کیمیاگری صنایع با کاتالیست ایرانی

یکی از پیشرفته‌ترین و استراتژیک‌ترین مواد شیمیایی مورد نیاز برای امکان فعالیت این صنایع، که به عنوان گلوگاهی در بحث توسعه پایدار معرفی می‌شوند، کاتالیست‌ها هستند که جزو کالاهای استراتژیک صنایع به حساب می‌آیند.

شرکت نفت و گاز سرو، به عنوان پیشگام در تولید کاتالیست در صنایع فولاد، پتروشیمی‌و پالایشگاهی توانسته ایران را به عنوان کشوری توانمند و صاحب دانش فنی در حوزه ساخت کاتالیست در دنیا معرفی کند.

این امر سبب شده شاهد بومی‌سازی بسیاری از کاتالیست‌های مورد استفاده در صنایع پتروشیمی، پالایش و فولاد کشور باشیم.  به طوری که منابع معتبر علمی ‌و خبری دنیا از نفت و گاز سرو به عنوان مرجع اصلی تولید کاتالیست برای مجتمع‌های کشور یاد می‌کنند.

در حالی که تولید محصولات شرکت نفت و گاز سرو شامل کاتالیست‌های فرآیند تولید اوره، آمونیاک و متانول و همچنین تولید کاتالیست هیدروژناسیون استیلن و سنتز فرمالدهید در صنایع پتروشیمی ‌متمرکز است ، کاتالیست‌های فرآیند تولید گاز سنتز در واحدهای تولید هیدروژن صنایع پالایش نفت و نیز زنجیره کاتالیست‌های تولید آهن اسفنجی در صنعت فولاد را نیز به تولید می‌رساند.

شرکت نفت و گاز سرو در برنامه کاری خود برای پوشش تمام بازار مصرف کاتالیست در ایران  راه‌اندازی کارخانه‌ جدیدی را  با ظرفیت تولید معادل 5 هزار تن در سال جدید در برنامه دارد.  این شرکت پیش‌بینی کرده افزایش ظرفیت تولید کاتالیست در سرو  صرفه‌جویی ارزی افزون بر 40 میلیون دلار و جلوگیری از خروج ارز از کشور را در پی دارد.

در همین رابطه هومن کریمی ‌وثیق، مدیر‌عامل شرکت نفت و گاز سرو درباره دلیل توانایی اصلی شرکت نفت و گاز سرو در حوزه کاتالیست‌های نیکلی و تولید گاز سنتز می‌گوید: فعالیت نفت و گاز سرو متمرکز بر کاتالیست‌های مصرفی در فرآیند تولید آهن‌اسفنجی صنعت فولاد، کاتالسیت‌های مورد استفاده در فرآیند تولید متانول، اوره، آمونیاک و فرمالدهید در  صنعت پتروشیمی ‌و تولید گاز هیدروژن در صنعت پالایش نفت است. اینکه در حوزه فولاد و پتروشیمی‌ دو صنعت پیشرو در اقتصاد کشور متمرکز شده‌ایم مزید بر علت تولید محصولات کاتالیستی برای این دو صنعت است.

وی با اشاره به این مطلب که سرانه مصرف فولاد در هر کشور از مهم‌ترین شاخص‌های پیشرفته بودن آن کشور است، خاطرنشان می‌کند: ایران دومین کشور بزرگ جهان به لحاظ دارا بودن گاز طبیعی به‌شمار می‌آید و از طرفی  از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تولید فولاد در جهان به روش استفاده از گاز طبیعی است؛ بنابراین کاتالیست فولادی به تولید فولاد می‌انجامد. تولید فولاد می‌تواند سرآمد هر کشور در حال توسعه باشد و محصولات فولادی به عنوان یکی از منابع تامین ارز و یکی از قطب‌های اصلی صادرات برای کشور به شمار می‌آید.

