کلان‌شهر تهران در انتظار طرح کاهش پسماند

مدیریت پسماند و بحث ساماندهی زباله در کشور اگرچه گاه چنان داغ شده که به ابزاری برای جدل‌های سیاسی تبدیل شده، اما هنوز اقدام جدی در مورد آن انجام نشده است. در این میان هر از گاهی برخی از مسوولان بر لزوم اجرایی شدن اقدامات در حوزه مدیریت پسماند اشاره می‌کنند که جدیدترین آنها تذکر محسن‌هاشمی ‌رئیس شورای شهر تهران بود.

تولید سالانه زباله‌های شهری ایران بیش از 10 میلیون تن و متوسط سرانه تولید زباله‌های شهری در ایران 240 کیلوگرم در سال است. بیشترین تولید سرانه زباله مربوط به تهران می‌شود که در این شهر به ازای هر نفر تا 450 کیلوگرم زباله شهری در سال تولید می‌شود. زباله‌های آلی با حجمی‌نزدیک به 70 درصد بزرگ‌ترین گروه زباله‌های شهری ایران را تشکیل می‌دهند و رتبه‌های بعدی به پلاستیک (10 درصد)، مقوا و کاغذ (8 درصد) و فلز (3 درصد) اختصاص دارند. در خصوص زباله‌های صنعتی، تولید زباله در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی‌هم به طور خاص چالشی کلیدی است. بعضا این زباله‌ها در رده زباله‌های خطرناک قرار می‌گیرند و لازم است فرآیندهای خاص تصفیه و بازیافت در مورد آنها انجام شود. متن زیر گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با  صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران است.

 پسماند شهری شامل چه مباحثی می‌شود و نقش سازمان مدیریت پسماند شهری در این بین چیست؟

مدیریت پسماند به عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث مدیریت شهری و البته زیست‌محیطی است که به لحاظ ارتباط مستقیم اجرای مطلوب آن با سلامت و بهداشت مردمی‌ جزو مهم‌ترین دغدغه‌های حوزه خدمات شهری قرار گرفته و جایگاه پراهمیت و ارزشمندی از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و سلامت به خود اختصاص داده است.

 در همین راستا به منظور ایجاد یک سیاست مناسب در تولید، جمع‌آوری، پردازش و دفن بهداشتی پسماند شهری و با در نظر گرفتن میزان کلی تولید، سرانه تولید، ترکیب فیزیکی و درصد زباله‌های قابل تفکیک و غیر قابل تفکیک و ... این سازمان با برنامه‌ریزی در جهت ایجاد بسترهای فرهنگی و اجتماعی مناسب و مورد نیاز در جامعه شهری تهران از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی جهت بالا بردن سطح دانش و آگاهی مردم و دست‌اندرکاران، با استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی، تبلیغات محیطی، مشارکت عمومی ‌شهروندان تهرانی و نهادهای مدنی تخصصی در جهت تحقق اهداف سازمان، برنامه‌ریزی جهت نظافت و رفت‌وروب، شست‌وشوی معابر، انهار، سطوح، مبلمان‌ و سایر المان‌های شهری و به‌طور کل پاکیزه‌سازی معابر و فضاهای عمومی ‌شهر تهران، برنامه‌ریزی جهت تفکیک پسماند در مبدأ تولید همچنین اجرای مطلوب طرح‌هایی همچون کاپ (کاهش پسماند)، بهبود کیفیت پسماند ورودی به طرح‌های تولیدی کمپوست و بازگرداندن مواد و انرژی به چرخه تولید و طبیعت با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی ‌جمع‌آوری مطلوب و بهداشتی پسماند از مبادی تولید، حمل سریع و ایمن آن به مراکز پردازش و دفع، برنامه‌ریزی جهت توسعه و بهبود فعالیت کارخانه‌های پردازش پسماند و تولید کمپوست، برنامه‌ریزی جهت مدیریت در امر تامین، تجهیز و راهبری ناوگان ماشین‌آلات تخصصی اعم از ماشین‌آلات سنگین و نیمه‌سنگین و به‌روزرسانی آن و... از مهم‌ترین مباحث مرتبط با پسماند شهری است.

