بورس تهران در حالی سومین روز کاری هفته را پشت سر گذاشت که ارزش معاملات خرد در روزهای ابتدایی هفته رکوردهای عجیب و غریبی را به ثبت رسانده بود. عبور ارزش معاملات بازار سهام در روز یکشنبه از مرز 14 هزار میلیارد تومان با عرضه سنگین صف‌های خرید و ایجاد موج‌های هیجانی در ساعات پایانی دادوستدهای روزانه، انتظار تداوم عرضه‌ها را در روز دوشنبه بسیار بالا برد. این اتفاق با توجه به ثبت رشد 35 درصدی شاخص کل در فروردین و پرواز قیمت سهام، پتانسیل اصلاح در بازار را به طرز محسوسی افزایش داده بود. امری که می‌توانست با تشدید عرضه‌ها توسط پول‌های بی‌تجربه در صف‌های فروش به ریزش شاخص کل منجر شود. اما درست پس از پایان معاملات روز یکشنبه و در حالی که گمانه‌زنی‌ها درخصوص میزان اصلاح بازار، سهام مستعد برای ریزش و آینده بورس تهران قوت می‌گرفت انتشار اخباری مبنی بر تاکید مجدد شورای پول و اعتبار بر اعطای سود 15درصدی سپرده‌های بانکی از تاریخ اول اردیبهشت، ورق را به نفع بازار سهام برگرداند.
خبر اجرایی شدن سود سپرده بانکی در سطح 15 درصد از ابتدای اردیبهشت در حالی در رسانه‌ها منتشر شد که به گزارش «ایبنا» این نرخ از تیر ماه 1395 بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار در همین سطح تعیین و اجرایی شده بود. اما در جلسه روز شنبه این شورا و بانک مرکزی، تنها بر اجرای مصوبه شورای پول و اعتبار تاکید بیشتر شده تا بازار پول با آرامش بیشتری همراه باشد. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که ممکن است بانک‌هایی که همچنان با عدم تعادل روبه‌رو هستند، مصوبه را دور بزنند و نسبت به جذب سپرده بانکی با نرخ‌های بالاتر از 15 درصد اقدام کنند. اما اتخاذ چنین رویکردی از سوی مقامات بلندپایه پولی کشور، سیگنال انضباط بیشتر و محدودسازی بانک‌ها در اعطای سود سپرده را می‌دهد که جذابیت ماندن پول در سپرده‌های بانکی را کمتر از گذشته خواهد کرد و بورس را به‌عنوان جذاب‌ترین مقصد نقدینگی دوباره مطرح می‌کند. برآیند این مصوبه هرچند به لحاظ ساختاری تغییری را نشان نمی‌دهد، اما به لحاظ روانی تاثیر مثبتی بر فعالان بورسی گذاشت. به نحوی که شروع معاملات روز گذشته در بورس تهران با روند صعودی قیمت‌ها از محدوده منفی و صفر تابلو به منطقه سبز همراه شد و برتری خریداران به تشکیل مجدد صف‌های خرید پس از گذشت یک ساعت از شروع معاملات روزانه منجر شد. شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران همزمان با ورود قدرتمند به ابرکانال 700 هزار، در نهایت موفق به ثبت رشد 18971 واحدی (معادل 73/ 2 درصد) شد و به سطح 709 هزار و 8 واحد رسید.
از 304 نماد مجاز بورسی برای خرید و فروش، قیمت پایانی 224 نماد مثبت و 79 نماد منفی بود. 3288 میلیارد تومان در صف‌های خرید 47 نماد بورسی در انتظار اختصاص سهم ناکام ماندند. (1380 میلیارد تومان به نماد «شستا» و 68 میلیارد تومان به نماد «تملت» اختصاص داشت). از سوی دیگر در 7 نماد بورسی شاهد تشکیل صف‌های فروش به ارزش مجموع 32 میلیارد تومان بودیم.
