خبرگزاری فارس: سه ماه از ورود ویروس مرموز کرونا به ایران می‌گذرد و در این مدت سلامت جسمی و روحی مردم دستخوش تغییرات زیادی شده و حساسیت اقشار مختلف به سلامتی خود، رنگ و بوی خاص و متفاوت تری نسبت به گذشته پیدا کرده است.
در این مدت، مطالب بسیاری از سوی متخصصان مختلف پزشکی درباره ویژگی‌های این ویروس نوپدید بیان شده است؛ کرونا حالا توانسته است سبک زندگی و به عبارتی مناسبات ارتباطی و رفتاری بسیاری از مردم را تغییر دهد و شاید بتوان گفت در کنار عواقب و پیامد‌های منفی و نگران کننده این بیماری که از جمله «خانه نشین شدن بسیاری از افراد به ویژه سالمندان، از دست دادن جان تعدادی از هموطنان و مغموم و سوگوار شدن خانواده‌های آنهاست»، توجه و ایجاد حساسیت بیشتر مردم به سلامت و رعایت بهداشت فردی را بتوان به عنوان جنبه و پیامد مثبت این بیماری برشمرد.
برای اطلاع از آخرین وضعیت کرونا در کشور با احسان مصطفوی، عضو هیأت علمی و استاد اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید و عضو کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-19 در ایران به گفتگو نشستیم. وی در این گفتگو به تشریح آخرین وضعیت کرونا ویروس در ایران و جهان پرداخت. آنچه در ادامه از نظرتان می‌گذرد، مشروح این گفت‌وگوست.
* سازمان جهانی بهداشت کرونا ویروس را به عنوان یک پاندمی در دنیا و یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی اعلام کرد، درباره این مفاهیم توضیح دهید.
پاندمی به حالتی از اپیدمی یک بیماری گفته می‌شود که از مرز‌های بین‌المللی عبور کرده باشد و شمار بسیاری از مردم را در قاره‌های مختلف درگیر خود کرده باشد. گسترش یک بیماری وابستگی بسیاری به میزان پایایی عامل ایجاد کننده آن در محیط، نحوه انتقال بیماری، میزان کشندگی و مسری بودن آن، گروه‌های در معرض خطر ابتلا و مرگ، سطح بهداشت مردم و زمان کشف واکسن یا درمان برای آنها دارد. در طول تاریخ چندین پاندومی مهم رخ داده است که از شناخته شده‌ترین آنها می‌توان از پاندمی‌های آبله، سل، طاعون، وبا، ایدز و آنفلوآنزا نام برد.
یکی از وحشتناک‌ترین پاندمی‌ها مربوط به بیماری طاعون بوده است که تخمین زده می‌شود در قرن چهاردهم، 75 تا 200 میلیون نفر را در سراسر جهان کشته است. در سال 1918 نیز آنفلوآنزای اسپانیایی چیزی نزدیک به یک سوم جمعیت جهان را مبتلا کرد و بیش از 50 میلیون نفر (فقط 675 هزار نفر در ایالات متحده) را با میزان کشندگی حدود 2 درصد به کام مرگ کشاند.
یکی دیگر از پاندمی‌های قرن بیستم آنفلوآنزای هنگ کنگی بود که در سال‌های 1968 تا 1970 در حدود یک میلیون نفر را در سراسر دنیا کشت. از پاندمی‌های ویروسی اخیر می‌توان از ویروس سندرم حاد شدید تنفسی (سارس) که در سال 2002 از چین شروع شد و میزان کشندگی آن حدود 15 درصد بود؛ ویروس آنفلوآنزای H1N1 که در سال 2009 از مکزیک شروع شد و گفته می‌شود حدود 24 درصد از جمعیت جهان به آن مبتلا شدند و باعث مرگ بیش از 280 هزار نفر شد و بیماری ابولا که در سال‌های 2014 تا 2016 حدود 50 درصد مبتلایان را به کام مرگ کشاند، نام برد. بیماری کووید-19 نیز در تاریخ 22 اسفند توسط سازمان جهانی بهداشت به عنوان یک پاندمی اعلام شد.
