بحران کرونا چگونه به ارتقای فناوری شهری کمک می‌کند؟

ویروس کرونا تنها در چند ماه سبک زندگی شهری را دگرگون کرده است. خیابان‌های شهرهای پرجمعیت که زمانی مملو از شهروندان و توریست‌ها بود، حالا سوت و کور شده‌اند. در شرایط قرنطینه گستره که کمتر کسی تمایلی به بیرون آمدن از خانه را دارد، فناوری در خط مقدم مقابله با شیوع کرونا قرار گرفته است.

نقش استارتاپ‌های خرید اینترنتی و تحویل غذا در تامین مایحتاج ضروری شهروندان از همیشه پررنگ تر شده و اپراتورها و کمپانی‌های انفورماتیک هم به ردیابی شیوع و یافتن نقاط پرخطرتر روی آورده‌اند. این مساله به امروز محدود نمی‌شود و بعد از پایان قرنطینه هم فناوری‌های دیجیتال باید به ردیابی ویروس کرونا و بازگشایی ایمن زیرساخت‌های شهری نظیر فرودگاه، حمل و نقل عمومی، دفاتر ادارات و کسب و کارها کمک کنند.

این فناوری‌ها در دسته تکنولوژی‌های پیشرفته شهری قرار گرفته و در زمینه‌های متعددی نظیر تحویل آنلاین کالا، ابزارهای شهر هوشمند، انفورماتیک، سرویس‌های حمل و نقل اینترنتی (تاکسی، دوچرخه، اسکوتر)، پلتفرم‌های اجاره آنلاین، خرید و اجاره ملک و غیره کاربرد دارند.

فناوری شهری طی سال‌های اخیر به شکل چشمگیری پیشرفت کرده است. بر اساس داده‌های «Pitchbook» از 128 کشور و 669 شهر بزرگ، سرمایه گذاری ریسک پذیر در این زمینه تا سال 2010 تقریبا صفر بوده اما در 2015 به 20 میلیارد دلار و در 2018 به رقم خیره کننده 79 میلیارد دلار رسیده است.

سرمایه گذاری در این حوزه طی سال گذشته با اندکی افت همراه بوده چرا که کمپانی‌های بزرگی مثل اوبر و WeWork در برآورده کردن انتظارات سرمایه گذاران با چالش مواجه شده بودند. با این حال میانگین سرمایه گذاری 65 میلیارد دلاری در فناوری شهری طی سال‌های 2018 و 2019 بیش از یک پنجم (21.4 درصد) از کل سرمایه‌گذاری‌های جسورانه را شکل می‌دهد.

هرچند برخی کسب و کارها مثل فضاهای کار مشترک یا اجاره آنلاین از بحران کووید-19 لطمه سختی خورده اند اما برخی دیگر از جمله استارتاپ‌های تحویل آنلاین یا داده محور در این دوران رشد زیادی خواهند کرد. فارغ از این دسته بندی فناوری‌های شهری در مجموع نقش مهی را در تعیین اینکه کدام شهرها از کووید-19 جان سالم به در برده و کدامیک دچار فروپاشی می‌شوند، ایفا خواهد کرد.

برند‌ه‌ها، بازنده‌ها و قهرمان‌های فناوری شهری

قرنطینه و فاصله گذاری اجتماعی به فرصتی برای خودنمایی کمپانی‌های دلیوری کالا و اقلام ضروری تبدیل شده است. «Instacart» ماه گذشته از برنامه ریزی برای استخدام 300 هزار پرسنل جدید خبر داد و آمازون هم در پی استخدام 100 هزار کارمند برای تقویت بخش‌های انبار و تحویل مرسوله بود.

در این دوران شعار معروف «DoorDash» با مضمون «دیگر هرگز خانه را ترک نکن» کاملا مصداق پیدا کرده بود. در ایران هم «دیجی کالا» به عنوان بزرگترین سایت فروش اینترنتی که در تهران و کرج حتی اقلام سوپرمارکتی هم عرضه می‌کند، اعلام کرد که در بخش‌های عملیات، ارسال و تحویل کالا به 2 هزار نیروی جدید نیاز دارد.

این روند مدت‌ها قبل از ایران و آمریکا از چین آغاز شده بود. در دوران قرنطینه «ووهان این شهر چند میلیونی برای تامین مایحتاج فشار گسترده‌ای را به کمپانی‌های تحویل کالا وارد کرد تا جایی که «JD Logistics»، از بزرگترین کمپانی‌های پیک در چین 20 هزار نفر به شمار پرسنل خود اضافه کرد و «Ele.me» هم غذای کادر درمان را از 100 رستوران مختلف تامین می‌کرد.

در ایتالیا که خرید آنلاین تنها 4 درصد از حجم خرده فروشی را شکل می‌دهد، سوپرمارکت زنجیره‌ای «Carrefour» از افزایش ده برابری فروش آنلاین در دوران قرنطینه خبر داده است. فرانسوی‌ها هم خرید نان، گوشت و ماهی از استارتاپ «Ollca» را به ایستادن در صف‌های طولانی فروشگاه‌ها ترجیح می‌دادند.

