شیرتوشیرقیمت لبنیات

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، گرچه شرکت‌های لبنی به عناوین و بهانه‌های مختلف تا امروز زیر بار اتهام افزایش قیمت نرفته‌اند، اما گرانی اقلام مختلف کالاهای لبنی چیزی نیست که از چشم‌ها پنهان بماند. با اینکه اقلام یارانه‌ای که قیمت اصطلاحا مصوب دارند، به‌دلیل رصد نرخشان از سوی نهادهای نظارتی افزایش نرخ زیادی نداشته‌اند اما سایر کالاهای لبنی در یک‌ماه اخیر و برخی حتی در یکی دو هفته اخیر افزایش نرخی بین 20تا50درصد را تجربه کرده‌اند.  این در حالی است که ابتدای امسال از سوی انجمن صنایع لبنی گفته شد محصولات کارخانه‌های عضو این انجمن، امسال یا دست‌کم تا زمان اعلام نرخ‌های جدید از سوی سازمان حمایت، با قیمت سال98 به فروش می‌رسند. با این وجود نگاهی به قیمت‌ها در سوپرمارکت‌ها نشان می‌دهد تقریبا همه انواع لبنیات نسبت به ابتدای امسال، ماه، هفته و حتی چند روز قبل، با درصدهای مختلف گران شده‌اند و این گرانی روزبه‌روز ادامه دارد.

سرانه مصرف شیر و لبنیات به‌دلیل سودمندی این محصولات برای رشد سلامت جامعه، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع محسوب می‌شود اما رقم این سرانه در کشور ما پایین‌تر از میانگین جهانی است. میانگین مصرف جهانی شیر و لبنیات بیش از 150لیتر است که البته برخی از کشورهای جهان، سرانه مصرف به 300لیتر در سال نیز می‌رسد اما این رقم در کشور ما چیزی حدود 85لیتر عنوان شده است. البته برخی از کارشناسان معتقدند میانگین مصرف شیر در کشور از این رقم بیشتر است و مصرف شیر سنتی در محاسبه متوسط مصرف لحاظ نشده است، اما در هر حال ما هنوز تا رسیدن به متوسط سرانه مصرف دنیا فاصله زیادی داریم. در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه رسیدن به عدد 165کیلوگرم در سال پیش‌بینی شده بود اما با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در سال89 و حذف یارانه شیر خانوار، نه‌تنها این هدف محقق نشد بلکه میزان مصرف شیر کاهش یافت. عوامل مهم  و مؤثر در کاهش درآمد مردم از یک سو و افزایش هزینه‌های تولید و واردات محصولات مختلف مورد نیاز کشور از سوی دیگر هر روز بیش از دیروز کالاهای اساسی را از دسترس مصرف‌کنندگان، دور می‌کند و لبنیات نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. گرچه دولت تلاش کرده با تعیین نرخ مصوب، کالاهای پرمصرف را با قیمت پایین به‌دست مردم برساند اما شرکت‌های لبنی با افزایش نرخ اقلام غیرحمایتی، سعی در جبران این نرخ‌های دستوری داشته‌اند.

گرانی 50درصدی بستنی

گرچه شیر به‌دلیل حساسیت‌های خاصی که در زمینه نرخ آن به‌عنوان مهم‌ترین اقلام لبنی وجود دارد، تغییر قیمت زیادی در هفته‌های اخیر نداشته اما ظاهرا بعضی شرکت‌ها از ترفندهای خاصی برای افزایش قیمت محصولاتشان استفاده می‌کنند؛ به‌طور مثال به گفته فروشندگان، برند چوپان شیرهای 900گرمی «ایلچی» را با تغییراتی در درصد چربی شیرهای معمولی خود، به‌عنوان شیر سنتی و 4هزار تومان گران‌تر از شیرهای معمولی به فروش می‌رساند. به‌نظر می‌رسد شرکت‌های لبنیاتی برای جبران هزینه‌های خود، افزایش قیمت را به‌جای کالاهایی مثل شیر معمولی که قیمت آن زیر ذره‌بین است، در اقلامی اعمال می‌کنند که کمتر به چشم می‌آیند. شیرکاکائو، ماست‌های طعم‌دار و بستنی از جمله این اقلام هستند. طی