آنفلوآنزا هر سال 10 درصد مردم دنیا را درگیر می‌کند
شاید دانستن این موضوع هم مهم باشد که بیماری آنفلوآنزای فصلی که همه ساله در فصول سرد شیوع پیدا می‌کند و سویه‌های ویروسی به وجود آورنده آن هر ساله دچار جهش و تغییر می‌شود و واکسن و داروی آن نیز موجود است، سالانه باعث ابتلای حدود 10 درصد جمعیت دنیا می‌شود و موارد مرگ سالانه آن در جهان بین 300 تا 650 هزار نفر برآورد می‌شود، ولی اکثر مردم آن را به عنوان یک چالش جدی بهداشتی به حساب نمی‌آورند و پیشگیری خاصی برای عدم ابتلا به آن انجام نمی‌دهند؛ حتی با وجود واکسن، خیلی از افراد و از جمله افراد پرخطری که توصیه واکسیناسیون در مورد آنها انجام می‌شود به ویژه افراد مسن و دارای بیماری زمینه‌ای از زدن واکسن خودداری می‌کنند.
اما وقتی در مورد یک بیماری اطلاع رسانی زیادی شود، حساسیت مردم و کادر بهداشتی و درمانی نیز به آن بیشتر می‌شود و مخصوصا وقتی که ما با یک بیماری نوپدید مواجه باشیم که به عنوان یک پاندمی اعلام شده باشد.
علاوه بر پاندمی، موضوع مهم دیگری که در مورد بیماری‌های واگیردار مطرح است، اعلام وضعیت اضطراری بهداشت عمومی است. این وضعیت، یک بیانیه رسمی است که توسط سازمان جهانی بهداشت و براساس مقررات بین‌المللی بهداشت به هنگام بحران‌هایی است که می‌توانند بهداشت عمومی را در سطح جهانی به خطر بیندازند اعلام می‌شود.
پس از اعلام این بیانیه، همه کشور‌های عضو سازمان بهداشت جهانی موظفند امکانات و نیرو‌های خویش را در زمینه کنترل و پیشگیری از ادامه بحران به کار گیرند. نخستین بیانیه وضعیت اضطراری بهداشت عمومی هنگام پاندمی جهانی آنفلوآنزای خوکی در سال 2009 اعلام شد. بیانیه‌های بعدی برای بازگشت مجدد بیماری فلج اطفال (سال 2014)، اپیدمی بیماری ویروسی ابولا در غرب آفریقا (سال‌های 2014 و 2018)، و شیوع ویروس زیکا در آمریکای جنوبی (سال 2016) بوده است.
در 10 بهمن ماه 1398 پس از افزایش سریع آمار ابتلا و تلفات کووید-19 در سراسر جهان، سازمان جهانی بهداشت برای این بیماری هم اعلام وضعیت اضطراری کرد.
* درباره برخورد کشور‌های مختلف در مواجهه با کووید-19 و اینکه کشورها در برخورد با این ویروس چه رویکردی را انتخاب کردند، توضیح دهید.
در حال حاضر اپیدمی (همه‌گیری) ویروس کووید-19 به عنوان مهمترین چالش سلامت جهانی مطرح است. این بیماری باعث آسیب‌های جدی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی در کشورها شده است. این ویروس اگرچه از نظر میزان کشندگی نسبت به سایر ویروس‌های نوپدید خانواده کرونا مانند سارس و مرس کم خطرتر است، اما سرعت گسترش و رفتار‌های بیماری‌زایی ویژه‌ای از خود بروز داده که کنترل آن را بسیار سخت کرده است.
پاندمی حاصل از گسترش این ویروس باعث شده تا کشور‌های مختلف، سیاست‌های منطبق بر شرایط خود را اخذ کنند. چین به عنوان اولین کشور مواجهه یافته، برای مهار سریع ویروس رفتاری بسیار سختگیرانه به خرج داد و با محدودیت شدید رفت و آمد در شهر ووهان و سایر نقاط آلوده، سعی کرد تا رشد جهشی بیماری را کنترل کند.
اگرچه این سیاست تا حدودی موفق بود، اما مانع از گسترش بیماری به سایر نقاط چین و جهان نشد؛ به خصوص آنکه به نظر می‌رسد قبل از اعمال این محدودیت‌ها، ویروس در شبکه گسترده ارتباطات جهانی پخش شده بود. در سایر کشورها نیز به فراخور توان و شرایط اجتماعی خود سیاست‌هایی همچون محدودیت سفر و حمل و نقل، کاهش فعالیت‌های اجتماعی و سخت‌گیری‌های مربوط به کسب و کار را تدوین کرده و عمل کردند.
مثلا در حالی که ایتالیا، اسپانیا، روسیه و هند مقررات محدودیت آمد و شد اعلام کردند، انگلستان و ایرلند مقررات نسبی محدودیت رفت و آمد را به اجرا گذاشتند. آمریکا، کانادا، ایران، فرانسه، آلمان، بلژیک، هلند، سوئیس، پرتغال، برزیل و اتریش نیز مقررات محدودیت رفت و آمد اعلام نکردند و تنها از شهروندان خود خواستند تا در خانه بمانند.
با توجه به جدید بودن بروز اپیدمی و مشکلات مختلف مرتبط با بیماری، به سادگی و در حال حاضر نه می‌توان میزان اثربخشی مداخلات انجام شده را به درستی سنجید و برای درک بهتر اثرات مداخلات باید زمان کافی داشت و در آینده قضاوتی منطقی‌تر کرد، اما یکی از معیار‌های فعلی قضاوت در برابر پاسخ سیستم بهداشتی درمانی کشورها، تعداد تست انجام شده، تعداد بیماران شناسایی شده، میزان مرگ و چگونگی برخورد سیستم‌های بهداشتی و درمانی کشورها در برابر این چالش بهداشتی بین‌المللی است.
*درباره وضعیت شیوع کرونا در ایران، منطقه و جهان از نظر میزان مبتلایان، جانباختگان و بهبود یافتگان توضیح دهید و بیان کنید رتبه ایران در دنیا در این شاخص‌ها چگونه است؟
تا به امروز در دنیا بیش از 4 میلیون و 800 هزار نفر مبتلا و 316 هزار نفر مرگ از این بیماری گزارش شده است که بیش از یک میلیون و 850 هزار نفر آنها بهبودی یافته‌اند. تعداد موارد بیماری در ایران که تاکنون با تست‌های آزمایشگاهی تایید شده است به 122 هزار و 492 نفر رسیده است.
ایران از نظر تعداد مبتلایان قطعی گزارش شده بعد از کشور‌های آمریکا، روسیه، اسپانیا، انگلستان، برزیل، ایتالیا، فرانسه، آلمان و ترکیه در رتبه دهم قرار دارد، اما باید توجه داشت که اکثر این کشورها، جزو کشور‌هایی هستند که امکان انجام تست زیادی دارند و در عین حال جمعیت آنها هم بالاست
مجموع جان باختگان این بیماری هم تا به امروز به 7 هزار و 57 نفر رسیده است؛ البته مسلم است که تعداد موارد مبتلایان به کووید-19 در کشور بیشتر از این تعداد است که قسمت اعظم بیماران، بدون علامت یا با علایم خفیف هستند که یا به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمی‌کنند و یا اگر تا چند هفته قبل مراجعه هم می‌کردند، امکان انجام تست آزمایشگاهی در مورد آنها با توجه به محدودیت انجام آزمایش فراهم نبود؛ در نتیجه با توجه به انجام آزمایش بر روی آنها در آمار موارد قطعی گزارش شده بیماری نمی‌آمدند.
در بیمارستان هم لزوما از همه بیماران مشکوک بستری تست گرفته نمی‌شود؛ در عین حال امکان جواب منفی کاذب در مورد تست‌های آزمایشگاهی وجود دارد. این مسأله که تعداد واقعی بیماران در جامعه بیشتر از موارد شناسایی شده با تست‌های آزمایشگاهی است، خاص کشور ایران نیست و در همه کشور‌های دنیا به دلیل محدودیت‌های گفته شده در بالا، دیده می‌شود.
ایران از نظر تعداد مبتلایان قطعی گزارش شده بعد از کشور‌های آمریکا، روسیه، اسپانیا، انگلستان، برزیل، ایتالیا، فرانسه، آلمان و ترکیه در رتبه دهم قرار دارد، اما باید توجه داشت که اکثر این کشورها، جزو کشور‌هایی هستند که امکان انجام تست زیادی دارند و در عین حال جمعیت آنها هم بالاست.
