند و لازم است پس از مسواک این سطوح توسط وسایلی تمیز شوند.
وسایلی که برای برداشتن پلاک‌های بین دندانی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از: مسواک‌های بین دندانی، نخ نگهدار‌ها، نخ دندان و مسواک‌های مخصوص.
با وجود کارا بودن تمام این وسایل ولی بیشتر نخ دندان متداول است و از وسایل دیگر در شرایط خاص استفاده می‌کنیم.
مثلا در بیمارانی که براکت‌های ارتودنسی روی دندان‌هایشان چسبانده شده است استفاده از مسواک‌های بین دندانی توصیه می‌شود.
متاسفانه خیلی از خانواده‌ها اهمیت کشیدن روزانه نخ دندان را برای خود و فرزندان‌شان نمی‌دانند و به همین علت شاهد میزان بالای پوسیدگی‌های بین دندانی در میان کودکان هستیم.
بسیارند کودکانی که دقیق و مرتب مسواک می‌زنند، اما به دلیل استفاده نکردن روزانه از نخ دندان دچار پوسیدگی بین دندانی می‌شوند.
متاسفانه هم تشخیص این پوسیدگی‌ها مشکل است و بیشتر مواقع نیاز به تهیه رادیوگرافی‌های تخصصی بین دندانی برای تشخیص درست و به موقع هست و هم ماهیت پوسیدگی‌های بین دندانی سریع پیشرونده است و خیلی زود منجر به گیر غذایی شده، سریع از مرحله مینایی گذشته عاج را درگیر می‌کنند و باز بیشتر پیشرفت کرده و شاخک عصبی درگیر شده و نیاز به درمان پالپ (عصب دندان) پیدا می‌کنند.
به همین خاطر به استفاده روزانه از نخ دندان پس از مسواک کشیدن تاکید می‌کنم.
کودکان تا ده سال قادر به استفاده صحیح از نخ دندان نیستند و لازم است این کار توسط والدین برای‌شان انجام شود.
انتخاب نخ‌دندان
انواع گوناگونی از نخ دندان وجود دارد؛ نوع طعم‌دار، بدون طعم، موم‌دار و بدون موم، نازک، نواری و توری (سوپر نخ).
جنس تقریبا تمام نخ‌های موجود در بازار از جنس نایلونی است، البته برخی از شرکت‌ها هم نخ دندان‌هایی از جنس تفلون ساخته و به بازار عرضه کرده‌اند و ادعا می‌کنند این جنس ریش ریش نشده و آسان‌تر از نایلون بین دندان‌ها سر می‌خورد و صدای جیرجیر کمتری دارد.
از بین نخ‌های موجود در بازار به صورت متداول از نوع نخ دندان نایلونی غیر مومی استفاده می‌شود که به راحتی از بین تماس‌های محکم دندان‌ها عبور کرده و موم بین دندان‌ها باقی نمی‌ماند و وقتی لا به لای دندان‌ها قرار می‌گیرد رشته‌هایش گسترده شده و سطح بیشتری جهت پاک کردن پلاک ایجاد می‌کنند؟
با این حال سلیقه بیماران هم در انتخاب نخ دندان بسیار مهم است و تمام انواع نخ‌ها کارایی لازم را دارند و افراد می‌توانند با توجه به علاقه شخصی‌شان نخ دندان را انتخاب کنند و خیلی اوقات کودکان نوع موم‌دار و دارای طعم را بیشتر می‌پسندند.
چون تا سن ده سال کشیدن نخ دندان باید توسط والدین انجام شود و حضور انگشتان والدین حین نخ کشیدن در دهان کودک بسیار نا خوشایند است می‌توان از وسایل کمکی مثل نخ نگهدار و یا نخ‌های دسته دار با مارک معتبر و کیفیت بالا استفاده کرد تا کودک اذیت نشود.
در بیماران ارتودنسی نوع خاصی از نخ دندان وجود دارد که کمک می‌کند نخ از بین سیم ارتودنسی رد شده و در ناحیه بین دندانی قرار بگیرد.
در مقاله بعد به ادامه روش‌های بهداشتی دهان و دندان خواهیم پرداخت.
منبع: دندانپزشکی کودک و نوجوان (مک دونالد)
بیشتر بخوانید:
