ایرالکو در مسیر توسعه

23 اردیبهشت در تاریخ صنعت آلومینیوم کشور از اهمیت بالایی برخوردار است و تولید اولین شمش آلومینیوم خاورمیانه در ایران در شهر اراک به عنوان قطب چهارم صنعت کشور صورت گرفت. 

شروع فعالیت ایرالکو به سال 1346 و حدود 53 سال پیش بازمی‌گردد. زمانی که موضوع تاسیس ایرالکو توسط سه شرکت ایرانی، پاکستانی و آمریکایی در مساحتی به وسعت232 هکتار در شهر اراک مطرح و عملیات اجرایی آن در سال 1348 شروع شد تا این شرکت در 23 اردیبهشت 1351  با ظرفیت 45هزار تن تولید انواع شمش‌های آلومینیوم به بهره‌برداری رسید. با شروع  فعالیت شرکت آلومینیوم ایران به عنوان اولین تولیدکننده شمش آلومینیوم  در استان مرکزی و ایجاد صنایع زیردستی در شهرهای این استان، ایرالکو به قطب اول آلومینیوم کشور مبدل شد.

عمده‌ترین محصولات ایرالکو شامل انواع آلیاژهای ریخته‌گری و کار پذیر از جمله شمش‌های هزار پوندی، پنجاه پوندی، اسلب، تی بار و بیلت است.

ایرالکو قبل از انقلاب تحت مدیریت شرکت رینولدز آمریکا با دو خط تولید به ظرفیت سالانه 45 هزار تن فعالیت می‌کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی‌ و خروج  کارشناسان خارجی از ایران،  ایرالکو به دست متخصصان ایرانی اداره شد و با شروع جنگ تحمیلی علاوه بر تهیه مواد اولیه صنایع جانبی و پایین دستی، نقش مهمی‌در ساخت آلیاژهای آلومینیوم با کاربرد نظامی‌و دفاعی ایفا کرد. نقش تاثیرگذار ایرالکو در تامین تجهیزات نظامی ‌موردنیاز جنگ تحمیلی باعث شد تا حریم هوایی این شرکت بارها توسط جنگنده‌های رژیم بعث عراق تهدید و در پنجم مرداد سال 1365 بمباران شد.

به گفته احمد مجیدی، مدیرعامل ایرالکو، اگر چه بعد از جنگ کارشناسان ایرالکو می‌دانستند که تکنولوژی خطوط تولید شرکت به دلیل قدیمی ‌بودن، افزایش قیمت تمام شده محصول را به خاطر صرف هزینه و انرژی بیشتر در مقایسه با تکنولوژی‌های جدید به همراه خواهد داشت، اما کشورهای مختلف حاضر به انتقال دانش فنی و تکنولوژی پیشرفته به کشور نبودند. نیاز و افزایش روزافزون مصرف آلومینیوم در ایران و اهمیت تولید این فلز استراتژیک باعث شد تا در سال 1372، خطوط تولید ایرالکو از دو خط به پنج خط 67 کیلو آمپری افزایش یابد و ظرفیت تولید آلومینیوم به 120 هزار تن در سال برسد. ظرفیت تولید شرکت در حال حاضر با احتساب خروج خطوط یک و دو کارگاه احیاء یک به 180 هزار تن در سال رسیده است.

وی در مورد ضرورت احداث طرح 110 هزار تنی ایرالکو و ظرفیت تولید آن  می‌گوید: بالا بودن مصرف برق، پایین بودن راندمان تولید، اتلاف بیش از حد مواد اولیه، دستی بودن فعالیت تولید که ناشی از قدیمی ‌بودن تکنولوژی تولید آلومینیوم در ایرالکو بود، لزوم تغییر تکنولوژی را بیش از پیش مطرح و برنامه‌ریزی برای ارتقای آن در سال 1379 در دستور کار مدیریت ایرالکو قرار گرفت. با تهیه طرح توجیه اقتصادی فنی در سال 1380 و ارائه آن به دولت در 27 اسفند 1380 شورای اقتصاد طرح تغییر تکنولوژی ایرالکو را با استفاده از تسهیلات فاینانس از طریق مشارکت شرکت N.F.C چین و تکنیکان ایران به عنوان پیمانکاران خارجی و داخلی تصویب کرد. مراسم کلنگ‌زنی  در 31 فروردین 1381 آغاز شد و عملیات اجرایی در اردیبهشت سال 1382 شروع و در پنجم تیر 1382 اعتبار اسنادی (LC) گشایش یافت.

