چرخش بازار کار زیر‌سایه کرونا

 کرونا به اثرگذارترین عامل بر اقتصاد جهانی در یک قرن اخیر تبدیل شده و حتی کارشناسان سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) معتقدند اگر موج دوم شیوع این بیماری به راه نیفتد، بازهم به‌طور متوسط رشد اقتصادی جهان به منفی 7.6درصد کاهش خواهد یافت. در ایران نیز، مطالعات انجام شده از اثرگذاری پاندومی کووید 19بر بازار کار و تولید ناخالص داخلی حکایت دارد که در سه سناریو می‌تواند بین 2.8میلیون نفر تا 6.4میلیون نفر از شاغلان را به‌طور موقت تحت‌تأثیر قرار دهد و بیکار کند.

تخلیه آثار کرونا در آمار کار

شیوع کرونا در ایران رسماً از اول اسفند 98تأیید شد و سریعاً با ایجاد محدودیت در فعالیت‌های اقتصادی و اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی کنترل شد. در این شرایط مرکز پژوهش‌های مجلس برآورد کرد با توجه به میزان ادامه‌دار شدن اعمال محدودیت‌های کرونا، این بیماری می‌تواند در بهترین و بدترین حالت بین 12 تا 27 درصد از شاغلان فعلی کشور را بیکار کند؛ که البته با فروکش کردن بحران کرونا بخش عمده آنها به‌کار برخواهند گشت اما معیشت آنها در دوره کرونا و کسری بازار به‌واسطه حذف این بخش از اشتغال ازجمله تبعاتی است که می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

 آخرین آمار منتشر شده از این تحولات  به‌ماه میانی زمستان  98اختصاص دارد و از کاهش 1.7درصدی نرخ بیکاری نسبت به‌مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهد. این در حالی است که کرونا عملاً در‌ماه سوم فصل زمستان 98وارد ایران شده و اثرات آن در این آمارها منعکس نشده است. از سوی دیگر  بررسی آمارهای بازار کار در زمستان98 نشان می‌دهد که کاهش نرخ بیکاری در این فصل به مدد خروج جویندگان کار از بازار بوده و عمدتاً به‌واسطه کاهش نرخ مشارکت اجتماعی محقق شده است. بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد اگر افراد خارج شده از بازار کار در زمستان 98هم در آمار بیکاران لحاظ شوند، نرخ بیکاری این فصل از 10.6درصد اعلامی به 13.6درصد افزایش می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر علاوه بر کسانی که براساس سناریوهای بررسی شده به‌واسطه کرونا بیکار می‌شوند، باید بیکاران خارج شده از بازار کار نیز برای دریافت حمایت اجتماعی به دسته شاغلان بیکار شده اضافه شوند که همین مسئله می‌تواند فشار زیادی به برنامه‌های رفاهی دولت وارد کند.

تغییر در ترکیب بازار کار

در زمستان امسال نرخ بیکاری کل کشور در مقایسه با زمستان سال قبل به 10.6درصد رسیده اما همزمان نرخ بیکاری مردان 9.2و نرخ بیکاری زنان 17.2درصد بوده است. همچنین در این فصل نرخ بیکاری جوانان مرد 23و جوانان زن 36.1درصد بوده که بیانگر اختلاف شدید میان وضعیت اشتغال جنسیت‌ها در بازار کار است. یکی از نکات قابل‌توجه در آمارهای بازار کار در فصل زمستان این است که در این فصل عملاً بازار با ریزش شاغلان و بیکاران زن مواجه بوده به‌گونه‌ای که 257هزار نفر از زنان  حاضر در بازار کار شامل 112هزار نفر از جمعیت بیکاران زن و 145هزار نفر از جمعیت شاغلان زن کاسته شده است درحالی‌که در مورد مردان، باوجود سهم 82درصدی آنها در بازار کار کشور، فقط 173نفر ریزش ثبت شده است.

     مشاغل و استان‌های آسیب‌پذیر

در زمستان پارسال، 51درصد اشتغال کشور متعلق به حوزه خدمات بوده که در برابر کرونا از همه بخش‌ها آسیب‌پذیرتر است. از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین چالش‌های بازار کار ایران، عدم‌توازن منطقه‌ای میان استان‌هاست؛ به‌طوری‌که تفاوت میانگین نرخ بیکاری بین استانی تا 14درصد می‌رسد و این تفاوت در نرخ بیکاری جوانان تحصیل‌کرده و زنان به‌مراتب بیشتر است. براساس آمارها در زمستان پارسال نرخ بیکاری استان کردستان به 20درصد رسیده که تقریباً معادل دو برابر نرخ میانگین کشور و 3.3برابر نرخ بیکاری استان خراسان شمالی (با کمترین نرخ بیکاری معادل 6درصد) است. در این وضعیت اثرگذاری کرونا بر بازار کار از یک‌سو بخش عمده شاغلان در بخش خدمات را تحت‌فشار قرار می‌دهد و از سوی دیگر به بحران کار در استان‌های دارای نرخ بیکاری بالا دامن می‌زند.