برای آنکه مسأله جمعیت کشورها در بالا رفتن رتبه آنها نقشی نداشته باشد، تعداد مبتلایان قطعی کووید-19 را در یک میلیون نفر جمعیت هم گزارش می‌کنند که در مورد ایران تعداد ابتلا در یک میلیون نفر جمعیت، 1433 نفر مبتلا است که رتبه کشورمان را در جایگاه 50 بین کشور‌های دنیا قرار می‌دهد.
*میزان ابتلا در یک میلیون نفر جمعیت در کشور قطر، 8 برابر ایران است
از نظر این شاخص کشور‌هایی در منطقه نظیر قطر (رتبه سوم)، بحرین (رتبه چهاردهم)، کویت (رتبه بیست و یکم)، امارات متحده عربی (رتبه سی‌ام)، ترکیه (چهل و پنجم)، و عربستان (چهل و ششم) در جایگاه‌های بالاتری از ایران قرار دارند؛ به طور مثال میزان ابتلا در یک میلیون نفر جمعیت در کشور قطر، 8 برابر ایران است.
ایران از نظر تعداد مرگ قطعی شناسایی و گزارش شده در یک میلیون نفر جمعیت نیز با 83 مورد مرگ در یک میلیون نفر جمعیت در رتبه 25 در دنیا را دارد. از نظر این شاخص کشور‌هایی نظیر اسپانیا، ایتالیا و انگلستان که در رتبه‌های 4 تا 6 دنیا قرار دارند به ترتیب، میزان مرگ کووید-19 در یک میلیون نفر جمعیت آنها، حدود 6 تا 7 برابر ایران است.
میزان مرگ در ایالت نیویورک آمریکا یکی از بالاترین مرگ‌های گزارش شده در دنیاست و 1.5 نفر در هزار نفر جمعیت این ایالت تاکنون در اثر کرونا مرده‌اند؛ به عبارتی میزان مرگ آنها بیش از 17.5 برابر ایران به ازای جمعیت است. البته باید توجه داشت که اپیدمی کرونا در ایران در مقایسه با بسیاری از کشور‌های دیگر زودتر شناسایی شد و به نظر می‌رسد پیک اصلی اپیدمی خود را گذرانده است و انتظار است کشور‌هایی که دیرتر درگیر این اپیدمی شدند نیز در روز‌ها و هفته‌های آتی مرگ‌های گزارش شده آنها بیشتر هم بشود و جایگاه رتبه ایران در شاخص مرگ به ازای جمعیت باز هم بهتر شود.
در مورد شاخص بهبودی، در دنیا تاکنون حدود 38.5 درصد بیماران مبتلا، بهبود یافته‌اند، اما این میزان در ایران، حدود 79 درصد است که قسمتی از آن متاثر از روند نزولی ابتلا در کشور بوده که مبتلایان قبلی بهبودی یافته‌اند.
* وضعیت فعلی روند اپیدمی در ایران چگونه است؟
در ایران، اولین موارد بیماری از قم با دو مورد فوتی در تاریخ 30 بهمن ماه 1398 گزارش شد. با شناسایی این موارد، روند صعودی موارد ابتلا در اقصی نقاط کشور آغاز شد. با رشدی سریع در مدت زمانی کوتاه (حدود سه هفته) تا به امروز همه استان‌های کشور درگیر این بیماری هستند. روند گزارش موارد بستری تا دهم فروردین در کشور روندی صعودی داشت؛ به گونه‌ای که تعداد موارد بستری روزانه در این محدوده زمانی به بیش از 3000 مورد و موارد فوتی به بیش از 150 مورد روزانه رسیده بود.
متعاقب محدودیت‌هایی که توسط ستاد ملی کرونا و وزارت بهداشت وضع شد و فاصله گذاری اجتماعی و متعاقب آن فاصله گذاری هوشمند اجرایی شد، همراهی بسیار خوب مردم در رعایت پروتکل‌های اعلام شده و ایثارگری‌های کادر بهداشت و درمان کشور، خوشبختانه روند ابتلا و مرگ از نیمه‌های دوم فروردین روند نزولی پیدا کرد؛ به طوری که در روز‌های اخیر موارد ابتلای روزانه به حدود 350 مورد روزانه و موارد مرگ به حدود 50 مورد روزانه رسیده است که به ترتیب حدود 10 و 30 درصد موارد ابتلا و مرگ در زمان پیک اپیدمی در کشور است.
