در بـچه هـا، به ویژه نوجوانان، نگرانی درمورد تناسب اندام و وزن امری متـداول است. طی دوران بلوغ، بدن کودکان به طـور کـلی تغـیـیر پیـدا می کند و آنها دچار فشارهای جدید اجتماعی می شوند، مثل برخورد با جنس مخالف و جذاب دیده شدن از نظر آنها.
متاسفانه، عدم توازن و نوسان داشتن در وزن، در رشد میزان قابل توجهی از کودکان و نوجوانان تاثیرگذار بوده تاجاییکه زندگی روزمره آنها را دچار بحران کرده و عملکردهای حیاتی بدن را مختل می کند.
حدود 10 میلیون نوجوان دچار اختلال در خورد و خوراک، رفتارها و گرایشات غیرعادی مثل بی اشتهایی عصبی می باشند. در اکثر این نوجوانان، اختلال خورد و خوراک از سنین 11 تا 13 سالگی آغاز می شود. این مشکل در میان دختران رواج بیشتری دارد، اما پسران نیز ممکن است دچار آن شوند. البته کمال تاسف است که اکثر قریب به اتفاق این نوجوانان این مشکل خود را ماه ها و حتی سالها از والدینشان مخفی میکنند.
شما می توانید با تقویت روحیه اعتماد به نفس در فرزندانتان، و آموزش رفتار صحیح در برخورد با تغذیه و ظاهرشان، احتمال ابتلای آنان به این اختلالات را کاهش دهید. اگر می ترسید که فرزندتان به این مسئله دچار شده باشد، به این دلیل که وزن او معمولاً در نوسان است و نگرانی او از بالا رفتن وزنش در کارهای روزانه ی او تاثیر گذاشته است، وظیفه شماست تا او را از مراقبت های پزشکی مربوط به این مشکل آگاه کنید.
اختلال خورد و خوراک چیست؟
به طور کلی، اختلال در خورد و خوراک شامل افکار و احساسات منفی و خود انتقادی در مورد غذا و بالا رفتن وزن بدن، و عادات غذا خوردنی که بدن را از انجام عملکردهای طبیعی خود بازمی دارد، و همچنین فعالیت های روزانه زندگی می شود. فرد مبتلا به بی اشتهایی عصبی آنقدر به خود گرسنگی می دهد تا میزان بسیار زیادی وزن کم می کند و بسیار لاغر می شود تا حدودی که %15 زیر وزن طبیعی خود می شوند. در برخی از موارد این بیماری عصبی، فرد علاوه بر محدود کردن خورد و خوراک خود، برای کنترل و کم کردن وزن بدن خود با استفاده از داروهای ملین و ضد یبوست، اقدام به استفراغ و پالایش معده می کند.
اختلال بولیمی یا پرخوری نیز یکی دیگر از این مشکلات است که فرد در آن اشتهای بسیار زیادی پیدا می کند و بسیار غذا می خورد، اما همه را از طریق استفراغ بالا می آورد. این افراد نوسان در وزن می شوند اما کاهش وزن آنها به اندازه اختلال بی اشتهایی عصبی فاحش نیست.
تفاوت بسیار زیادی بین تصویر آنها از خودشان و تصویر واقعی کودکان و نوجوانانی که به اختلالات خورد و خوراک مبتلا هستند وجود دارد. وقتی آنها سعی میکنند به خود گرسنگی بدهند، بدنشان هرچه بیشتر و بیشتر مغنشش شده و سخت تر می شود، و هرچه لاغرتر می شوند، بیشتر احساس چاق بودن به آنها دست می دهد.
شایان ذکر است که اختلال خورد و خوراک چیزی نیست که کودکک یا نوجوان خود بتواند آن را کنترل کند. این مسئله ای است که نیاز به مراقبت ها و درمان های پزشکی دارد.
عوامل اختلالات خورد و خوراک
آنچه باعث این اختلال می شود کاملاً مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل روانی، ژنتیکی، اجتماعی، خانوادگی در آن تاثیر گذار است.
ورزش های خاصی مثل ژیمناستیک، باله، و کشتی، به خاطر تاکید بر لاغر بودن دارند، قادر به ایجاد این اختلال هستند. ژنتیک نیز در این زمینه نقش دارد. افرادی که در سابقه ی خانوادگی خود چنین اختلالی مشاهده می شود، بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند. اختلالات روانی مثل اضطراب، و وسواس فکری-عملی نیز اثر گذار است. گاهی اوقات مشکلات خانوادگی مثل اعتیاد والدین، کودک را بیشتر در معرض این مشکل قرار می دهد.