متولی اصلی مدیریت پسماند شهر، سازمان مدیریت پسماند است و با توجه به اصل 50 قانون اساسی جمهوری اسلامی ‌ایران و اهمیت حفظ محیط‌زیست، مدیریت پسماند یکی از محورهای توسعه پایدار محسوب می‌شود.

این سازمان ضمن انجام رسالت‌های خود و با در نظر گرفتن قانون مدیریت پسماندها به عنوان یک قانون جامع در زمینه مقابله با آثار خطرناک ناشی از مشکلات پسماندها در جهت مدیریت بهینه پسماند و اجرای طرح‌های در نظر گرفته شده گام برمی‌دارد.

 میزان تولید پسماند در کشور به خصوص کلان‌شهر تهران چقدر است و چرا کشور ما در تولید پسماند یکی از اولین‌ها است؟

کمیت و کیفیت پسماندها بسته به شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی متفاوت بوده و در دوره‌های زمانی مختلف و بسته به تغییرات صورت گرفته در هر یک از عوامل نامبرده متفاوت است. توجه به این نکته ضروری است که هر چند سرانه تولید پسماند در شهر تهران نسبت به متوسط جهانی کمتر است، ولی با وجود این تمرکز حدود 9 میلیون نفر جمعیت در وسعتی در حدود 730 کیلومتر مربع از یکسو و عدم تفکیک پسماندها به دلایل مختلف  باعث شده حجم بالایی از پسماندها در یک روز در این کلان‌شهر تولید شود که این شائبه را در اذهان عمومی ایجاد می کند که تهرانی‌ها نسبت به شهر‌های دیگر پسماند بیشتری تولید می‌کنند.  برای مثال وسعت شهر لندن 1500 کیلومتر مربع و جمعیت آن 9 میلیون نفر  (تراکم جمعیتی= 6000 نفر در هر کیلومتر مربع)، وسعت شهر سیدنی 12300 کیلومتر مربع و جمعیت آن 5 میلیون نفر (تراکم جمعیتی =400 نفر در هر کیلومتر مربع) و وسعت شهر وین 414 کیلومتر مربع و جمعیت 7/ 1 میلیون نفر (تراکم جمعیتی 4100 نفر در هر کیلومتر مربع) است که این موارد برای شهر تهران با وسعت 730 کیلومتر مربع و 9 میلیون نفر 12 هزار و 300 نفر به ازای هر کیلومتر مربع است. بنابراین مقایسه فرآیند‌های مدیریت شهری با 12 هزار نفر در هر کیلومتر مربع، با شهر‌های توسعه یافته‌ای با تراکم جمعیتی کمتر و تفکیک در مبدا بیشتر، مقایسه‌ای مناسب و هدفمند نیست.

 گردش مالی پسماند در ایران و به خصوص کلان‌شهر تهران به چه میزان است؟

سازمان مدیریت پسماند یک سازمان خدماتی است که با هدف حفظ محیط‌زیست و ارتقای سلامت شهروندان به ساماندهی و مدیریت پسماند می‌پردازد.

 با توجه به اینکه پسماندها سرمایه‌های‌ملی یک کشور محسوب می شود چگونه می‌توانیم  از این منابع استفاده کنیم ؟

آمار تولید زباله از روزانه 7 هزار و 500 تن به 5 هزار و 300 تن کاهش پیدا کرده  که به جرات می‌توان ادعا کرد بخش مهمی ‌از این کاهش به دلیل اجرای طرح کاپ یا کاهش پسماند است؛ اما ما قطعا به این کاهش اکتفا نمی‌کنیم و اهداف بزرگ‌تری داریم. واقعیت این است که با اجرای گسترده این طرح روند کاهشی تولید پسماند در تهران ادامه پیدا می‌کند. ضمن اینکه پسماند تر یا آلی باقیمانده خلوص بهتری خواهد داشت و کمپوست بهتری حاصل می‌شود. نکته حائز اهمیت در اجرای طرح کاپ این است که در قالب این طرح پسماندهای باقی مانده که مناسب تفکیک و کمپوست نیست هم تحت عنوان «ریجکت» با افزایش ظرفیت زباله سوز تبدیل به انرژی خواهد شد. به طور کلی، امیدواریم در چشم‌اندازی بلندمدت در نهایت بتوانیم دفن را به حداقل و در شکل ایده‌آل به صفر برسانیم.