 اثر وابستگی خارجی در تولید فولاد

کریمی ‌وثیق ضمن اشاره به این مطلب که به لحاظ اهمیت کاتالیست قلب تولید فولاد به شمار می‌آید، می‌گوید: بدون حضور کاتالیست امکان تولید آهن‌اسفنجی به عنوان موادخام اولیه برای تهیه فولاد نیست. در صورت ادامه وابستگی به کشورهای خارجی در تامین کاتالیست، تهدید بزرگی از جانب عدم همکاری در حوزه تامین کاتالیست در اثر تحریم‌ها وجود خواهد داشت. در اثر تحریم و عدم توانایی تامین کاتالیست آسیب بزرگی به شرکت‌های فولادی وارد می‌شود.

وی بر این باور است که این اثر تا حدی مهم است که  می‌تواند به تعطیل شدن کارخانه‌های فولادی، کاهش نرخ تولید ناخالص کشور، کاهش صادرات، کاهش درآمد ارزی کشور و عقب‌افتادگی کشور در حوزه توسعه بینجامد که تهدید امنیتی برای کشور به شمار می‌آید. ازاین بابت کاتالیست فولادی کالای استراتژیک به شمار می‌آید.

مدیر عامل نفت و گاز سرو تولید بیش از 4500 تن کاتالیست فولادی را در کارنامه این شرکت اعلام و تصریح کرد: فعالیت 14 ریفرمر فولادی با کاتالیست شرکت نفت و گاز سرو، همکاری 9 شرکت فولادی کشور با شرکت نفت و گاز سرو در حوزه استفاده از محصولات این شرکت، سرمایه‌گذاری در حوزه توسعه خط تولید و افزایش ظرفیت تولید، مطالعه فرآیند، توسعه، بهبود و تولید نسل جدید کاتالیست صنعت فولاد توسط شرکت نفت و گاز سرو برای نخستین بار در جهان و بهره‌مندی از بزرگترین آزمایشگاه و مرکز تحقیقات حوزه کاتالیست در بخش‌خصوصی از مهم‌ترین موارد در توان شرکت سرو است.

وی از دیگر موارد ثبت شده در کارنامه سرو را جذب، پرورش و نگهداری و بهره‌مندی از متخصصان و دانشمندان تراز اول کشور از دانشگاه‌های معتبر ایران می‌داند و تاکید دارد: تولید کاتالیست به مدرن‌ترین روش‌های تولیدی، برتری پارامترهای کیفی کاتالیست شرکت نفت و گاز سرو نسبت به نمونه‌های خارجی و اخذ گواهی‌های عملکرد محصول از شرکت‌های مشاور، پیمانکار و کارفرما در حوزه صنعت فولاد از مهم‌ترین دستاوردهای سرو در سال‌های فعالیت در صنعت کاتالیست است.

 کاتالیست مورد نیاز واحد‌های اوره و آمونیاک

ایران از مجتمع‌های تولید اوره، آمونیاک، متانول و پالایشگاهی متعددی برخوردار است و طرح‌های متعددی از مجتمع‌های محصولات فوق در حال تکمیل و در آینده نزدیک به بهره‌برداری می‌رسد.  در همین حال فرمالدهید به عنوان یکی از محصولات پایین دستی متانول از جایگاه ویژه‌ای در صنعت پتروشیمی برخوردار است.

کریمی‌ درباره نقاط حائز اهمیت در حوزه اوره، آمونیاک و متانول در حیطه تولیدات سرو خاطر نشان می‌کند: حدود 50 درصد از ارزآوری صنعت پتروشیمی ‌از حوزه متانول شکل می‌گیرد. اوره و آمونیاک به عنوان محصولات صادراتی مهم کشور به شمار می‌آید و تولید گاز هیدروژن برای صنایع پالایشگاهی به عنوان یکی از گام‌های اساسی برای تولیدات پالایشگاه‌های کشور به شمار می‌آید.

وی با اشاره به این مطلب که در صنعت پتروشیمی ‌دو گاز اصلی «سنتز» و «اتیلن» برای تولید محصولات پتروشیمی ‌وجود دارد، می‌گوید: در صورت داشتن توانایی تولید این دو گاز در هر کشوری نشانه توانایی کامل و قدرت بالای آن کشور در حوزه تولید تمام محصولات پتروشیمی ‌است که نفت و گاز سرو توانایی تولید کاتالیست‌های این دو گاز را دارا است.