 دو، سه هفته اخیر، ماست موسیر بیشتر برندهای معروف ازجمله کاله، چوپان و پاک افزایش قیمتی بین 20تا 30درصدی داشته است. قیمت ماست‌موسیر 240گرمی چوپان از 4هزار تومان به 5هزار و 500تومان و نوع نیم‌کیلویی همین محصول از 8هزار و900تومان به 10هزار و500تومان رسیده است. به گفته سوپرمارکت‌داران، افزایش قیمت برخی محصولات خاص در یک‌ماه گذشته از لحاظ درصد افزایش یا بازه زمانی تغییر قیمت، عجیب و جالب توجه بوده است؛ افزایش قیمت پنیر لیقوان برند میهن از 15هزار تومان به 25هزار تومان، تنها یک هفته پس از آغاز تبلیغات تلویزیونی و توزیع در سوپرمارکت‌ها را می‌توان ازجمله تغییرات جالب توجه دانست. همین برند، قیمت تمام ارقام بستنی خود را نیز بین 50تا 60درصد افزایش داده درحالی‌که بستنی‌های دیگر برندها یا افزایش قیمت نداشته‌اند و یا تغییرت قیمتی آنها در این حد نبوده است؛ به‌طور مثال نرخ بستنی مگنوم و سالار میهن از 5به 8هزار تومان و بستنی قیفی این برند از 2به 3هزار تومان افزایش یافته‌ است.

دلایل گرانی از نهاده‌ها تا سایر هزینه‌ها

در شرایطی که در دو، سه سال گذشته، تحریم و افزایش نرخ دلار، اقتصاد کشور را با مشکلات شدیدی مواجه کرده است، شیوع کرونا در زمستان 98و ضرورت تامین اقلام بهداشتی و سلامت‌محور برای کادر درمانی و مردم باعث شد تاصرفه‌جویی ارزی بیش از پیش در دستور کار دولت قرار گیرد و بر این اساس تخصیص ارز به واردات بسیاری از کالاها متوقف شد یا کاهش یافت. به گفته تولیدکنندگان دام و طیور کشور، از بهمن‌ماه 98برای واردات نهاده‌های دامی هیچ ارزی تخصیص نیافت و دامداران و مرغداران برای تامین خوراک دام و طیور با مشکلات بسیاری مواجه شدند. توزیع قطره‌چکانی نهاده‌ها در بازار با آغاز تخصیص ارز از اردیبهشت آغاز شد اما این در شرایطی بود که دامداران و مرغداران برای جلوگیری از تلفات دام و طیور ناچار به بازار آزاد روی آوردند و نهاده‌های وارداتی با ارز دولتی 4هزار و 200تومانی را به دوبرابر قیمت مصوب دولتی خریداری کردند. این موضوع یکی از اصلی‌ترین دلایل افزایش نرخ شیر خام و طبیعتا یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش هزینه تولید در شرکت‌های لبنی بود. اما کارخانه‌های تولیدی طی این مدت، در سایر بخش‌ها نیز با افزایش هزینه مواجه بوده‌اند. هزینه‌های حمل‌ونقل، تهیه ظروف و انواع بسته‌بندی‌ها، دستمزد کارگران، هزینه آزمایشگاه و فرایندهای کنترل کیفیت و دیگر هزینه‌های جانبی، قیمت تمام‌شده تولید محصولات لبنی را در بخش صنعتی بسیار افزایش داده و به‌نظر می‌رسد شرکت‌ها راهی به‌جز افزایش قیمت پیش‌رو ندارند.

