به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از میز نفت، عراق دارای قرارداد 6 ساله واردات گازی از ایران به میزان 60 میلیون مترمکعب در دو خط لوله نیروگاه بغداد و بصره بوده که سه سال از آن گذشته و تا سال 2022 ادامه خواهد داشت. اما تداوم این قرارداد به معافیت‌های تحریمی آمریکا نیاز دارد. در سال گذشته دولت ترامپ این معافیت‌ها را ابتدا به 120 روز و سپس در 12 فوریه (23 بهمن 1398) به مدت 45 روز و در 7 فروردین به مدت 30 روز به‌شرط تعهد دولت عراق در ارائه و پیگیری «جدول زمانی کاهش و قطع واردات گازی از ایران و یافتن منابع جایگزین» تمدید کرد که این معافیت زمانی مجدداً در روزهای آتی به پایان می‌رسد.
موضوع این گزارش به تحلیل وضعیت و چشم‌انداز بازار گاز عراق از منظر صادرات گاز ایران با توجه به این محدودیت‌های تحریمی اختصاص داشته و در آن به امکان‌پذیری تحقق تلاش‌های دولت عراق در کاهش وابستگی به واردات گاز ایران و سپس اهداف احتمالی و اولویت‌دار دولت ترامپ درتهدید عدم تمدید معافیت عراق از تحریم‌های امریکا علیه ایران پرداخته می‌شود.
1 - تحلیل و ارزیابی
کشور عراق به‌رغم داشتن 6/3TCM ذخیره گازی (عمدتاً گازهای همراه)، به دلیل عدم توانایی در تولید منابع غنی گازی این کشور از یکسو و چرخش روند تولید برق این کشور از استفاده از مایعات نفتی به گاز به‌عنوان سوخت از سوی دیگر منجر به افزایش کسری گاز و وابستگی این کشور به واردات گاز از ایران شده است. برای فهم تحولات گازی و گزینه‌های عراق برای جایگزین سازی گاز وارداتی از ایران تحت‌فشارهای تحریمی از سوی آمریکا، لازم است که به چشم‌انداز عرضه و تقاضای گاز این کشور نگاه اجمالی انداخته شود.
الف) رشد تقاضای گاز برای تولید برق و آب آشامیدنی
•عرضه برق در عراق بین سال‌های 2018-2012 روند رو به رشدی داشته است و ظرفیت تولید این کشور به میزان 90 درصد در این دوره زمانی (8گیگاوات ساعت) با افزایش همراه بوده که به دلیل میزان تلفات برق این کشور به میزان 60-50% ظرفیت تولید در بالاترین سطح جهانی قرار دارد. این امر بدان معنی است که افزایش مؤثر ظرفیت تولید در 6 سال گذشته در حقیقت 4 گیگاوات ساعت بوده است. این در شرایطی است که وضعیت پیک تقاضا در عراق به‌ویژه در مصرف خانگی، در سال‌های گذشته 80% درصد افزایش داشته که بدین معنی است که اختلاف بین عرضه برق و پیک تقاضا در سال 2018 بیشتر از سال 2012 شده و دسترسی مردم در سال 2018 به نسبت سال‌های گذشته به برق کمتر شده است.
این امر سبب برخی از نارضایتی‌ها و اعتراضات اجتماعی در فصول گرم که تقاضای سرمایشی بالا می‌رود، شده است که نمونه آن اعتراضات اجتماعی تابستان سال 2018 در بصره است. به دلیل نیاز شدید کشور عراق به برق، در شروع سال 2018، بیش از 8 گیگاوات ساعت برق در دست‌ساخت بودند که عمدتاً مبتنی بر مصرف گاز بوده و تنها 1 گیگاوات ساعت برق از این ظرفیت‌سازی جدید تولید برق بر پایه مصرف سوخت‌های نفتی است. علاوه بر این، طرح‌ها و پروژه‌هایی برای تولید 16 گیگاوات ساعت برق در سال آینده نیز وجود دارد.
• به دلیل اهمیت و ضرورت آب آشامیدنی در رفاه و توسعه اقتصادی مردم عراق، موضوع احداث واحدهای شیرین‌سخنی آب نقش مهمی در آینده ایفا خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود که عملیات شیرین‌سخنی آب تا سال 2030 حدود 10درصد از عرضه آب عراق را به خود اختصاص دهد. بیشتر تأسیسات برنامه‌ریزی‌شده شیرین‌سخنی آب در عراق بر پایه شیرین‌سخنی از طریق غشا‌های اسمز معکوس بوده که وابسته به نیروگاه‌های تولید برق گازسوز و شیرین‌سخنی حرارتی گاز پایه (نظیر تقطیر چند اثره یا تقطیر چند مرحله‌ای) دارد. این امر سبب می‌شود که بنا به پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، تا سال 2030 حدود 10 درصد از مجموع کل گاز تولیدی عراق به فرآیند شیرین‌سخنی آب اختصاص یابد.