کریمی‌ وثیق وضعیت ایده‌آل خودکفایی کامل در تولید کاتالیست‌های مصرفی صنایع کشور و معرفی ایران به عنوان صادرکننده محصولات کاتالسیت به عنوان تکنولوژی پیشرفته ایرانی را برای سرو دنبال می‌کند. وی بر این باور است که  ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت صادرات هدفی بزرگ است به ویژه در صادرات تکنولوژی ایرانی که مسیری بسیار  دشوار پیش روی ما خواهد گذاشت.

 سبد محصولات سرو و مصارف آن

محصولات شرکت نفت و گاز سرو در صنعت فولاد در دو بخش فرآیند میدرکس که نسل جدید کاتالیست‌های میدرکس از سوی نفت و گاز سرو معرفی به تولید رسیده‌اند و دیگری فرآیند شده و پرد که در این زمینه نیز  4 مجتمع در ایران و چندین پروژه در جهان به روش پرد، تولید آهن اسفنجی را انجام می‌دهند، مورد مصرف قرار می‌گیرد.

علاوه بر این محصولات سرو مصرفی در صنعت پتروشیمی، پالایش نفت در بخش‌های     اوره و آمونیاک که تولید تمام کاتالیست‌های چرخه اوره- آمونیاک بر عهده سرو است. این در حالی است که تولید تمام کاتالیست‌های مورد استفاده در واحد آمونیاک مجتمع پتروشیمی ‌مسجد سلیمان، نقطه عطفی در عملکرد تولیدات سرو تلقی می‌شود.

همچنین در تولید متانول که وابستگی 17 مجتمع طرح و فعال تولید متانول به کاتالیست‌های چرخه متانول به سرو وجود دارد، کاتالیست سنتز متانول به تنهایی از حجم مصرف بیش از 3 هزار تن برخوردار است که ارزشی بالغ بر 70 میلیون یورو را ایجاد می‌کند. گفتنی است که تولید این کاتالیست تنها محدود به 3 کشور اروپایی و آمریکایی است.

در همین صنعت در بخش تولید گاز هیدروژن بهره‌گیری 8 مجتمع پالایشگاهی کشور از کاتالیست‌های چرخه گاز سنتز متعلق به سرو در حال انجام است. به عنوان نمونه کاتالیست شیفت دما پایین (LTSC) در 6 مجتمع فعال و 9 طرح پتروشیمی‌ و نیز 6 پالایشگاه کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد که از ارزشی بیش از 2 میلیون یورو به صورت سالانه برخوردار است.

دیگر محصول مورد استفاده در صنعت پتروشیمی ‌کاتالیست فرمالدهید است که 14 مجتمع در  کشور از کاتالسیت فرمالدهید برای تولید آیرون مولیبدن استفاده می‌کنند. این در حالی است که دانش فنی آن تنها در اختیار دو کشور سوئد و ایتالیا است.

این کاتالیست گران‌بها از ارزش حدود 60 یورو به ازای هر کیلوگرم برخوردار است و از سوی نفت و گاز سرو در شرکت صنایع شیمیایی فارس برای نخستین‌بار در ایران بارگذاری  شده  که بهره‌گیری از آن عملکرد برابری در مقایسه با نمونه‌های خارجی نشان می‌دهد. شرکت سرو بر این باور است که به دلیل قرار داشتن تکنولوژی این محصول در اختیار دو شرکت بین‌المللی، ارزش این محصول برای کشور ما بیشتر در گرو دستیابی به تکنولوژی آن با وجود شرایط تحریم‌هاست.

دیگر محصول حاضر در سبد تولیدات سرو و تنها کاتالیست برای تولید اتیلن در جهان کاتالیست هیدروژناسیون استیلن است که مصرف بیش از 150 تن از کاتالیست هیدروژن استیلن به ارزش بیش از 8 میلیون یورو گزارش شده است. علاوه بر این از کاتالیست هیدروژناسیون استیلن در شرکت پتروشیمی ‌مروارید برای نخستین‌بار در کشور بارگذاری و استفاده شده است.