فاز اول طرح با ظرفیت 36 هزار تن آلومینیوم در اردیبهشت 1386 و همچنین فاز دوم طرح (با همان ظرفیت فاز اول)  در مهر 1387 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در آذر 1387 نیز فاز سوم طرح (به میزان ظرفیت فاز اول و دوم) تکمیل و تحویل واحد بهره‌برداری شد.

طرح 110 هزار تنی ایرالکو با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و مجهز به سیستم کنترل آلودگی بزرگ‌ترین طرح زیست محیطی کشور است. در سال‌های 86 تا 88 به ترتیب تولیدات ایرالکو 125، 145 و 170هزار تن آلومینیوم در سال بوده که این امر موجب شکسته شدن رکورد تولید آلومینیوم در کشور طی نزدیک به  5 دهه از فعالیت خود است .

ایرالکو به طور مستقیم حدود 4700 نفر را در خود جای داده است که با احتساب خانواده‌های آنان حدود 18هزار نفر از این شرکت امرار معاش می‌کنند و حدود 11 هزار کارخانه و کارگاه با بیش از 250 هزار نفر شاغل در صنایع جانبی و پایین‌دستی از جمله پروفیل‌سازان، ظروف‌سازان، ریخته‌گران، نوردکاران، صنایع هوافضا، صنایع بهداشتی و بسته‌بندی، صنایع الکتریکی، صنایع دارویی و... از این فلز استراتژیک استفاده می‌کنند. 

به گفته مجیدی، ایرالکو همواره تعهد خود را به اهداف و حفظ و صیانت از محیط‌زیست نشان داده است؛ صرف هزینه‌ای بالغ بر 400میلیارد تومان برای احداث و راه‌اندازی طرح جدید ایرالکو که بزرگ‌ترین طرح زیست‌محیطی کشور است، از یک سو به‌کارگیری مشاور زیست‌محیطی در سال 1398 برای مطالعه و بررسی نقاط احتمالی آلودگی در زمینه‌های مختلف فعالیت شرکت از سوی دیگر در دستور کار قرار دارد که به‌زودی ایرالکو برند سبز را از سازمان محیط‌زیست دریافت خواهد کرد. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود  با اشاره به عرضه شمش آلومینیوم در بازار داخلی و خارجی می‌افزاید: در سال‌های قبل از 1381 با توجه به انحصاری بودن تولید آلومینیوم در ایرالکو، قیمت‌گذاری شمش آلومینیوم در این شرکت با هماهنگی سازمان‌های ذی‌ربط صورت می‌گرفت و عمده محصولات به‌صورت پیش‌فروش و پرداخت وجه از طرف مشتریان انجام می‌شد، اما پس از راه‌اندازی بورس فلزات و متعاقبا بورس کالا قیمت محصولات ایرالکو در بورس براساس عرضه و تقاضا مشخص شد و از شهریور 1397 با توجه به دستورالعمل ستاد تنظیم بازار این محصول در بورس کالا عرضه می‌شود. شرکت آلومینیوم ایران عضو بورس فلزات لندن (L.M.E) و بورس کالای ایران است.

در همین حال فروش داخلی محصولات تولیدی این شرکت از طریق بورس کالای ایران به صنایع پایین‌دستی و جانبی انجام می‌پذیرد و فروش صادراتی نیز در قالب قراردادهای تهاتر با مواد اولیه مورد نیاز شرکت صورت می‌گیرد.

درجه خلوص مذاب تولید در کارگاه احیا یک 78/ 99 و در کارگاه احیا دو 85/ 99 است که قابل رقابت با محصولات تولیدی شرکت‌های تولید آلومینیوم در جهان بوده و سهمی ‌از بازار جهانی آلومینیوم را به خود اختصاص داده است.

به گفته مدیرعامل ایرالکو  بزرگ‌ترین مشکل تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در حال حاضر در کشور این است که 80 درصد مواد اولیه مورد نیاز  از سایر کشورهای دنیا تامین می‌شود و در حال حاضر این مهم که فلز آلومینیوم و خود کارخانه در فهرست تحریم آمریکا و هم‌پیمانانش قرار گرفته ،کار دشواری است.