از نظر کارشناسان بعید است این روند به دوران قبل از قرنطینه برگردد، به ویژه در صورتی که مردم کماکان از ابتلای به بیماری هراس داشته یا قوانین فاصله گذاری در فروشگاه‌ها به ایجاد صف‌های طویل منجر شود.

یکی دیگر از برندگان بزرگ شرکت‌های انفورماتیک و داده محور هستند. فناوری در نظارت بر نقاط شلوغ و ردیابی افراد آلوده به ویروس نقشی کلیدی داشته و کماکان خواهد داشت. در سراسر دنیا از دماسنج‌های دیجیتال و دوربین‌های حرارتی برای شناسایی افراد دارای تب استفاده می‌شود. کره جنوبی با استفاده از اپلیکیشنی ویژه موجودی ماسک و دیگر اقلام بهداشتی داروخانه‌ها را به مردم اطلاع می‌دهد و در راس این موارد هم گوگل و اپل در حال توسعه سیستم مشترکی هستند که در صورت نزدیکی بیش از حد کاربر با بیماران مبتلا به کووید-19، به آنها هشدار می‌دهد.

شهروندان با استفاده از اپ‌های متعدد نحوه شیوع ویروس کرونا در مناطق مختلف و شمار بیماران را رصد می‌کنند. اپ TraceTogether در سنگاپور با استفاده از سیگنال بلوتوث فاصله میان کاربران و زمان ارتباط فیزیکی آن را برآورد می‌کند تا در صورت تماس تصادفی با یک بیمار به کاربر هشدار دهد.

همزمان با تلاش دولت‌ها برای بازگشایی صنایع و کسب و کارها از این فناوری‌ها برای نظارت بر مکان‌های تجمع، سالن‌های همایش، ورزشگاه ها، سالن‌های کنسرت، سینماها، فرودگاه ها، دانشگاه‌ها و مدارس استفاده خواهد شد.

استارتاپ‌های حمل و نقل نظیر «لیفت»، «اوبر» و «Lime» تا پیش از بحران بزرگترین حوزه سرمایه گذاری فناوری شهری به شمار می‌رفتند.

هرچند این شرکت‌ها در اوایل بحران دچار رکورد شدیدی شدند ولی احتمالا بازگشت پرقدرتی خواهند داشت چرا که در اوایل بحران به خاطر قرنطینه گسترده کمتر کسی از این سرویس‌ها استفاده می‌کرد اما در هفته‌های آتی بسیاری از سفر با سرویس‌های حمل و نقل عمومی خودداری کرده و در نتیجه تقاضا برای تاکسی‌های اینترنتی و حتی دوچرخه و اسکوتر به شدت افزایش می‌یابد.

یکی دیگر از حوزه‌های آسیب دیده در دنیای فناوری فضاهای کار اشتراکی نظیر WeWork است که البته پیش از بحران هم با چالش‌های زیادی دست به گریبان بودند. نظرسنجی صورت گرفته از 1400 فضای کار اشتراکی در 172 کشور دنیا حاکی از افت 72 درصدی تعداد مشتریان آنها تا ماه مارس حکایت دارد.

ریسک بلندمدت برای این کسب و کارها احتمال بازنگشتن مشتریان بعد از بحران است. تصمیم حدود دو هفته قبل «سافت بنک» ژاپن برای صرف نظر از خرید 3 میلیارد دلار سهام این شرکت هم احتمالا ناشی از همین مساله است.

کمپانی‌های اجاره آنلاین اقامتگاه‌ها در کوتاه مدت هم از افت شدید مشتریان در امان نمانده‌اند. این مساله ناشی از محدودیت‌های گسترده در مسافرت و قرنطینه شهرها است. دلیل انتخاب بسیاری از این اقامتگاه‌ها قیمت پایین‌تر نسبت به هتل‌ها بود اما ارائه تخفیف‌های گسترده توسط هتل‌ها فشار مضاعفی را بر سایت‌های اجاره کوتاه مدت وارد می‌کند.

قهرمانان واقعی در حوزه فناوری شهری کسانی هستند که با تلاش مضاعف در خط مقدم مبارزه با کرونا به سرپا ماندن شهرها و تامین مایحتاج شهروندان کمک کرده‌اند. هرچند در شرایط جاری برخی شرکت‌ها از جمله آمازون و Instacart با افزایش حقوق و ارائه تجهیزات حفاظتی آنها را به ادامه فعالیت تشویق می‌کنند اما بحران فعلی باعث شده مشکلات این قشر بیشتر برای همه مشخص شده و ارتقای شرایط کاری و سطح دستمزد آنها با شتاب بیشتری دنبال شود.

