پایان حاکمیت سه کیم؟

رویترز به نقل از دو مقامی که ذکری از نامشان به میان نیاورد نوشت، هیاتی از مقام‌های ارشد دپارتمان بین‌المللی همبستگی از حزب کمونیست چین، پنج‌شنبه 4 اردیبهشت ماه عازم کره شمالی شدند. این دپارتمان مهم‌ترین نهاد چینی است که به مساله کره شمالی می‌پردازد و در حقیقت، پرونده مسائل کره شمالی در دست همین دپارتمان است. رویترز می‌افزاید: مقام‌هایی که این اطلاعات را در اختیار این خبرگزاری دادند به دلیل حساسیت موضوع خواستار این شدند که نامشان ذکر نشود. رویترز همچنین می‌افزاید مقام‌های این دپارتمان روز جمعه 5 اردیبهشت ماه پاسخی به پرسش‌های رویترز ندادند. وزارت خارجه چین هم پاسخی نداد.

وب سایت NK، مستقر در سئول، اوایل هفته گذشته گزارش داد که رهبر کره شمالی پس از انجام عمل جراحی قلب در 12 آوریل دوره نقاهت را می‌گذراند و حالش رو به بهبود است. مقام‌های چینی و کره جنوبی گزارش‌ها مبنی بر وخامت وضعیت جسمانی «اون» پس از عمل جراحی را به چالش کشیدند. مقام‌های کره جنوبی گفتند که هیچ نشانه‌ای دال بر فعالیت غیرطبیعی را در این کشور کشف نکرده‌اند. روز پنج‌شنبه همچنین دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گزارش‌های اولیه درمورد وخامت وضعیت «اون» را رد کرد. او به خبرنگاران گفت: «فکر می‌کنم گزارش‌ها صحبح نباشند» اما سخنی هم در این باره به میان نیاورد که آیا با مقام‌های کره شمالی تماسی داشته یا خیر. روز جمعه 5 اردیبهشت ماه یک منبع در کره جنوبی به رویترز گفت که رصد اطلاعاتی نشان می‌دهد که «کیم» زنده است و احتمالا به زودی ظاهر خواهد شد. این منبع گفت که هیچ اظهارنظری در مورد وضعیت فعلی «کیم» یا مشارکت مقام‌های چینی نخواهد کرد.

یک مقام آمریکایی مطلع هم اعلام کرد که رصد اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد که «کیم» از مشکل جسمی برخوردار است؛ اما هیچ دلیلی برای این نتیجه‌گیری وجود ندارد که بگوییم او به شدت بیمار است یا نمی‌تواند در انظار عمومی ظاهر شود. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اظهارنظری نکرد. وقتی هم فاکس نیوز از مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، (پس ازسخنان ترامپ) در مورد وضعیت «اون» پرسید، وی گفت:«چیزی ندارم که با شما به اشتراک بگذارم اما مردم آمریکا باید بدانند که ما از نزدیک در حال رصد دقیق اوضاع هستیم.» کره‌شمالی یکی از بسته‌ترین و منزوی‌ترین کشورهای جهان است و سلامت رهبرانش مساله‌ای امنیتی تلقی می‌شود و با آن به‌عنوان یک موضوع امنیتی برخورد می‌شود. آخرین بار 11 آوریل بود که رسانه‌های دولتی کره شمالی خبری از او منتشر کردند. او حتی در مراسم بزرگداشت پدربزرگش در 15 آوریل که پایه‌گذار این کشور هم بود، حضور نیافت. تصور بر این است که «کیم» 36 ساله است و از 11 آوریل به بعد هیچ خبری از او منتشر نشده است. در سال 2014 هم او مدتی از انظار ناپدید شد و تلویزیون دولتی کره شمالی سپس نشان داد که او با عصا در حال قدم زدن است. حدس و گمان در مورد سلامتی «کیم» با سیگار کشیدن‌های پیاپی او، افزایش وزن و سابقه مشکلات قلبی افزایش یافته است.

وقتی پدرش «کیم جونگ اون» در سال 2008 دچار سکته مغزی شد، رسانه‌های کره جنوبی اعلام کردند که پزشکان چینی در کنار پزشکان فرانسوی در حال معالجه او هستند. سال گذشته هم «شی جین پینگ»، برای اولین بار طی 14 سال گذشته سفری به کره شمالی داشت؛ کشوری که در ابعاد اقتصادی و سیاسی و دیپلماتیک به حمایت و عطایای پکن همواره چشم نیاز دوخته است. چین مهم‌ترین متحد کره شمالی است و مهم‌ترین کشوری است که در زمان تحریم‌های سازمان ملل به یاری این کشور فقرزده پرداخته است. چین نفع خود را در ثبات کره شمالی می‌بیند، چراکه با آن مرز مشترک دارد. «کیم» نسل سوم رهبران موروثی در کره شمالی است که پس از درگذشت پدرش در سال 2011 به قدرت رسید. «کیم جونگ اون» از سال 2018 چهار بار به چین سفر کرده است.

«باب فردریکس» هم در گزارش 24 آوریل در نیویورک پست به نقل از «UPI» نوشت که احتمالا رهبر کره شمالی پایتخت این کشور- پیونگ یانگ- را ترک کرده و احتمالا در دورافتاده‌ترین نقطه این کشور در ساحل شرقی کره شمالی به سر می‌برد. او معتقد است که حضور پزشکان حدس و گمان‌هایی در مورد وضع سلامتی او دامن زد و برخی می‌گفتند که پس از عمل قلب وضعیت او رو به وخامت رفته است. گزارشگر نیویورک پست همچنین به نقل از « Newsis»، سرویس خبری کره جنوبی، اعلام کرد که رهبر کره شمالی احتمالا به شهر ساحلی «وونسان» در استان «کانگ وون» برده شده تا ناظر ساخت یک تفرجگاه ساحلی باشد. این سرویس خبری کره جنوبی همچنین افزود که تحرکات خودروهای رهبر کره شمالی نشان می‌دهد او احتمالا پیونگ یانگ را ترک کرده است. یک قطار اختصاصی هم برای استفاده «کیم» در ایستگاهی در «وونسان» متوقف است؛ اما هواپیمای خصوصی «کیم» همچنان در پیونگ یانگ است. فردریکس، گزارشگر نیویورک پست نوشت که حدس و گمان‌های رسانه‌های کره‌جنوبی حاکی از این است که رهبر این کشور برای در امان ماندن از کرونا و در راستای اقدامات احتیاطی از پایتخت خارج شده است. کره جنوبی می‌گوید که نشانه‌ای دال بر واگذاری قدرت از سوی رهبر کره شمالی ندیده اما آمریکا می‌گوید در صورتی که «کیم» بخواهد می‌تواند تصمیماتی در این رابطه اتخاذ کند.  «مت کلی»، «تام اوکانر» و «نوید جاوید» هم در گزارش 24 آوریل برای نیوزویک نوشتند که تلویزیون ماهواره‌ای هنگ‌کنگ گزارش داده که رهبر کره شمالی «مرده است» اما نیوزویک نمی‌تواند به‌طور مستقل این خبر را تایید کند. یک مقام ارشد پنتاگون به شرط فاش نشدن نام به نیوزویک گفت:«اگرچه آمریکا دائما در حال رصد گزارش‌های مربوط به رهبر کره شمالی است، اما در این بازه زمانی هیچ تاییدی از سوی منابع رسمی صورت نگرفته که کیم جونگ اون مرده باشد.» این مقام پنتاگون همچنین می‌افزاید:«آمادگی نظامی کره شمالی همچنان در چارچوب هنجارهای تاریخی است و هیچ شواهد مضاعفی که نشان از تغییرات چشمگیر در زمینه مسائل نظامی و دفاعی و رهبری در سطح ملی باشد وجود ندارد.» گزارشگران نیوزویک می‌نویسند اگرچه آخرین حضور رهبر کره شمالی در جلسه پولیتبوروی حزب در 11 آوریل بود اما رسانه‌ها عکس‌هایی از او منتشر کردند که 12 آوریل در حال مشاهده مانورهای هوایی بوده است. از روز 15 آوریل بود که خبرها پیرامون رهبر کره شمالی شدت گرفت.