تعلل سازمان حمایت در اعلام نرخ جدید

هرسال کارخانه‌های لبنی نیز مانند دیگر بخش‌های تولیدی با محاسبه افزایش هزینه تولید، اسناد و مدارک خود را به سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و  تولیدکنندگان ارائه می‌دهند و این سازمان با بررسی مدارک و با درنظر گرفتن شرایط بازار، درصدی از افزایش نرخ را برای تولیدکنندگان و فروشندگان به تصویب می‌رساند. اما امسال به گفته دبیر انجمن صنایع لبنی کشور، هنوز نرخ جدیدی اعلام نشده است. رضا باکری اظهارنظر درباره قیمت محصولات لبنی در بازار را به بعد از اعلام نرخ از سوی سازمان حمایت موکول کرد و گفت: هنوز هیچ افزایشی در قیمت‌ها اعمال نشده است. گذشته از زمانبر بودن فرایند بررسی و اعلام نرخ جدید که باعث می‌شود در یکی دوماه ابتدای سال، کالاها با نرخ سال قبل به فروش برسند، نفس این شیوه قیمت‌گذاری و سرکوب قیمت با انتقاداتی روبه‌روست. یکی از اعضای اتحادیه‌های تعاونی‌های لبنیات کشور  درباره تغییرات قیمتی کارخانه‌های لبنی در سال‌جاری می‌گوید: امسال هنوز نرخ مصوب تعیین نشده و سازمان حمایت‌، نرخ پیشنهادی را بررسی و قبول نکرده‌ است، در نتیجه نرخ مصوب همانی است که چند‌ماه پیش تعیین شد. محمدرضا اسماعیلی می‌افزاید: این بحثی است که همیشه بین صنایع لبنی و سازمان حمایت در جریان بوده که این سازمان در تعیین قیمت‌های جدید و متناسب با افزایش هزینه‌های تولید شرکت‌ها دیر اقدام می‌کند. کارخانه‌ها در برخی موارد ناچارند خودشان قیمت‌ها را براساس افزایش هزینه‌های تولید افزایش بدهند. از این گذشته، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و  تولیدکنندگان چه حمایتی از تولید می‌کند که باید در تعیین نرخ تصمیم‌گیر باشد؟ کارشناسان دیگر نیز قیمت‌گذاری دستوری را مانع توسعه این صنعت و افزایش کیفیت می‌دانند. به اعتقاد آنها وقتی قیمت تمام‌شده کالایی افزایش می‌یابد اما قیمت دستوری اجازه افزایش قیمت را نمی‌دهد ممکن است کیفیت یا ارزش غذایی محصول کاهش یابد. نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است 12 محصول لبنی که دولت قیمت‌گذاری آن را برعهده دارد، تقریبا 80‌درصد تولیدات کارخانجات را تشکیل می‌دهد و این صنعت تنها می‌تواند روی 20 درصد از محصولاتش قیمت‌گذاری کند.

انحصار در صنعت لبنیات

مشکلات صنایع لبنی به افزایش هزینه‌ها و قیمت‌گذاری محدود نمی‌شود و این صنعت از حاشیه‌ها و نبود شفافیت در عملکرد صنفی برخی از کارخانه‌های بزرگ رنج می‌برد؛ چیزی که به‌نظر می‌رسد به واسطه ارتباط قوی‌تر با بخش دولتی، به نوعی انحصار در این صنعت منجر شده است. مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های تولید‌کنندگان فراورده‌های لبنی در اظهارنظری که اخیرا منتشر شد از انحصار در صنعت لبنیات به‌شدت گلایه کرده و گفته است: ‌متأسفانه انحصارگران در صنایع لبنیات که تعدادشان به تعداد انگشت دست نمی‌رسد، سرنوشت این صنعت را به‌دست خود گرفته‌اند و با نفوذی که دارند در همه کارها اول هستند. مثلا ارز 4200تومانی ابتدا به آنها داده می‌شود، در صادرات و واردات کار آنها در اولویت است و حتی برخی مصوبات به قلم آنها نوشته و تصویب می‌شود. متأسفانه مسئولان هم همه بازدید‌های خود را از کارخانه آنها می‌گذارند و حتی یک‌بار هم به کارخانه‌های استانی سر نزده‌اند که ببینند چه ظرفیت‌های زیادی وجود دارد. علی احسان ظفری، به در دست گرفتن کنترل صادرات شیرخشک توسط این انحصارگران اشاره کرده و افزوده است: متأسفانه با وجود اینکه وزارت جهادکشاورزی نامه‌ای به وزارت صمت نوشته و برای صادرات 10هزار تن شیرخشک موافقت و درخواست مجوز کرده است، اما این تعداد معدود به‌دلیل اینکه می‌خواهند ارز 4200تومانی برای واردات کره بگیرند و از این طریق هم سود ببرند، کارشکنی می‌کنند و بانفوذ در این وزارتخانه اجازه صدور مجوز نهایی را نمی‌دهند. اسماعیلی، عضو اتحادیه تعاونی‌های لبنی نیز با تأیید وجود رانت و انحصار در صنایع لبنی می‌گوید: بعضی از کارخانه‌ها که قدرت و پشتوانه بیشتری دارند و بیشتر شرکت‌های خصولتی را شامل می‌شوند در این صنعت همه‌کاره‌‌ و تعیین‌کننده هستند. سایر شرکت‌ها واحدهای بسیار کوچک‌ترکه عضو  این اتحادیه محسوب می‌شوند دخالتی در تصمیم‌گیری ندارند و حتی قیمت‌های این دو گروه از شرکت‌ها نیز تفاوت بسیار زیادی باهم دارد. متأسفانه دولت هم با این شرکت‌ها کار می‌کند و بیشتر هماهنگی‌ها در زمینه قیمت‌گذاری با این شرکت‌ها انجام می‌شود. البته بلافاصله پس از انتشار اظهارات مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های تولید‌کنندگان فراورده‌های لبنی، انجمن صنایع فراورده‌های لبنی جوابیه‌ای منتشر کرده و به این اظهارات پاسخ داد. در این جوابیه طولانی که از سوی سیدمحمدرضا بنی‌طبا، مدیر روابط عمومی این انجمن نوشته شده، اظهارات ظفری «موجب حیرت و خارج از ظرف طاقت»، حاوی «استدلال‌های سست بنیان و اعداد و ارقامی از واقعیت گریزان» خوانده شده و مبنای این اظهارات ناآگاهی یا منفعت‌طلبی دانسته شده است. در بخشی از این جوابیه در زمینه اتهاماتی که ظفری درخصوص صادرات شیر خشک و واردات کره به انجمن فراورده‌های لبنی وارد کرده، آمده است: ظفری در اظهاراتی ضمن اشاره به تولید کره داخلی عنوان کرده‌اند «تولید این محصول در داخل کشور از محل تولید شیرخشک باعث اعتراض وارد‌کنندگان کره شده است و دنبال احیای دوباره واردات این محصول با ارز 4200 تومانی هستند.»

