تامین ۵۴درصد ارز صادراتی ایران از ۳کشور

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فارس، مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به آسیب شناسی صادرات غیرنفتی پرداخت. در بخشی از این گزارش آمده است: انجام صادرات و فروش کالا در بازارهای خارجی از ظرایف و حساسیت های خاصی برخوردار است که بی توجهی به آنها ممکن است روند صادرات را با شکست همراه سازد. تا چند سال قبل، بخش عمده صادرات کشور را نفت و گاز تشکیل می داد، اما با تأکیداتی که به خصوص از برنامه سوم توسعه اقتصادی بر توسعه صادرات غیرنفتی شده، این موضوع به محور اصلی سیاست توسعه صادرات مبدل شده و سهم آن افزایش یافته است. برنامه ریزی برای حفظ بازار صادراتی و توسعه صادرات کالا و نیز احصای مسائل و مشکلات موجود در سر راه صادرات غیرنفتی، مستلزم شناخت وضعیت موجود امکانات صادراتی از یک سو و مشتریان خارجی از سوی دیگر است.

در این گزارش ابتدا تصویری از وضعیت صادرات کالاهای غیرنفتی در کشور طی 17 سال گذشته ارائه شده و نشان داده شد که صادرات کالاهای غیرنفتی در 17 سال گذشته با رشد سالیانه متوسط 16.2 درصدی از 4.2 میلیارد دلار به 46.8 میلیارد دلار رسیده است که بیشترین سهم آن مربوط به گروه محصولات معدنی، محصولات صنایع شیمیایی و مواد پلاستیکی است. همچنین نشان داده شد که محصولات معدنی که 152 کد کالایی را از میان 3826 کد کالایی صادراتی در سال 1396 شامل می شوند، کمی بیش از 40 درصد درآمد صادراتی را به خود اختصاص داده اند.

با وجود تلاش دولت ها برای افزایش صدور کالاهای صنعتی به بازارهای جهانی، آمارهای ارائه شده در خصوص تجارت خارجی ایران نشان دهنده آن است که هنوز بخش عمده ای از صادرات غیرنفتی ایران تحت تأثیر نفت قرار دارد و میعانات گازی و محصولات پتروشیمی در صدر فهرست کالاهای غیرنفتی ایران قرار دارند. کالاهای معروف ایران در بازارهای جهانی نیز سال هاست که تغییری نکرده و همچنان

پسته، زعفران و فرش ایرانی معروف ترین کالاهای صادراتی کشور تلقی می شوند. با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند ایران پتانسیل صادرات کالاهای غیرنفتی فراوانی را در خود دارد و با سرمایه گذاری و توجه می توان برندهای فراوانی را برای کشور در بازارهای جهانی ساخت. ساختار صادراتی یک کشور با گذر از مراحل توسعه یافتگی به تدریج متنوع تر می شود و طی زمان در برخی از بخش های اقتصادی تمرکز بیشتر و تنوع کمتری خواهد یافت. بر این اساس متنوع ساختن ساختار تولید یک کشور برای تنوع بخشی صادرات و سپس رسیدن به مرحله تخصص صادراتی امری ضروری است.

روند تغییرات بازار هدف نیز حاکی از آن است که به لحاظ تعداد کشورهایی که کالا از ایران وارد کرده اند، تغییر محسوسی ایجاد نشده است، اما روند کلی آن نزولی است و نشان از آن است که بازار بخشی از کشورها را در این دوره زمانی از دست داده ایم. اما بررسی حجم صادرات به هریک از کشورهای طرف تجارت با ایران نشان داد که تعداد اندکی از کشورها سهم بالایی در صادرات ما دارند و تعداد بسیار زیادی از آنها دارای سهمی اندک هستند و متأسفانه روند این تغییرات به گونه ای است که تعداد کشورهایی که 80 درصد درآمد صادراتی ما را تأمین می کرده‌اند از 23 کشور در سال 1380 به 9 کشور در سال 1399 تقلیل یافته است.

در سال 1380 یک کشور کمی بیش از 15 درصد از کل صادرات کالایی ایران سهم داشته است و حدود 55 درصد صادرات ایران به 9 کشور انجام می شده است. الگوی صادرات ما از نظر شرکای تجاری الگوی نامتقارنی است. منظور از عدم تقارن، این است که تعداد کمی از کشورها سهم بالایی در تجارت ما دارند و تعداد زیادی از آنها سهمی بسیار اندک. همچنین در سال 1397، از میان 147 کشور، تنها سه کشور چین، امارات متحده عربی و عراق 54 درصد ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید کشور ما ساخته اند. به عبارت دیگر، در این سال، تنها 2 درصد از کشورهای طرف معامله ما، 54 درصد درآمد ارزی از محل صادرات کالاهای غیرنفتی مان را تشکیل داده اند.

از طرف دیگر گروه کالایی قسمت ششم طبقه بندی HS، از سال 1386 به دو طبقه نخست ارزآورترین کالاهای صادراتی غیرنفتی پیوسته و تا پایان سال 1397 نقش آفرینی می کند به گونه ای که در کنار گروه کالایی قسمت پنجم طبقه بندی HS، نزدیک به نیمی از درآمد صادراتی کالاهای غیرنفتی را تشکیل می دهند. گروه کالایی قسمت هفتم طبقه بندی HS، نیز از سال 1390 به سه گروه نخست ارزآور پیوسته است به طوری که در پایان سال 1397 نزدیک به دو سوم درآمد ارزی از محل صادرات این سه گروه تأمین می شود. جهت گیری کلی صادرات کشور طی 17 سال گذشته در مجموع حول محور کالاهای با پیچیدگی کم تا متوسط بوده است.

تمرکز نسبتا شدید در بازارهای هدف صادراتی می تواند برای کشور یک تهدید تلقی شود. در این بین سهم کشور امارات عربی متحده از واردات کالا از ایران در مجموع نزولی اما سهم کشورهای چین و عراق هر دو صعودی بوده اند با این تفاوت که شیب افزایش سهم صادرات ایران به چین تقریبا دو برابر شیب افزایش سهم صادرات به عراق است.

نتایج به دست آمده از محاسبه شاخص های تمرکزگرایی مؤید وضعیت تمرکزگرایی صادراتی کالاهای غیرنفتی می باشند. شاخص تمرکز 16 کالایی، حاکی از تمرکز نسبی در صادرات است، و شاخص تمرکز بر حسب گروههای کالایی بیست ویک گانه نشان از تمرکز نسبتا زیاد در قسمتهای 5 و 6 و 2 و 15 و 7 است. شاخص تایل نشان می دهد که نوعی تمرکز نسبتا شدید در بازار کالاهای صادراتی غیرنفتی به چشم میخورد و روند زمانی آن نیز حاکی از حرکت به سمت عدم تمرکز است. صادرات کالاهای با ارزش افزوده پایین، ارزآوری عمده توسط چند گروه کالایی خاص و با ارزش افزوده پایین و تمرکز عمده صادرات کالا بر چند کشور از آسیب های جدی در صادرات غیرنفتی است.