البته لازم به ذکر است که تعداد موارد گزارش شده روز‌ها و هفته‌های اخیر در حدود 1500 تا 2000 مورد روزانه است که تنها 20 تا 30 درصد این بیماران، بیماران بستری شده در بیمارستان‌ها هستند و اکثر این بیماران، بیماران شناسایی شده در مراکز 16 و 24 ساعته هستند که بیماران علامت دار را قبل از حاد شدن وضع آنها شناسایی می‌کنند و پیگیری‌های لازم را برای ایزولاسیون و جداسازی آنها در منزل انجام می‌دهند تا با افراد کمتری از جامعه در تماس باشند و آنها را آلوده نکنند.
اصولا انجام آزمایش برای بیماران با علایم خفیف در هفته‌های اخیر خوشبختانه روند صعودی را پیدا کرده‌اند که این موضوع متاثر از گسترش شبکه آزمایشگاهی کشور است که ظرفیت انجام آزمایش ملکولی را در بیش از 120 آزمایشگاه به بیش از 15 هزار تست روزانه رسانده است و تاکنون بیش از 700 هزار آزمایش تشخیصی کووید 19 در کشور انجام شده است.
همانگونه که خدمت‌تان گفته شد روند کلی موارد بستری و فوت در کشور، در روز‌ها و هفته‌های اخیر خوشبختانه روندی کاهشی است، اما بر اساس تحلیلی که توسط کمیته ملی اپیدمیولوژی کووید-19 در مورد روند بیماری در روز‌های 22 تا 26 اردیبهشت ماه صورت گرفته است، روند صعودی یا شروع پیک در هشت استان شامل خوزستان، لرستان، خراسان شمالی، هرمزگان، مرکزی، کردستان، گیلان، و چهارمحال و بختیاری مشاهده شده است؛ 6 استان شامل اردبیل، قزوین، آذربایجان شرقی، مازندران، گلستان و آذربایجان غربی اخیرا پیک اپیدمی را تجربه کرده‌اند.
درباره پنج استان شامل سمنان، تهران، زنجان، خراسان رضوی و کهگیلویه و بویراحمد روند نزولی دیده می‌شود و دو استان فارس و خراسان جنوبی به مرحله ثبات رسیده‌اند. البته روند صعودی به معنی انتظار گزارش موارد بیماری نظیر روز‌های پیک اپیدمی در کشور نیست و اکثر این روند‌های صعودی، روندی نسبتا ملایم و تحت کنترل است. با این وجود در صورت عدم رعایت دستورات لازم توسط مردم، اپیدمی‌های بزرگ دوم و سوم نیز دور از انتظار نخواهد بود.
از این رو باید همچنان توصیه‌های بهداشتی جدی گرفته شود. مثلا در روز‌های اخیر استان خوزستان استان اول از نظر درگیری با موج اپیدمی بیماری در کشور است.
* وضعیت پایان بیماری کرونا را در دنیا و کشورمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت آن است که پیش بینی روند بیماری در مورد کووید-19 که هنوز نادانسته‌های زیادی در مورد آن وجود دارد سخت است. اما پیش بینی می‌شود در فصول سرد سال آینده، با کامل‌تر شدن اطلاعات ما در مورد بیماری، شناخته شدن درمان احتمالی و ابتلای درصد قابل توجهی از مردم به بیماری تا آن زمان، دیگر با تجربه موج‌های بزرگ اپیدمی نظیر چند ماه اخیر مواجه نباشیم. اما کووید-19 را باید احتمالا به عنوان یک بیماری اندمیک و بومی در کشور و دنیا پذیرفت که با کشف احتمالی واکسن در سال‌های پیش رو و تولید انبوه آن، دیگر به عنوان یک چالش جدی بهداشتی مطرح نخواهد بود، اما همچنان با آن زندگی خواهیم کرد.
توجه: این مصاحبه 2 روز پیش گرفته شده است و ممکن است برخی آمار‌ها تغییر کرده باشد.