گرانی لبنیات از روزانه و هفتگی تا ماهانه

آشفتگی بازار شیر و لبنیات موجب شده است تا اغلب شرکت‌های لبنی فارغ از هرگونه نظارت دستگاه‌های مسئول به‌طور ماهانه، هفتگی یا حتی روزانه نرخ‌های جدیدی را روی بسته‌بندی انواع فراورده‌های لبنی مشمول قیمت‌گذاری(پرمصرف) یا اقلام لوکس و پرچرب خارج از شمول نرخ‌گذاری سازمان حمایت مانند انواع شیر بطری، ماست دبه‌ای و پنیر بسته‌بندی درج کنند؛ قیمت‌هایی که حتی موجب دردسر و دقت بیشتر فروشندگان برای کشف و اعلام نرخ این اقلام به مشتریان شده است. به‌نحوی که طی یک هفته اخیر شرکت پگاه بعضی از انواع ماست و دوغ خود را گران کرده است. دوغ 2لیتری این برند از 9هزار تومان به 10هزار تومان و ماست‌های چهارگوش از 7هزار و 500تومان به 8هزار تومان رسیده است، اما این تنها شرکتی نیست که محصولات خود را با نرخ‌های جدید و بالاتر به بازار فرستاده است. قیمت پنیر هراز نیز طی همین مدت از 9هزار و700تومان به 10هزار و 900تومان افزایش یافته است. شرکت‌های هراز و کاله طی یکی دو‌ماه گذشته نرخ ماست‌های دبه‌ای‌خود را نیز بیش از 25درصد افزایش داده‌اند. نرخ ماست دبه‌ای 2کیلو و 200گرمی هراز در همین مدت با دو سه بار افزایش، ابتدا از 19هزار تومان به 21هزار تومان رسید و امروز 24هزار تومان در بازار فروخته می‌شود. قیمت همین محصول از برند کاله نیز در یک‌ماه اخیر از 22هزار تومان به 24هزار و500تومان افزایش یافته است. پنیر هم در یک‌ماه گذشته افزایش قیمت محسوسی داشته است؛ بهای پنیر کاله طی این مدت از 11هزار و 200به 13هزار و 500و سپس به 14هزار تومان رسید و سایر برندها نیز در این محصول افزایش نرخ داشته‌اند.

نرخ‌های عجیب لبنیات

 افزایش قیمت برخی محصولات لبنی خاص در یک‌ماه گذشته از لحاظ درصد افزایش یا بازه زمانی تغییر قیمت، عجیب و جالب توجه است؛ قیمت پنیر لیقوان برند میهن تنها یک هفته پس از آغاز تبلیغات تلویزیونی و توزیع در سوپرمارکت‌ها، از 15هزار تومان به 25هزار تومان رسید و تمام ارقام بستنی این برند نیز بین 50تا 60درصد افزایش قیمت داشته؛ به‌طور مثال بستنی مگنوم و سالار میهن از 5به 8هزار تومان و بستنی قیفی این برند از 2به 3هزار تومان افزایش قیمت یافته‌ است