تکمیل سامانه پردازش و جداسازی پسماندهای شهری با ظرفیت 7500 تن در روز با هدف جداسازی پسماندهای تر و خشک و عدم دفن مستقیم زباله. تکمیل سامانه پردازش بیولوژیک بخش آلی (تر) پسماندهای شهری با احداث 40 هکتار سایت تخمیر و خرید و به‌کارگیری 7 دستگاه تاپ‌ترن با هدف کاهش رطوبت شیرابه پسماندهای تر در فرآیند تخمیر هوازی. احداث سامانه پسماند سوز با ظرفیت پذیرش 200 تن پسماند در روز و تولید 3 مگا‌وات برق در ساعت.

 گویا برنامه‌هایی برای ورود استارت‌آپ‌ها به مقوله پسماند دارید؟

در آینده‌ای نه چندان دور این سازمان از طریق دو اپلیکیشن به صورت پایلوت در چند منطقه اقدام به جمع‌آوری پسماند شهروندان می‌کند.

 تشویق مردم برای تفکیک پسماندها به کجا رسید؟ چرا شهرداری تهران موفقیت چندانی در این قضیه نداشت؟

پسماند‌ها در دو مقطع مبدا که توسط شهروندان و مقطع مقصد که مجتمع پردازش و دفع آرادکوه است، تفکیک و به چرخه تولید باز می‌گردد و کاهش میزان پسماند در مقصد نهایی آن واقع در آرادکوه مهر تاییدی بر موفقیت طرح تفکیک پسماند در مبدا توسط شهروندان است.

 آیا مشوق‌هایی برای جمع‌آوری پسماند صنعتی و پزشکی به خصوص پسماندهای مطب‌ها در نظر دارید؟ این مشوق‌ها شامل چه مباحثی است؟

یکی از انواع پسماندهای جامد تولیدی در بافت شهری، پسماندهای تولیدی در مراکز‌بهداشتی و درمانی اعم از مراکز کلان و خرد است. این‌گونه پسماندها با توجه به ماهیت خود و اثرات سوء‌بهداشتی و زیست محیطی در طبقه پسماندهای ویژه و بسیار خطرناک قرار گرفته و بنابر همین ماهیت، نیازمند مدیریت خاص و ویژه در کلیه مراحل تولید، ذخیره‌سازی، جمع‌آوری، حمل و دفع نهایی هستند. در حال حاضر شهرداری تهران برابر قانون مدیریت پسماند و با وجود نداشتن هیچ گونه وظیفه قانونی در قبال این‌گونه پسماندها، تنها به دلیل حساسیت و احساس مسوولیت و جلوگیری از انتشار آلودگی و خطر در سطح  شهر، نسبت به جمع‌آوری این گونه پسماندها از حدود 2هزار واحد بهداشتی و درمانی اقدام می‌کند.

 پایلوت طرح کاپ چیست و قرار است در کدام مناطق شکل گیرد؟

پیش از شیوع ویروس کرونا، طرح کاپ به صورت پایلوت در برخی از شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های اداری اجرا می‌شد. در قالب این طرح مخازن جداگانه‌ای در ساختمان‌ها تعبیه می‌شد و شهروندان به صورت مجزا پسماندهای خود مانند شیشه، ظروف پت، پلاستیک و ... را در مخازن قرار می‌دادند. در نهایت نیروهای پسماند هفته‌ای یک یا دوبار در ازای پرداخت هزینه، پسماندهای خشک را جمع‌آوری می‌کردند.  طرح کاپ در مناطق 16، 22، 21 و 6 از اواخر خرداد به‌صورت پایلوت انجام خواهد شد.