برقراری آرامش نسبی و عدم تمایل به عرضه‌های سنگین در نمادهای مختلف بورسی علاوه‌بر تضمین رشد شاخص کل، به کاهش نسبی ارزش معاملات روزانه نیز منجر شد. ارزش معاملات خرد بورس تهران در روز گذشته رقم 7458 میلیارد تومانی را نشان می‌دهد که نسبت به روز قبل از آن کاهش بیش از 25 درصدی را نشان می‌دهد. جریان تغییر مالکیت‌های 739 میلیارد تومانی از سوی سهامداران حقوقی به حقیقی در جریان معاملات روز گذشته همزمان با برتری خریداران، از تداوم تزریق نقدینگی به بورس حکایت می‌کند. اگر ارزش معاملات خرد در فرابورس (اعم از نمادهای فرابورس و بازارهای پایه) را نیز به این رقم اضافه کنیم، به سطح 10 هزار و 700 میلیارد تومانی معاملات سهام در روز گذشته خواهیم رسید که نشان می‌دهد عبور از مرز 10 هزار میلیارد تومانی در ارزش معاملات روزانه به یک تعادل جدید و موقت در این متغیر مهم بورسی تبدیل شده‌است.
روی خوش سرمایه‌گذاران به عرضه‌های دولتی
طی روزهای اخیر و در حالی که به عرضه رسمی سهام دولتی در قالب صندوق‌های قابل معامله (ETF) در بورس تهران نزدیک می‌شویم، برخی تحولات در جریان عرضه و تقاضای سهام مربوطه بیش از گذشته به چشم می‌آید. برای مثال شرکت پالایش و پخش در ماه‌های گذشته به‌صورت خرد اقدام به فروش سهام خود در پالایشگاه‌های بزرگی چون پالایشگاه نفت بندرعباس، پالایشگاه نفت اصفهان و پالایشگاه نفت تهران کرده است. این عرضه‌ها نه‌تنها با واکنش منفی سرمایه‌گذاران در بورس تهران مواجه نشده بلکه با هجوم تقاضا و ثبت معاملات پرحجم، همزمان با رشد قیمت‌ها صف‌های خرید سنگینی را نیز به‌وجود آورده است. اوضاع در سهام بانک‌های صادرات و تجارت نیز مشابه است. این سهم‌ها که به همراه سهام بانک ملت در لیست عرضه‌های صندوقی دولت قرار دارند، طی هفته‌های گذشته عرضه تدریجی و خرد دولت به‌عنوان بزرگ‌ترین سهامدار را پس از سال‌ها تجربه کرده‌اند. حجم معاملات و رشد قیمت سهام بانکی در سقف مجاز روزانه عطش خریداران در این گروه را به تصویر می‌کشد. از سوی دیگر شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌عنوان نماینده سهامدار دولت در سهام پتروشیمی خلیج‌فارس نیز از میانه‌های اسفند 98 اقدام به عرضه سهام خود در بازار سرمایه کرده و از تاریخ 13 اسفند سال گذشته تاکنون چیزی نزدیک به 200 میلیون سهم «فارس» را به فروش رسانده‌است. عرضه خردی که در زمان قفل شدن سهام این شرکت در صف خرید تنها به روان‌سازی جریان معاملات در مقیاس حداقلی کمک کرده‌است و این مهم در حالی رخ می‌دهد که بازار سهام در شرایط کنونی پذیرای عرضه‌های بیشتری است. دولت در سهام شرکت‌های پرمخاطب دیگری نظیر مخابرات ایران و شرکت ملی انفورماتیک نیز رفتارهای متفاوتی نشان داده‌است. در حالی که این دو نماد در ماه‌های اخیر با هجوم تقاضا و تشکیل صف‌های خرید سنگین مواجه هستند، عرضه محدود و موقت سهام شرکت ملی انفورماتیک ایران توسط دولت با شتاب کمتری ادامه دارد. سهام تحت تملک دولت در نماد «رانفور» طی دو ماه گذشته از 95 به 91 درصد رسیده و تقاضای روزانه برای این سهم با عرضه‌های قطره‌چکانی به ولع بیشتر سرمایه‌گذاران برای صف‌نشینی منجر شده‌است. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که دولت می‌تواند با عرضه‌های بیشتر علاوه بر حفظ تمام عیار کنترل این شرکت، با تامین مالی بیشتر به روان‌سازی جریان معاملات نیز کمک کند. عدم عرضه حتی یک سهم توسط دولت در سهام شرکت مخابرات ایران قفل شدن این سهم در صف خرید را در پی داشته است. امری که با پر نشدن حجم مبنا طی روزهای متوالی، حرکت قیمت این سهم را نیز به کندی کشانده‌است. البته ترکیب متفاوت سهامداری در نماد «اخابر» را نیز باید در روند معاملات این نماد لحاظ کرد. به‌طور کلی می‌توان گفت یکی از وجوه مشترک سهام مورد اقبال سرمایه‌گذاران طی روزها و هفته‌های اخیر، سهامدار بودن دولت در این سهم‌هاست. دولت نیز با عدم عرضه‌های سنگین به عطش بیشتر خریداران در تمامی این نمادها دامن زده‌است.