برخی تحقیقات اشاره بر این دارد رسانه های گروهی نیز در این زمینه بی تاثیر نیستند. اکثر زنان در تبلیغات، فیلم ها و برنامه های ورزشی، بسیار لاغر هستند و این نکته باعث می شود دخترخانم های جوان تصور کنند که ملاک زیبایی لاغر بودن است. پسرها نیز بر اساس همین رسانه ها، سعی می کنند کمتر غذا بخورند و بیشتر ورزش کنند تا اندام ورزشکاران را پیدا کنند.
و بدبختانه این مسئله در سنین اوان جوانی آغاز می شود. تحقیقات نشان میدهد که %42 از دختران دوره راهنمایی در پی لاغر شدن هستند و %81 از بچه های 10 ساله هم از چاق شدن وحشت دارند.
معمولاً اکثر کودکان و نوجوانانی که با این اختلال دست به گریبان هستند، اعتماد به نفس بسیار کمی دارند و علاقه آنها به لاغر شدن، راهی برای دستیابی به کنترل روحی است.
تاثیرات اختلالات خورد و خوراک
با اینکه اختلالات خورد و خوراک از مشکلات فکری و رفتاری جدی نشات می گیرد، می تواند منجر به سایر مشکلات جدی سلامتی نیز شود.
کودکی که مبتلا به بی اشتهایی عصبی است، ممکن است از کمبود آب بدن نیز رنج ببرد. در مراحل پیشرفته این اختلال حتی به مغز نیز آسیب می زند و موجب گیجی، ضعف، بیقراری، گم گشتگی، عدم تمرکز و از دست رفتن حافظه شود.
این اختلالات در رشد و تراکم استخوان کودک نیز تاثیر گذاشته و ممکن است منجر به بلوغ دیررس و بی نظمی در ضربان قلب و مشکلات فشار خون و بیماری های ریوی و معدی شود. استفراغ های متوالی در این بیماری، ممکن است باعث التهاب جدی مری، اختلال معده، و آسیب دیدگی مینای دندان شود.
مشکلات رفتاری مثل بی بند و باری جنسی، اقدام به قتل و اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز در این نوجوانان به کرات دیده می شود.
علائم اختلالات خورد و خوراک
تشخیص علائم این اختلالات در کودکان و نوجوانان برای والدین بسیار دشوار است، به این خاطر که بااینکه اکثر نوجوانان، به ویژه دختران، برای لاغر شدن و لاغر ماندن رژیم می گیرند، اما همه ی آنها به این اختلالات مبتلا نیستند. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلالات، رفتارها و علائم فیزیکی غیرعادی بسیار آشکاری دارند که عبارتند از:
علائم بی اشتهایی عصبی
کاهش فاحش وزن (تقریباً % 15 پایین تر از وزن طبیعی بدن)
رژیم گرفتن به طور مرتب (با وجود لاغری)
احساس چاق بودن، حتی پس از کاهش وزن
ترس از اضافه وزن
اختلال در عادت ماهیانه
حساسیت زیاد نسبت به خورد و خوراک، میزان کالری ها و …
ورزش بیش از حد
حالت تهوع و استفراغ
بیخوابی
شکنندگی مو و ناخن
افسردگی و اجتماع گریزی
علائم بولیمی (پراشتهایی)
پرخوری غیر قابل کنترل
خالی کردن بدن به وسیله رژیم های سخت، روزه گرفتن، ورزش شدید یا بالا آوردن
سوء استفاده از داروهای ملین برای کاهش وزن
انجام مداوم عمل دفع پس از غذا خوردن
قرمز شدن انگشتان (به خاطر اقدام به استفراغ)
باد کردن گونه و گلو (به خاطر بالا آورن زیاد)
افسردگی و تغییر حالت عصبی
بی نظمی در عادت ماهیانه
مشکلات دندان، مثل پوسیدگی دندانها
تپش قلب
اعتیاد به مواد مخدر و الکل، بی بندوباری جنسی و اقدام به جنایت
اگر احساس می کنید که فرزندتان مبتلا به اختلالات خورد و خوراک است، بهتر است دوستانه موضوع را با خود او در میان بگذارید و از او بخواهید که به پزشک مراجعه کند.