«کلی- اوکانر- جاوید» می‌نویسند در 12 آوریل شایعاتی منتشر شد که نشان می‌داد رهبر کره شمالی پس از انجام عمل قلب وضع سلامتی اش به وخامت گراییده است و پس از آن بود که NK، مستقر در کره جنوبی، گزارش خود مبنی بر وخامت اوضاع «اون» را منتشر کرد. به نوشته نیوزویک، NK یک اندیشکده‌ای است که مورد حمایت مالی کنگره آمریکا قرار دارد. اندکی بعد هم سی.ان.ان در گزارشی به نقل از مقام‌های آمریکایی بی نام خبرهایی از وخامت وضعیت رهبر کره شمالی منتشر کرد. به نوشته نیوزویک، مقام‌های چینی و روسی هم گزارش‌های رسانه‌های کره جنوبی و آمریکایی را زیر سوال بردند. اگرچه دو رهبر پیشین و درگذشته کره شمالی در دوران حیات، جانشین خود را تعیین می‌کردند؛ اما رهبر جوان کره شمالی هیچ جانشین رسمی‌ای را که برای جهان شناخته شده باشد، «ظاهرا» معرفی نکرده است. اما منابع خارجی می‌گویند «ری سول جو»، همسر کیم جونگ اون، ممکن است فرزندی نداشته باشد و بنابراین، رهبر کره شمالی فاقد یک جانشین رسمی است. برخی هم اعلام کردند که خواهر کوچک‌ترش «کیم یو جونگ» که گفته می‌شود 31 ساله است و سال گذشته در برخی تحولات دیپلماتیک حضور پررنگی داشته است، احتمالا جانشین برادرش است. این دختر جوان طی سال‌های اخیر پست‌های ارشدی را در داخل کادر رهبری کره شمالی به دست آورده است. وزیر خارجه آمریکا معتقد است که «هر کسی رهبر آینده این کشور شود همچنان از او خواهیم خواست تا برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد، به جمع کشورهای دیگر بپیوندد و خواهان آینده‌ای بهتر برای کره شمالی هستیم.» «یان برمر» ستون نویس خارجی و سردبیر ارشد تایم، هم در تحلیل 24 آوریل نوشت برای جهان یک چیز ناشناخته است: وضعیت واقعی رهبر کره شمالی چگونه است و این واقعا چقدر اهمیت دارد؟ او در مورد چرایی این اهمیت می‌نویسد: بیایید با این حقیقت شروع کنیم که هیچ راهی برای پی بردن به وضعیت واقعی رهبر کره شمالی وجود ندارد.

مقام‌های کره جنوبی گزارش‌ها در مورد وضعیت «کیم» را رد می‌کنند و می‌گویند که «هیچ تحرک غیرمعمولی» مشاهده نشده است. کره شمالی هم به‌طور حیرت انگیزی سکوت اختیار کرده است. در دوره پیش از «کووید- 19»، رهبر کره شمالی یکی از چهره‌هایی بود که همواره خبرها و عکس‌های او به قول معروف «روی بورس بود» اما در دوران کرونا خبری از او منتشر نمی‌شود. کره شمالی برای تجارت خود تا حدود 90 درصد به چین وابسته است و چینی‌ها تا حدودی به مثابه «کاتالیزور» فشار برای کره شمالی عمل می‌کنند؛ زیرا از فروپاشی این کشور و سیل آوارگان می‌ترسند. با وجود ترامپ در کاخ سفید، کره شمالی به اهرم فشار و چانه‌زنی برای چین مطرح شده است تا در رقابت با آمریکا از کارت کره شمالی بهره جوید. تعامل هسته‌ای آمریکا- کره شمالی می‌توانست به ضرر چین تمام شود. در این فرآیند، مرگ رهبر کره شمالی می‌تواند تاثیری مخرب داشته باشد؛ زیرا ترامپ ناگهان یکی از کارت‌های بازی خود را از دست می‌دهد. با این حال، نه کره شمالی در خلع سلاح خود جدی بوده است و نه ترامپ فشاری جدی به این کشور وارد می‌آورد. تمام اینها پیش از کرونا و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود که ترامپ برای رقابت‌های خود به یک برگ برنده مانند کره شمالی نیاز داشت.

