تشخیص زود هنگام سرطان

دکتر دردانه ابراهیمی؛ متخصص انکولوژی

سرطان سومین عامل مرگ و میر در ایران است. سالانه بیش از 40 هزار نفر در اثر سرطان جان خود را از دست می‌دهند. تخمین زده می‌شود سالانه بیش از 70 هزار مورد جدید سرطانی در کشور اتفاق بیافتد که با افزایش درصد سالمندی در جمعیت کشور انتظار می‌رود بروز موارد سرطانی در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد. 

پیشگیری ازسرطان و تشخیص زودهنگام از جمله عوامل حیاتی  در کنترل بیماری هستند . در صورت تشخیص به موقع و درمان مؤثر، بیش از 50 درصد مبتلایان به سرطان می توانند بهبود یابند و ازعمری طولانی برخوردار شوند.

موسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان در نظر دارد مجموعه اطلاعاتی را در قالب مطالب آموزشی درباره سرطان و علل احتمالی، علائم هشداردهنده، آزمون‌های غربالگری، تشخیص، درمان و راه های پیشگیری به شهروندان ارائه نماید. به طور کلی یافتن زودهنگام سرطان موجب درمان موثرتر آن می‌‌گردد.  اقدامات زیر به تشخیص زودرس  سرطان‌ها، به خصوص در افرادی که بیشتردر معرض خطر قرار دارند، کمک می‌کنند:

1- علائم سرطان

. وجود توده یا ضخیم‌شدگی در هر قسمتی از بدن

. رشد خال جدید یا تغییراتی در خال قدیمی

. زخمی‌که التیام نمی‌یابد

. تنگی نفس، خشونت در صدا یا سرفه‌ای که از بین نمی‌رود

. تغییراتی در اجابت مزاج ( اسهال یا یبوست که بیشتر از  6- 4  هفته طول بکشد )

. مشکل در دفع ادرار

. ناراحتی پس از خوردن غذا ( سوء هاضمه مداوم )

. اشکال در بلع

. افزایش یا کاهش بی دلیل وزن

. ترشحات یا خونریزی‌های غیر منتظره

. احساس ضعف یا خستگی شدید

. تعریق شبانه بدون علت مشخص

. درد و ناراحتی با علت نامشخص که بیش از یک ماه ادامه یابد

در بیش‌تر مواقع این علائم، به معنی وجود سرطان نیستند. همچنین ممکن است به دلیل وجود تومور خوش‌خیم یا دلایل دیگر باشند و تنها پزشک می‌تواند در این مورد نظر دهد.

شخصی که این علائم یا تغییرات دیگری در او مشاهده شود باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند تا مشکلاتش تشخیص داده و درمان شود.

  2-انجام معاینات منظم توسط خود فرد

. بررسی پوست برای یافتن تغییراتی که در پوست ممکن است بوجود بیایند، مانند: زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند، خال‌هایی که تغییر رنگ می‌‌دهند یا اندازه و شکل آنها تغییر می‌‌کند.

. بررسی دهان به کمک آینه به منظور یافتن  تغییر رنگ ( لب، لثه، زبان و حفره دهان )، زخم، ترک، تکه‌های سفید رنگ، تورم یا خونریزی.

. در زنان، انجام معاینات ماهیانه سینه برای یافتن توده یا ضخامت در سینه یا ناحیۀ زیر بغل، تغییر در اندازه یا شکل سینه، ایجاد فرورفتگی یا درهم کشیدگی در پوست سینه/ فرو رفتگی نوک سینه به داخل، تورم یا قرمز شدن یا پوسته پوسته یا ظاهر پوست پرتقالی پیدا کردن، ترشح (مایع) از نوک سینه (خصوصاَ مایع خونی

 3-انجام معاینات منظم توسط پزشک

بررسی سوابق پزشکی شخصی وخانوادگی – معاینه بالینی – دستورانجام برخی آزمون‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری

 4- انجام آزمون های غربالگری

برخی از سرطان‌ها را می‌توان پیش از آنکه در بدن علائمی‌ ایجاد کنند تشخیص داد. آزمایشاتی را که برای تشخیص سرطان یا توده‌های پیش سرطانی در افرادی که علائمی ندارند بکار می‌رود، آزمون‌های غربالگری می‌نامند. از این آزمون‌ها اکثراَ در تشخیص زود‌هنگام سرطان‌های سینه، گردن رحم، روده بزرگ و راست‌روده استفاده می‌شود:

. در مورد سرطان سینه: ماموگرافی (عکس‌برداری ازسینه با اشعه ایکس) بهترین ابزار پزشکان برای تشخیص زودهنگام سرطان سینه است. انجام ماموگرافی پس از 40-50 سالگی هر یک تا سه سال  در اکثر بانوان توصیه می‌شود. بانوانی که خطر ابتلایشان به سرطان سینه از حد متوسط بالاتر است، بهتر است درباره انجام ماموگرام و تعداد دفعات آن‌ با پزشک خود مشورت کنند.

. در مورد سرطان گردن رحم: از آزمون پاپ‌اسمیر برای بررسی سلول‌های گردن رحم استفاده می‌شود. توصیه شده است بانوان دست کم هر سه سال یکبار این آزمایش را انجام دهند.

. در مورد سرطان روده بزرگ و راست‌روده: آزمون‌های غربالگری برای تشخیص پولیپ، سرطان یا دیگر ناراحتی‌های روده بزرگ و راست‌روده، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

افراد بالای 50 سال می‌‌توانند مورد آزمایشات غربالگری قرار گیرند؛ افرادی هم که خطر ابتلایشان به سرطان روده بزرگ و راست‌روده، بالاتر از حد متوسط است، بهتر است پیش از 50 سالگی، درباره انجام این آزمایشات و دفعات آن با پزشک خود مشورت کنند. انواع این آزمون‌ها در روده عبارتند از:

. آزمون خون مخفی مدفوع: گاهی اوقات توده سرطانی یا پولیپ، خونریزی می‌کند. این آزمایش می‌تواند مقادیر بسیار اندک خون را در مدفوع مشخص کند.

. آندوسکوپی روده بزرگ (کولونوسکوپی): در این روش، پزشک داخل راست‌روده و تمام روده بزرگ را با استفاده از لوله مخصوص و بلندی به نام کولونوسکوپ معاینه می‌کند. پزشکان در این روش هم می‌توانند پولیپ‌ها را بردارند.

. تنقیه باریوم با وضوح دوگانه: این آزمایش شامل چندین بار عکسبرداری با اشعه ایکس از روده بزرگ و راست‌روده است؛ بیمار را با محلول باریوم تنقیه کرده سپس هوا را به درون راست‌روده پمپاژ می‌کنند. وجود باریوم و هوا در روده‌ها موجب بالا بردن کیفیت عکس‌ها می‌شود.

. معاینه راست‌روده با انگشت: معاینه راست‌روده معمولاً یکی از معاینات اولیه بالینی است. پزشک متخصص با معاینه درون مقعد نواحی غیرعادی را شناسایی می‌کند.

در صورت بروز برخی از علائم یا مثبت بودن نتایج آزمایشات غربالگری، پزشک با بررسی  سوابق پزشکی شخصی و خانوادگی بیمار، معاینه بالینی، آزمون‌های آزمایشگاهی و تصویر‌برداری تشخیص می دهد که آیا این علائم و نتایج واقعاً مربوط به سرطان است یا دلایل دیگری دارد.