ب) روند تولید و عرضه داخلی گاز عراق
با توجه ضرورت‌ها و نیازهای تقاضای گازی به‌ویژه در توسعه برق و تأسیسات شیرین سازی و تصفیه آب آشامیدنی، توسعه منابع گازی به هدف اولویت‌دار استراتژی انرژی عراق بدل شده و سیاست‌ها و برنامه‌های اقدام انرژی این کشور بر اساس اولویت‌های 1) منابع گازی همراه با نفت با محوریت پروژه جمع‌آوری گاز بصره ، 2) توسعه منابع گازی مستقل موجود نظیر عکاز، السیبه و منصوره و تشدید اکتشافات این منابع در مناطق جنوبی و شرقی و 3) گزینه همکاری گازی با منطق کردستان با توج به پروژه‌‌های توسعه‌ای نظیر خورمور، چمچمال، میران و بیناباوی این منطقه تدوین شده است.
نتیجه‌گیری
ارزیابی اهداف احتمالی اولویت‌دار ایالات‌متحده از تهدید عدم تمدید معافیت
درمجموع به نظر می‌رسد درصورتی‌که عراق ریسک سیاسی واردات گاز از منطقه کردی را به دلیل اثر احتمالی وابستگی گازی بر تمایلات استقلال‌خواهانه این منطقه نظیر همه‌پرسی 25 سپتامبر 2017 را بپذیرد، مهم‌ترین گزینه این کشور در کوتاه‌مدت برای جایگزینی حداقل نیمی از واردات گاز ایران، گاز منطقه کردستان است.
در غیر این صورت و درصورتی‌که صرفاً به توسعه منابع گازی همراه و غیرهمراه منطقه جنوبی عراق تمرکز کند، روند تولید این منطقه توانایی جایگزین سازی برای گاز وارداتی از ایران تا حداقل 3 سال آینده - پایان قرارداد گازی با ایران- را ندارد. این موضوع در سخنرانی محمد الحلبوسی، رییس پارلمان عراق، پس از دیدار با مقامات ارشد دولت آمریکا ازجمله مایک پنس، معاون دونالد ترامپ، در موسسه صلح ایالات‌متحده آمریکا در 30 مارس 2020 به‌وضوح بیان‌شده است.
دولت ترامپ درتهدید عدم معافیت عراق از تحریم‌های ایران به دنبال اهداف ذیل با اولویت بند الف است؛پ
الف) با آگاهی از عدم توانایی عراق دریافتن جایگزین برای تجارت گاز و برق خود از ایران و عدم تمایل دولت مرکزی به واردات گازی از منطقه کردی به دلایل امنیتی به‌رغم پیشنهاد آمریکا، درصدد استفاده از اهرم تهدید عدم تمدید معافیت عراق از معافیت تحریمی ایران برای اعمال‌نفوذ بر تحولات سیاسی، فشار بر رفتارهای بازیگران داخلی عراق به‌ویژه گروه‌های شیعی و اثرگذاری بر سیاست‌های نخست‌وزیر در مورد «عدم پیگیری اخراج نظامیان آمریکا بعد از مصوبه مجلس نمایندگان این کشور در یست و هشتمین نشست خود به تاریخ 5 ژانویه 2020 است. خاصه اینکه مدت معافیت آمریکا بعدازاین مصوبه مجلس عراق از 120 روز ابتدا به 45 و سپس 30 روز کاهش یافت.
ب) زمینه‌سازی برای گزینه صادرات ال‌ان‌جی آمریکا به جایگزینی گاز ایران از طریق احداث پایانه‌های شناور واردات ال‌ان‌جی (FSRU) با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در منطقه ساحلی جنوبی
ج) تشدید فشار بر ایران مبنی بربستن یکی از منابع مجاز صادرات انرژی ایران برای گزینه احتمالی پذیرش مذاکره سیاسی با دولت ترامپ در سال انتخابات 2020 است.
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه ویژه ای کرد آن است که هرگونه کاهش صادرات گاز به عراق به هر دلیل فنی و غیر فنی، به معنای افزایش چانه زنی و فشار آمریکا برای کنار گذاشتن گاز ایران از سبد مصرفی عراق است؛ این نکته بسیار مهمی است که درصورت بی توجهی به آن، منافع جمهوری اسلامی ایران به خطر خواهد افتاد.