چه رخ می‌دهد؟

سوال واقعی این است که بیماری یا مرگ کیم برای کره شمالی به چه معناست؟ بخش زیادی از مردم کره شمالی در دوران حاکمیت «سه کیم» (پدر بزرگ، پدر و فرزند) به دنیا آمده و فقط این دوران را دیده‌اند. رژیم گزینه‌هایی دارد مانند بازگرداندن یا استفاده از تصاویر قدیمی «اون» که ممکن است بتواند در داخل زمان بخرد و برخی را خام سازد؛ اما می‌تواند این باور را برای ناظران خارجی جا اندازد که تغییر در حال وقوع است. با این حال، بعید است خبر درگذشت کیم بتواند منجر به تحولات سیاسی گسترده در کره شمالی شود. چرا؟ «منحنی جی». سال‌ها پیش کتابی نوشته بودم و در آن در مورد این مساله سخن گفته بودم که چگونه کشورها باید بازگشایی در فضای جامعه را با ثبات رژیم سیاسی متوازن سازند. بخشی از پاراگراف مربوطه چنین بود: «کشورهایی که در سمت چپ منحنی «جی» قرار دارند با ثبات هستند زیرا دور از سایر جهان بوده و بسته هستند؛ و مردمان خود را سرکوب می‌کنند؛ کشورهایی که در سمت راست منحنی «جی» هستند کشورهایی‌اند که ثبات حتی بیشتری دارند؛ زیرا نظام‌های باز اجازه جابه‌جایی می‌دهند و فرد می‌تواند قدرت را به دیگری واگذار کند بدون اینکه کل نظام سیاسی تهدید شود».

در زمانی که این کتاب را می‌نوشتم کره شمالی در سمت چپ منحنی بود و هنوز هم همان جا قرار دارد. ثبات سیاسی کره شمالی به شدت به دوری از جهان و کنترل سفت و سخت مردمانش متکی است. این انزوا و سرکوب اوضاع را برای نخبگان حاکم سهل‌تر می‌سازد؛ بسیاری از این نخبگان سرنوشت خود را به کیم و به نظام سیاسی که او برقرار ساخته گره زده‌اند. حتی بدون او این سیستم پا بر جا می‌ماند و نخبگان حاکم هم این انگیزه را دارند که امتیازات خود را همچنان نگه دارند. اگر کیم بمیرد یا حتی مرده باشد، خواهر کوچک‌ترش رهبر کشور خواهد شد؛ زیرا فرزندان احتمالی «اون» کوچک‌تر از آن هستند که بتوانند حکومت کنند و برادر بزرگ‌ترش هم بیشتر علاقه‌مند است گیتار بنوازد (برادر ناتنی‌اش هم در مالزی کشته شد) تا یک رژیم خونخوار را اداره کند. نگه داشتن قدرت در این خانواده مهم است؛ زیرا اسطوره‌شناسی سیاسی کره شمالی حول خاندان کیم می‌چرخد یک احتمال دیگر هم هست: اینکه کیم در قدرت بماند تا یکی از فرزندانش به قدر کافی بزرگ شود تا اداره کشور را به دست گیرد. اما چنانکه تاریخ جهان به ما می‌آموزد باید انتظار غیرمنتظره‌ها را داشته باشیم. بنابراین، چه می‌شود اگر قدرت به شیوه مسالمت‌آمیز به خواهر یا یکی از اعضای مورد اعتماد خاندان حاکم منتقل نشود؟ در این صورت، بحران در کره شمالی یعنی اینکه جامعه بین‌المللی سه اولویت دارد: اول، تمام مسیرها به سوی تسلیحات هسته‌ای را تا قبل از انفجار اوضاع در این کشور به حال قفل شدگی و قرنطینه کامل در آورده یا آنها را به جای امن تری منتقل سازند. دوم، اولویت همانا مدیریت موج غیرقابل اجتناب آوارگانی باشد که در راه کره جنوبی و چین خواهند بود؛ سوم، که در آخر فهرست قرار دارد سر پا نگه داشتن این کشور است. جامعه جهانی از چین می‌خواهد در این شرایط نقش برجسته‌ای را ایفا کند.

یک سوء‌تفاهم

کرونا یک خبر بد برای کشوری فقرزده مانند کره شمالی است... کشوری که با چین هم مرز است. کرونا برای کره شمالی هم تهدید است و هم فرصت: از یک سو می‌تواند گذار سیاسی را از چشم جهانیان مخفی نگاه دارد؛ چرا که کشورهای جهان تمام هم و غم خود را مصروف مهار این پاندمی در داخل کرده‌اند. از سوی دیگر می‌تواند تهدیدی برای جهان و برای خود این کشور باشد. بدترین چیز برای کره شمالی این است که یک «کیم سالم» جای خود را به «کیم بیمار و پارانوئید زده» بدهد که امور کره شمالی را هدایت می‌کند.