موضوع نقدینگی و سرمایه در گردش به علت نبود ثبات سیاست‌های پولی و ارزی از چالش‌های اساسی و مهم شرکت‌های تولیدی بالاخص صنایع آلومینیوم در تامین مواد اولیه وارداتی است؛ همچنین کاهش تعرفه واردات شمش آلومینیوم از دیگر معضلات این صنعت است که باید تعرفه‌ها در حد قابل قبول و منطقی افزایش یابد.

اصولا در کارخانه‌های آلومینیوم سراسر دنیا قیمت برق با یک نرخ ترجیحی نسبت به سایر صنایع محاسبه می‌شود،  زیرا در دنیا قیمت برق صنعت از بقیه مصارف خانگی کمتر است، ولی در کشور ما این قضیه برعکس است  و قیمت برق صنعت از برق خانگی بیشتر است؛ این موضوع با توجه به مصرف بالای انرژی در صنایع آلومینیوم از دیگر چالش‌های این صنعت به شمار می‌رود.

رکود بازار طی سال‌های اخیردر 11 هزار کارخانه و کارگاه پایین‌دستی به عنوان مصرف‌کننده تولیدات ایرالکو که عمده آنها یا تعطیل شده‌اند یا با ظرفیت پایین کار می‌کنند، منجر به کاهش تقاضا از سوی مشتریان داخلی شده است وآثار رکود و بحران جهانی از دیگر پارامترها و چالش‌های صنعت آلومینیوم به شمار می‌رود. همچنین عدم هماهنگی میان شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم در ایران در خصوص عرضه و فروش محصولات از دیگر مشکلات این صنعت  استراتژیک کشور است.

مجیدی با اشاره به تاثیر تحریم‌ها در صنعت آلومینیوم  معتقد است:  طبیعی است که در جریان تحریم‌ها، مشکل جابه‌جایی منابع، ارز و تامین مواد اولیه افزایش یابد. با توجه به توان بالایی که در تامین قطعات موردنیاز در داخل کشور وجود دارد از پتانسیل شرکت‌های داخلی برای تامین قطعات موردنیاز استفاده حداکثری می‌شود. 

بر این اساس ایرالکو در راستای تامین مواداولیه اقداماتی را اندیشیده است؛ عمده‌ترین مواد برای تولید شمش آلومینیوم شامل پودرآلومینا، آند، کریولیت، آلومینیوم فلوراید و پترولیوم کک است و در حال حاضر حدود 20 درصد پودر آلومینای موردنیاز ایرالکو در داخل کشور و از طریق شرکت آلومینای ایران (جاجرم) و مابقی براساس عقد قرارداد با شرکت‌های خارجی تامین می‌شود.

موارد دیگر شامل کاتد بلاک، سیلیکان متال و سایر مواد مورد نیاز تولید محصولات آلیاژی نیز به مقدار مورد نیاز از شرکت‌های خارجی تامین می‌شود. خوشبختانه با تمهیداتی که در سال گذشته اندیشیده شد برای حدود 4 ماه مواد اولیه خریداری و ذخیره شده و ارتقای بیش از پیش حاشیه امن تامین مواد اولیه که برای فعالیت ایرالکو حیاتی است مدنظر قرار دارد.

مجیدی در مورد  چشم‌انداز آینده صنعت آلومینیوم در ایران و برنامه‌های ایرالکو در سال جدید  می‌گوید: با توجه به اینکه روز به روز بر حجم مصرف فلز آلومینیوم در صنایع مختلف افزوده می‌شود، اهمیت این فلز استراتژیک از نگاه برنامه‌ریزان و کارشناسان صنعت و معدن کشور پوشیده نمانده و آنان به اهمیت این نقش بیش از دیگران  واقف هستند. به همین منظور طی آخرین گزارشی که سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی کشور منتشر کرده است، در سند چشم‌انداز سازمان تا افق 1404 برنامه تولید آلومینیوم معادل یک و نیم میلیون تن در سال است.