نشانه سقوط یا آغاز فصل جدید؟
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این روزهای سرمایه‌گذاران، ترس از ورود سرمایه‌های کم‌تجربه یا حتی ناآشنا به بورس تهران است. واکنش‌های سریع انبوه سهامداران تازه‌وارد به تکانه‌های منفی، تقویت موج‌های اصلاحی را با تشدید عرضه‌ها در پی خواهد داشت. در همین راستا بازار سهام در روز یکشنبه شاهد ثبت ارزش خیره‌کننده معاملات نزدیک به یک میلیارد دلار بود. این موضوع بیش از آنکه بیانگر روند صعودی یا نزولی باشد، اصل نقدشوندگی و پذیرا بودن پول‌های بزرگ را گوشزد می‌کند. امری که بیش از هرچیز باعث تغییر مختصات بازار سهام و ارتقای جایگاه آن در میان عموم مردم خواهد شد. برخی بر این باورند که افزایش ارزش معاملات به معنی فروشنده بودن سهامداران قدیمی‌تر با بلعیدن پول‌های بی‌تجربه و تحمیل زیان به افراد تازه‌وارد در میان‌مدت خواهد بود. نگاهی به جهش‌های ارزش معاملات روزانه و تغییر سطح این متغیر اساسی حاکی از آن است که طی دوره‌های متاخر از نیمه دوم سال 98 تاکنون، تنظیم بازار سهام با تغییر شرایط به‌صورت پله‌ای تحقق یافته و در هر مقطع شاهد واکنش اهالی بورس با سطوح جدید بوده‌ایم. ارزش معاملات خرد بورس، در پله‌های اول سطوح 3 هزار میلیارد تومانی را تجربه کرد و در مرحله بعد به روال با ثبات 5 هزار میلیارد تومانی عادت کرد. اما این روزها بحث حمایت تمام‌قد دولت از بازار سهام به نحوی با کاهش نوسان بازارهای موازی و هجوم سرمایه‌های جدید در ابعادی متفاوت احساس می‌شود. پرواز یکباره ارزش معاملات در بستر بازار سهام به سطوح بیش از 10 هزار میلیارد تومان حتی برای طرفداران جذب نقدینگی توسط بورس نیز یک امر شوک‌آور به‌شمار می‌آید و تردیدهایی درخصوص توانایی جذب این میزان نقدینگی در بازار سهام را به‌وجود آورده‌است. عرضه سهام دولتی در قالب صندوق‌های قابل‌معامله طی هفته‌های آینده به این آشفتگی معاملات دامن خواهد زد. آشفتگی‌ای که بیش از هرچیز به تحولات دوران بلوغ شبیه است. دورانی که به هیچ‌وجه قابل‌قیاس با جهش‌های موقت دوره‌های گذشته نظیر سال 82 و 92 نیست. بزرگ شدن بازار سهام و قدرت غیرقابل مقایسه پذیرش نقدینگی نسبت به دوره‌های قبل، عبور پیروزمندانه از ریسک‌های متنوع و مختلف، گسترش ضریب نفوذ دامنه اطلاعات شرکت‌ها و درگیر شدن بسیاری از کسب‌و‌کارها با این مفهوم کلی، از مهم‌ترین عوامل عدم تشابه دوره کنونی با دوره‌های پیشین به‌شمار می‌رود. اینکه بازار سهام در آینده چگونه در مسیر بلوغ و بزرگ‌تر شدن گام برخواهد داشت بیش از هر چیز مستلزم جلب اعتماد عمومی به بورس به‌عنوان آخرین پناهگاه امن برای سرمایه‌گذاران خواهد بود. بنابراین در حال‌حاضر صحبت از خوب یا بد بودن هجوم پول‌ها به بورس یک نتیجه‌گیری عجولانه خواهد بود. برای حرکت تدریجی پول‌ها به سمت بورس تهران، معرفی این بازار به‌عنوان یک بازار متشکل با ساز و کار قانونی و عملکرد مبتنی بر عرضه و تقاضا در عموم جامعه ضرورت دارد. مختصاتی که برای اهالی بورس یک امر بدیهی است اما یک درگیری اساسی در ذهن مردم به‌شمار می‌رود.