ظن به ابتلا به اختلال خورد و خوراک
معمولاً اکثر کودکان و نوجوان، وقتی برای مرتبه اول با این مشکل روبه رو می شوند، عصبانی شده و حالات دفاعی می گیرند. برای آنها سخت است به خود بقبولانند که دچار این مشکل شده اند.
کمک کردن به کودک و نوجوانی که احساس می کند هیچ نیازی به کمک ندارد، کار دشواری است. خاطرتان باشد، تشخیص این بیماری در فرزندتان کار شما نیست، فقط یک پزشک می تواند آن را تصدیق کند.
تنها کاری که شما باید بکنید این است که نگرانی هایتان را ابراز کنید و به فرزندتان توضیح دهید که دلیل این نگرانی شما چیست. و او را راضی کنید تا همراهتان نزد پزشک متخصص برود تا پزشک به درستی صحت این مطلب را بررسی کند.
باید دوستانه با او صحبت کنید، نه طوری که او را بترسانید. از زمانهایی استفاده کنید که فرزندتان آرام است و هیچ دغدغه فکری ندارد. اگر با او درمورد نگران یهای خودتان صحبت کنید، فرزندتان واکنش بهتری نشان خواهد داد. سعی نکنید طوری مسئله را بازگو کنید که ذهن او برهم ریزد. آرامش او را حفظ کنید.
اگر فرزندتان همچنان در برابر این مسئله مقاومت کرد و انکار کرد که دچار چنین مشکلی است و از قبول هرگونه کمکی سرباز زد، بهتر است خود با پزشک او در این رابطه مشورت کنید، مطمئناً کمکتان خواهد کرد.
برخورد با اختلال خورد و خوراک
هدف درمانی اختلاف خورد و خوراک، کمک کردن به کودکان و نوجوانان برای برخورد و کنار آمدن با رفتارهای اختلال انگیز غذا خوردنشان، و ایجاد الگوهای جدید در فکر آنها در رابطه با غذا خوردن است.
درمان این اختلال شامل نظارت پزشکی، مشاوره تغذیه، و معالجه می باشد. متخصصین احساس و فکر کودک را در رابطه با اندام خود، نحوه غذا خوردن خود، و غذاهایی که می خورد را هدف قرار می دهند. در موارد جدی ممکن است کودک را بستری کنند تا وضعیت خورد و خوراک او به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
به طور باید بگویم که هرچه این تشخیص زودتر باشد و مراجعه به پزشک نیز زودتر انجام گیرد، مراحل درمانی نیز کوتاه تر خواهد بود.
پیشگیری از اختلال خورد و خوراک
برخورد شما نسبت به تغذیه نقش بسیار مهمی در شکل گیری رفتار و برخورد فرزندتان نسبت به این قضیه دارد.
اندام خودِ شما می تواند فرزندتان را تحت تاثیر قرار دهد. اگر شما هم همواره بگویید “چاق هستم” یا “چاق شده ام” در مورد ورزش شکایت کنید و مدام رژیم بگیرید، دختر یا پسرتان نیز تصور خواهد کرد این مسائل اموری عادی هستند.
فرزندتان باید از عشق و علاقه ی شما نسبت به خود مطمئن باشد، او باید بداند که شما خودِ او را دوست دارید نه شکل ظاهری او را.
در روزگاری که چاقی و لاغری اینقدر مهم شده است، برای شما والدین عزیز صحبت کردن در مورد عادات و آداب غذا خوردن برای فرزندانتان کار ساده ای است، چون فکر آنها برای شنیدن آن آماده است. بیشتر والدین نگرانند که مبادا فرزندانشان اضافه وزن بیاورند و چاق شوند و درصدد پیدا کردن رژیم غذایی مناسب برای آنها هستند. همین مسئله کودک را دچار تشویش و اضطراب می کند. بهتین کاری که شما می توانید بکنید این است که اهمیت سلامتی را بطور مداوم برای آنها متذکر شوید، نه وزنشان را.
شما باید نقش اساسی را در سلامت زندگی فرزندتان ایفا کنید. درست کردن و پختن غذاهای سالم و نیروزا را به آنها آموزش دهید. به آنها یاد بدهید که ایرادی ندارد وقتی گرسنه هستند غذا بخورند و از ترس چاق شدن از خوردن سر باز نزنند. ورزش را برای آنها به شکل تفریحی جالب درآورید و به آنها خاطر نشان کنید که برای سالم ماندن باید آن را به طور مرتب انجام دهند. شما می توانید بهترین الگو برای فرزندانتان باشید. پس وظیفه تان را از همین امروز آغاز کنید!