شرکت آلومینیوم ایران نیز برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز علاوه بر حفظ و صیانت از منابع زیست‌محیطی اقدام به احداث طرح 110 هزار تنی خود کرده که  تسریع در تکمیل کارخانه 110 هزار تنی آندسازی از مهمترین برنامه‌های ایرالکو است.درهمین حال برنامه‌ریزی به منظور احداث خط 600 کیلوآمپری تولید آلومینیوم به ظرفیت 300 هزار تن در سال در شهرک صنعتی خیرآباد، تولید مواد اولیه آلومینیوم فلوراید به ظرفیت 30هزار تن در شهرک صنعتی خیرآباد، ارتقای سطح آموزش کارکنان با توجه به راه‌اندازی تکنولوژی جدید خطوط احیا، تولید با کیفیت محصولات  و صادرات بخشی از آن به منظور حفظ بازارهای مصرف و رقابت با شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم در جهان برای تامین بخشی از نیاز ارزی شرکت از دیگر برنامه‌های سال جاری شرکت است. همچنین عقد قرارداد بلندمدت با تامین‌کنندگان اصلی برای تامین مواد اولیه ارزان و موردنیاز شرکت، کاهش هزینه‌های غیرضروری و مازاد برای کاهش قیمت تمام شده در بخش مواد اولیه، انرژی و فرآیند تولید، راه‌اندازی کامل نیمه‌شمالی خط 5 کارگاه احیا یک و بررسی گزینه‌هایی مانند احداث صنایع جانبی و پایین‌دستی به منظور استفاده بهینه و ایجاد ارزش افزوده از تولیدات شرکت، بومی‌سازی قطعات، ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و بین‌المللی و آشنایی کارشناسان با فناوری روز تولید آلومینیوم در دنیا   را می‌توان  از  اهم برنامه‌های آتی آن برشمرد.

مدیرعامل ایرالکو در ارزیابی  خود از وضعیت تولید آلومینیوم در ایران و جهان می‌گوید: تولید آلومینیوم در سال‌جاری در کشور حدود 250 هزار تن و تولید جهانی آن نیز حدود 78میلیون تن در سال است. تولید آلومینیوم در کشور توسط پنج شرکت ایرالکو، المهدی، هرمزال، سالکو و جاجرم انجام می‌شود که امیدواریم در آینده‌ای نزدیک ظرفیت تولید آلومینیوم در کشور به بیش از 700 هزار تن در سال برسد. از لحاظ تولید آلومینیوم در جهان، قاره آسیا مقام اول را داراست. پس از آن اروپا، آمریکا و آفریقا به ترتیب در رده‌های بعدی  هستند. سهم کشورهای حوزه خلیج فارس از این مقدار حدود 10 درصد است و سهم ایران از میزان تولید جهانی کمتر از نیم درصد است.

با توجه به وجود نیروی متخصص و انرژی ارزان و موقعیت استراتژیک ایران در خاورمیانه، این مقدار سهم بسیار ناچیزی از تولید جهانی این فلز استراتژیک است. از ظرفیت 250هزار تنی تولید سالانه آلومینیوم در کشور، میزان 180 هزار تن شمش آلومینیوم در ایرالکو تولید شده است و  این شرکت با تمام ظرفیت در مدار تولید قرار دارد. در سال 97 با پیوستن 78 دیگ از نیمه جنوبی خط 5 کارگاه احیاء یک به مدار تولید، 13600 تن در سال به ظرفیت تولید شرکت اضافه شد .در گام دوم با برق دار شدن نیمه شمالی خط 5 کارگاه احیای قدیم و در نهایت تا پایان راه‌اندازی این خط و در مدار تولید قرار گرفتن 72 دیگ جدید در مجموع  12600 تن در سال به ظرفیت تولید شرکت اضافه خواهد شد. ایرالکو تا به امروز با تمام ظرفیت موجود به تولید با کیفیت محصولات خود ادامه داده و به‌طور حتم در سال جهش تولید با راه‌اندازی کامل نیمه شمالی خط 5 کارگاه احیاء یک به افزایش این ظرفیت کمک خواهد کرد.

شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم در منطقه خلیج‌ فارس برنامه تولید سالانه 13‌میلیون تن شمش آلومینیوم را در دستور کار خویش قرار داده‌اند. نباید بیش از این از قافله پرشتاب توسعه صنعت آلومینیوم در منطقه و جهان عقب ماند؛ فلز آلومینیوم این ظرفیت و توانایی را دارد که جایگزین مناسبی برای نفت و گاز در توسعه پایدار کشور باشد. صنعت آلومینیوم برای توسعه و بهسازی خویش مصمم‌تر از گذشته به دنبال سهم‌خواهی منطقی و هوشمند خود در بازار رقابت بین‌المللی است.