فرصتی برای بازسازی زیرساخت

اپیدمی‌های پیشین باعث برخی بهینه‌سازی‌ها در سیستم شهری شده بود و بحران کنونی هم از این مساله مستثنی نیست. برای مثال آنفولانزای اسپانیایی در سال 1918 باعث بهینه‌سازی سیستم آب و فاضلاب شد و پس از آن در طراحی ساختمان‌ها به روشنایی و سیستم تهویه بیش از پیش اهمیت داده می‌شد.

در بحران کنونی هم شهروندان همزمان با بازگشایی کسب و کارها تمایلی به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی به خاطر شلوغی بیش از حد ندارند. در این شرایط افراد به استفاده از خودروهای شخصی روی آورند که نتیجه آن افزایش بار ترافیک در نقاط پرتردد است و نمونه واضح آنرا در تهران شاهدیم. به گفته «مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک تهران» ترافیک در محدوده مرکزی نسبت به روزهای عادی که طرح ترافیک اجرا می‌شد، 70 درصد افزایش داشته است. یکی از راه حل‌ها برای بهبود این شرایط استفاده از سنسورهای هوشمند برای نظارت بر ترافیک و روان سازی آن است.

یکی از دیگر تغییرات احتمالی افزایش تعداد کسانی است که به جای مترو و اتوبوس پیاده یا با دوچرخه به محل کار می‌روند. برخی شهرها برای ترغیب افراد به پیاده روی از همین حالا تسهیلاتی مثل مسیر ویژه عابران را اجرا کرده‌اند. با استفاده از فناوری‌های متنوع می‌توان طراحی فضای شهری را به گونه‌ای تغییر داد که تردد تاکسی‌های اشتراکی، پیک‌های تحویل کالا، دوچرخه سواران و عابران آسان‌تر از قبل شود.

کشورها و شهرهای برتر در فناوری شهری

کشورها و شهرهای برخوردار از فناوری پیشروی شهری به مراتب زودتر از دیگران روال عادی زندگی را از سر گرفته و دچار آسیب‌های اقتصادی کمتری می‌شوند. تا سال 2000 ایالات متحده میزبان بیش از 95 درصد از سرمایه گذاری‌های ریسک پذیر فناوری در تمام دنیا اما این سهم در 2017 به 50 درصد رسید و حالا این کشور با سهم 35 درصدی پس از چین در رده دوم قرار گرفته است.

کشورهای پیشرو بین سال‌های 2015 تا 2019

البته سهم 40 درصدی چین در سرمایه گذاری جسورانه فناوری شهری بیشتر از ناشی از قراردادهای کلان است و تعداد معامله‌های ثبت شده در آمریکا 3 برابر بیش از رقیب آسیایی است. در این بین سهم اروپا از 5 درصد سرمایه‌گذاری‌ها فراتر نمی‌رود.

در بین شهرهای با بهره مندی از زیرساخت و اکوسیستم فناوری شهری قدرتمند نیز پکن با 54 میلیارد دلار سرمایه گذاری رتبه اول را در اختیار دارد. این میزان تقریبا معادل یک چهارم از کل سرمایه گذاری جهانی است و هیچ شهری به گرد پای پایتخت چین نمی‌رسد. در رتبه دوم سانفرانسیسکو با 34 میلیارد قرار گرفته و رتبه‌های سوم هم دوباره بین چین و آمریکا تقسیم شده است.

شهرهای پیشرو بین سال‌های 2015 تا 2019

مزایای فناوری شهری

نقش این تکنولوژی‌ها در کاهش پیامدهای شیوع ویروس کرونا می‌تواند نگرانی از نقض حریم خصوصی و ریسک «تکلش» یا اعتراض علیه کمپا‌نی‌های فناوری را کاهش دهد. علاوه بر این با استفاده از زیرساخت‌های دیجیتال می‌توان کیفیت زندگی در کلان شهرها را ارتقا داده و در عین حال از هزینه‌های آن کاست.

همانطور که «ارزا کلین»، روزنامه نگار سرشناس می‌گوید حریم خصوصی برای همه مهم است ولی نه آنقدر که به جان مادرمان اهمیت می‌دهیم. از اینرو نباید به بهانه نقض حریم خصوصی مانع بکارگیری تمام فناوری‌ها در مقابله با کرونا شد بلکه باید در کنار استفاده از این تجهیزات، با تدوین معیارهای قانونی عدم سوءاستفاده از داده‌های شهروندان، ناشناس ماندن داده‌ها و امنیت ارتباطات را تضمین کرد.

مناطقی که فناوری‌های شهری را به شکلی موثر و کارآمد توسعه داده و بهینه سازی می‌کنند از سلامت شهروندان در برابر کرونا به شکل موثرتری حفاظت خواهند کرد. تردیدی نیست که اقتصاد آنها بسیار زودتر و چه بسا قوی تر از قبل سرپا خواهد شد. در مجموع زندگی ساکنان این شهرها هرگز به روال سابق بر نخواهد گشت و شاید بهتر از آن تداوم پیدا کند.